Những nhà giáo ưu tú nhất trong sử sách Việt Nam

1. Chu Văn An (1292 - 1379)

Nhà giáo Chu Văn An tên thật là Chu An, hiệu là Tiều Ân, tên chữ là Linh Triệt. Ông là một trong những nhà giáo ưu tú nhất trong lịch sử Việt Nam.

Thầy Chu Văn An vốn là người chính trực nên không thích việc quan trường luôn ẩn chứa nhiều điều thị phi. Ông mở trường dạy học ở làng Huỳnh Cung bên sông Tô Lịch (Hà Nội ngày nay). Sau này, ông được chính vua Trần Minh Tông mời đến dạy tại Quốc Tử Giám và làm thầy riêng cho thái tử Trần Vượng, tức vua Trần Hiến Tông sau này.

Điển tích nổi tiếng nhất của thầy Chu Văn An khi sinh thời thể hiện sự chính trực chính là việc ông dâng “Thất trảm sớ”, yêu cầu vua Trần Dụ Tông chém đầu bảy tên gian thần song bị vua từ chối. Sau đó, ông cáo lão, về ở ẩn gần núi Phượng Hoàng, Chí Linh, Hải Dương, làm một thầy giáo truyền thụ kiến thức cho đến khi mất.

2. Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 - 1585)

Nhà giáo Nguyễn Bỉnh Khiêm tự là Hạnh Phủ, hiệu là Bạch Vân cư sĩ hay còn được biết đến với cái tên quen thuộc là Trạng Trình.

Ông nổi tiếng vì tính tình cương trực, tư cách đạo đức và tài thơ văn của một nhà giáo có tiếng thời kỳ Lê – Mạc phân tranh. Ngay từ bé, ông có tướng mạo khôi ngô tuấn tú, có trí nhớ hơn người. Giống như rất nhiều vị hiền nhân khác trong lịch sử, thời thế loạn lạc khiến ông không hứng thú với chốn quan trường.

Sau này, dưới thời vua Mạc Đăng Doanh, ông đỗ Trạng nguyên và quyết định phò vua giúp nước. Song vì không chịu được những điều thị phi, ông dâng sớ hạch tội 18 tên gian thần nhưng bị từ chối. Sau đó, ông cũng từ quan về ở ẩn, trở thành một nhà giáo lỗi lạc. Học trò của ông trong thời điểm này có những người rất nổi tiếng như Nguyễn Dữ, Phùng Khắc Khoan…

3. Lê Quý Đôn (1726 - 1784)

Nhà giáo Lê Quý Đôn tên thật là Lê Danh Phương. Ông là vị quan, nhà khoa học trong nhiều lĩnh vực ở thời hậu Lê.

Với kiến thức uyên thâm, tài trí hơn người, Lê Quý Đôn để lại nhiều bộ sách có giá trị ở nhiều thể loại khác nhau như lịch sử, địa lý, thơ văn, lý số… Ngoài ra, ông còn là nhà nho, nhà giáo dục tài năng và đức độ. Qua bàn tay dạy dỗ với những bài học về kiến thức, đạo đức làm người, học trò của ông có rất nhiều người đã thành tài và giữ chức vụ quan lớn trong triều đình như Bùi Huy Bích, Bùi Bích Tựu.

4. “La Sơn Phu Tử’ Nguyễn Thiếp (1723 - 1804)

Nguyễn Thiếp là danh sĩ nổi tiếng đời hậu Lê và Tây Sơn. Ông sinh ra trong một gia đình thuộc dòng dõi quý tộc. Tuy nhiên, ông lại sớm có tư tưởng xa lánh chốn quan trường sau khi chứng kiến nhiều điều trái tai gai mắt. Không chỉ là một người thầy đức cao vọng trọng ông còn là một vị quân sư đắc lực cho vua Quang Trung với 3 lần chiêu mời nổi tiếng trong lịch sử. 

Khi về lập trại Bùi Phong dưới chân núi Thiên Nhẫn ở Nam Đàn sau 13 năm làm quan, ông bắt đầu sống cuộc đời ẩn cư với danh hiệu La Sơn Phu Tử làm vườn và dạy học. Tuy ẩn mình như vậy, nhưng danh tiếng của ông vẫn lan tỏa khắp nước. Chúa Trịnh Sâm từng mời ông ra giúp sức nhưng đều bị từ chối.

Cho đến khi Quang Trung Nguyễn Huệ kéo đại quân Tây Sơn ra Bắc quyết chiến với quân Mãn Thanh cũng nhiều lần quyết tâm chiêu mộ Nguyễn Thiếp về nhà Tây Sơn.

Năm 1786, Bắc Bình Vương Nguyễn Huệ tiến ra Thăng Long thực hiện kế hoạch "Phù Lê, diệt Trịnh". Trần Văn Kỷ, khi ấy là quân sư cho vua Quang Trung đã tiến cử La Sơn Phu Tử Nguyễn Thiếp với Nguyễn Huệ. Nhà vua quyết tâm "chiêu mộ" bằng được Nguyễn Thiếp về với nhà Tây Sơn. 

Sau 3 lần gửi thư thống thiết, danh sĩ Nguyễn Thiếp cảm nhận được tấm lòng của vua Quang Trung dành cho xã tắc, nhân dân, ông chấp nhận  dâng kế sách giúp đánh đuổi quân Thanh, giúp vua Nguyễn Huệ vào cuối năm 1788.

5. Nguyễn Đình Chiểu (1822 - 1888)

Nguyễn Đình Chiểu tự là Mạnh Trạch, hiệu Trọng Phủ, Hối Trai, hay còn được gọi với tên thân mật là cụ đồ Chiểu. Ông là một trong những nhà thơ, nhà văn hóa lớn ở thế kỷ 19 trong lịch sử văn học Việt Nam.

Ông là một trong những người thầy có cuộc đời khá bất hạnh. Xuất thân trong một gia đình nhà nho, ông cũng có tương lai tươi sáng khi đang rộng bước trên con đường khoa cử. Bên cạnh đó, ông còn được một gia đình giàu có hứa gả con gái. Tuy nhiên, việc thân mẫu của ông mất chính là bước ngoặt thay đổi hoàn toàn cuộc sống của thầy giáo.

Mẹ mất, vì quá thương mẹ mà khóc đến mù hai mắt, sau đó là bệnh tật, hôn thê bội ước, gia cảnh sa sút. Tuy vậy, chính hoàn cảnh này mới bộc lộ được tính cách của một nhà nho, nhà giáo, nhà yêu nước chân chính.

Sống vào thời điểm loạn lạc nhất trong lịch sử phong kiến khi nước Pháp bắt đầu mang quân sang xâm lược nước ta, trước những cám dỗ của kẻ thù, ông vẫn một mực nói không. Ông để lại cho đời rất nhiều áng văn lỗi lạc như Lục Vân Tiên và Văn tế nghĩa sĩ Cần Giuộc.