Vì sao ta dễ nhìn ra lỗi chính tả của người khác mà không thể thấy lỗi của mình?

Lỗi chính tả là vấn đề hầu như ai cũng gặp phải khi sử dụng văn viết. Đối với nhiều người việc sai lỗi chính tả quả là "ác mộng" bởi mặc dù họ đã kiểm tra rất cẩn thận, thậm chí kiểm tra đi kiểm tra lại vài lần sau khi viết nhưng vẫn bị sót lỗi. Mà "đau khổ" ở chỗ, đây đều là những từ ngữ đơn giản bạn hoàn toàn có thể đánh vần và hiểu hết ý nghĩa của nó. Nhưng tại sao chính chúng ta viết ra, kiểm tra kỹ càng mà vẫn bỏ sót lỗi sai chính tả như vậy?

Tiến sĩ tâm lý học Tom Stafford của đại học Sheffield - một trong các trường Đại học hàng đầu vương quốc Anh, đã thực hiện một công trình nghiên cứu về lỗi chính tả và ông cho biết: "Nguyên nhân của việc người viết bỏ qua hay bỏ quên lỗi chính tả không phải bởi vì họ ngớ ngẩn hoặc thiếu thận trọng, mà nguyên nhân bởi những gì mà họ thực hiện là rất thông minh. Khi bạn viết, bạn đang cố gắng truyền đạt ý nghĩa của vấn đề. Đây là một hành vi cao cấp của con người."

Nhưng đối với tất cả các nhiệm vụ cao cấp, não bộ của bạn sẽ tổng quát hóa nó theo hướng đơn giản hơn với các bộ phận cấu thành (như biến các chữ cái thành từ, gộp nhiều từ thành câu), để tập trung cho các nhiệm vụ khác phức tạp hơn (như cách kết hợp câu từ nhằm thể hiện những ý tưởng phức tạp).

Tổng quát hóa là một tiêu chuẩn của tất cả các chức năng cao cấp do não đảm nhận. Điều này tương tự như cách mà não bộ hình thành nên bản đồ của một địa điểm quen thuộc, tự biên soạn các cảnh quan, mùi vị và cảm giác khi đi trên một cung đường. Chính dạng bản đồ trí tuệ này đã giúp giảm tải cho bộ não của bạn để tập trung xử lý những thứ khác.

Nhưng đôi khi, chính điều này lại phản bội ta. Chẳng hạn như việc bạn dự định sang nhà bạn gái chơi mà lại chạy thẳng tới cơ quan, lý do là vì đường tới nhà bạn gái cũng có đoạn giống đường đi làm. Ta có thể có những giây phút mù mờ, không nắm rõ được những tiểu tiết nhỏ nhặt, bởi não ta đã hoạt động dựa trên bản năng và trên chính tấm bản đồ nó vẽ ra.

Điều này cũng giải thích được tại sao những người đọc lại có nhiều khả năng phát hiện ra lỗi chính tả trong nội dung mà bạn viết. Ngay cả khi bạn đang sử dụng những từ ngữ và khái niệm hết sức quen thuộc với tất cả mọi người, nhưng bộ não của họ vẫn còn mới mẻ trên "cuộc hành trình" tìm kiếm kiến thức ẩn chứa đằng sau những câu chữ của bạn. Do đó, người đọc sẽ tự nhiên chú ý nhiều hơn đến các chi tiết trong quá trình đọc và não họ vẫn chưa dự đoán được điểm đến cuối cùng cho tới khi họ đọc hoàn tất nội dung.

Sai sót có thể là một tiểu tiết nhỏ như bị đảo các ký tự trong một từ như từ "quen" bị viết thành "qune" hoặc "cha" lại viết là "cah". Thậm chí những từ phức tạp có vai trò quan trọng để nêu bật ý nghĩa của bài viết cũng có thể mắc phải sai sót này.

Khi sử dụng bàn phím để gõ văn bản, có những người có khả năng gõ mà không cần nhìn vào bàn phím biết được rằng mình sẽ phạm lỗi trước cả khi từ ấy xuất hiện trên màn hình. Do não bộ của họ đã quá quen với việc biến đổi suy nghĩ thành các ký tự, và nó sẽ cảnh báo người gõ bàn phím nếu họ mắc phải các sai lầm như gõ sai phím hoặc đảo lộn các ký tự. Nhưng việc gõ bàn phím quá nhanh khiến cho ngón tay không thể điều chỉnh theo được tín hiệu cảnh báo của não bộ gửi xuống. Do vậy vẫn có lỗi xảy ra.

Nếu như bạn muốn tự kiểm duyệt và phát hiện ra lỗi trong bài viết của chính mình, bạn phải cố gắng tìm cách để văn bản đó không còn quen thuộc đối với bạn nữa. Đó có thể là bằng cách đổi font chữ, đổi màu nền làm việc, in hẳn ra rồi sửa bằng tay hoặc làm bất cứ điều gì để văn bản đó trở nên "mới" hơn đối với não.