Chương trình Mục tiêu Quốc gia phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 đang tạo nên một chuyển động bền bỉ nhưng sâu sắc ở nhiều địa bàn khó khăn.
Không dừng lại ở đầu tư hạ tầng, Chương trình hướng tới thay đổi tư duy sản xuất, khơi dậy nội lực cộng đồng, giúp đồng bào chủ động kiến tạo sinh kế, vươn lên thoát nghèo bền vững. Trong dòng chảy ấy, các hợp tác xã (HTX) trở thành "hạt nhân" tổ chức sản xuất, là cầu nối để khoa học - công nghệ và chuyển đổi số thấm vào đời sống miền núi.
Liên minh HTX tỉnh Khánh Hòa bàn giao máy xay gạo cho HTX Nông nghiệp xanh Sơn Thái.
Tại Khánh Hòa, nơi có đông đồng bào dân tộc thiểu số sinh sống, hệ thống kinh tế tập thể đang từng bước khẳng định vai trò trong phát triển địa phương. Toàn tỉnh hiện có 371 HTX, 1 liên hiệp HTX, 7 quỹ tín dụng nhân dân và hơn 1.000 tổ hợp tác hoạt động đa lĩnh vực, từ nông nghiệp, thủy sản, diêm nghiệp đến tiểu thủ công nghiệp, xây dựng và dịch vụ.
Đáng chú ý, nhiều HTX đã chủ động tiếp cận công nghệ mới, từng bước chuyển đổi số trong quản lý và sản xuất, đưa đặc sản địa phương lên các sàn thương mại điện tử, kết nối trực tiếp với người tiêu dùng, mở rộng thị trường ngoài tỉnh và hướng đến xuất khẩu.
Một trong những mô hình tiêu biểu là HTX Nông nghiệp xanh Sơn Thái (thôn Bố Lang, xã Nam Khánh Vĩnh). Được thành lập từ tâm huyết của những người con bản địa, HTX lựa chọn con đường phát triển nông nghiệp bền vững, hài hòa giữa bảo tồn sinh thái và nâng cao thu nhập cho người dân. Dựa trên lợi thế khí hậu ôn hòa, đất đai màu mỡ, HTX tổ chức lại sản xuất theo hướng an toàn, giảm dần phụ thuộc vào hóa chất, tiến tới nông nghiệp hữu cơ.
Ông Hà Ben - Giám đốc HTX, cho biết, thông qua các lớp tập huấn kỹ thuật và quy trình sản xuất chuẩn hóa, nông dân đã thay đổi thói quen canh tác truyền thống, chú trọng chất lượng và truy xuất nguồn gốc. Nhờ đó, năng suất và giá trị sản phẩm tăng lên rõ rệt, trong khi môi trường sinh thái và bản sắc nông nghiệp địa phương vẫn được gìn giữ.
Nếu HTX Sơn Thái là câu chuyện về nông nghiệp xanh, thì tại xã Tam Hợp (tỉnh Nghệ An), HTX Nông dược Tĩnh Sáng Đường lại mở ra hướng đi khác biệt: phát triển cây dược liệu bằng sự kết hợp giữa tri thức bản địa và công nghệ hiện đại.
Được gây dựng bởi ba anh em người Thái - Lá Văn Duy, Lá Văn Cường và Lá Văn Khôi - HTX ra đời tháng 4/2022 trong bối cảnh thiếu vốn, thiếu kinh nghiệm tổ chức sản xuất và không ít hoài nghi từ cộng đồng. Nhưng chính sự đoàn kết gia đình, cùng sự đồng hành của chính quyền địa phương, đã giúp mô hình từng bước đứng vững.
Đến nay, HTX hình thành hệ sinh thái khép kín với hơn 20 ha vùng trồng dược liệu, hai phòng khám Đông y, hai cửa hàng giới thiệu sản phẩm và mạng lưới hàng chục hộ dân liên kết. Quy trình sản xuất - chế biến được đầu tư đồng bộ với máy sấy nhiệt, sấy lạnh, nấu cao, nghiền bột, ép màng, khử khuẩn… giúp sản phẩm đạt tiêu chuẩn cao, đủ điều kiện tiếp cận các kênh phân phối hiện đại.
Điểm nhấn quan trọng của Tĩnh Sáng Đường là số hóa toàn bộ quy trình. Trong khu xưởng 500 m², các thiết bị được tích hợp phần mềm quản lý, cho phép theo dõi nhiệt độ, thời gian sấy, kiểm soát từng công đoạn đóng gói. Mỗi sản phẩm đều gắn mã QR, giúp người tiêu dùng truy xuất đầy đủ hành trình từ cây giống đến thành phẩm. Đây là "tấm hộ chiếu" để sản phẩm dược liệu miền núi bước vào siêu thị và cửa hàng đặc sản tại Hà Nội, Đà Nẵng, TP.HCM.
Không dừng lại ở đó, HTX mạnh dạn khai thác thị trường trực tuyến: xây dựng website, fanpage, kênh TikTok, tổ chức livestream bán hàng và phát triển mạng lưới cộng tác viên trên toàn quốc. Nhờ chiến lược này, doanh thu từ thương mại điện tử hiện chiếm khoảng 70% tổng doanh thu - con số hiếm thấy với một HTX miền núi. Năm sản phẩm của HTX đạt OCOP 3 sao; nhiều dòng sản phẩm khác đang hoàn thiện hồ sơ để mở rộng quy mô trong thời gian tới.
Anh Lá Văn Duy chia sẻ: "Chuyển đổi số giúp rút ngắn khoảng cách giữa miền núi và đô thị. Chỉ cần điện thoại thông minh và Internet, người dân vùng cao có thể bán sản phẩm đi khắp cả nước".
Thực tiễn từ Sơn Thái (Khánh Hòa) hay Tĩnh Sáng Đường (Nghệ An) cho thấy, khi nông dân và HTX làm chủ công nghệ, khoa học - kỹ thuật không còn là khái niệm xa vời. Công nghệ trở thành đòn bẩy giúp nâng cao giá trị sản phẩm, mở rộng thị trường, tạo sinh kế bền vững cho đồng bào dân tộc thiểu số.
Tính đến tháng 11/2025, cả nước có gần 35.000 HTX, 147 liên hiệp HTX và hơn 72.700 tổ hợp tác, thu hút trên 6,17 triệu thành viên. Dù vậy, mức độ chuyển đổi số của khu vực này mới đạt trung bình 32%; chỉ 13,6% HTX hoàn tất chuyển đổi số, trong khi hơn 36% chưa triển khai. Những "điểm nghẽn" lớn nhất vẫn là thiếu vốn, hạ tầng công nghệ, năng lực quản lý và khả năng tiếp cận thị trường.
Nhiều HTX chủ động kết nối nông sản với sàn thương mại điện tử, siêu thị và hệ thống bán lẻ hiện đại, giúp sản phẩm có đầu ra ổn định và giá bán cao hơn.
Ông Phạm Hồng Thái, Phó Chủ tịch Liên minh Hợp tác xã Việt Nam, nhấn mạnh, trong kỷ nguyên vươn mình của dân tộc, khoa học - công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số không chỉ là xu thế mà đã trở thành yếu tố quyết định năng lực cạnh tranh quốc gia.
Vì vậy, thúc đẩy ứng dụng công nghệ cho các HTX miền núi là yêu cầu cấp thiết để hiện thực hóa mục tiêu phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số, xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững.
Khi những chủ trương lớn được cụ thể hóa bằng mô hình HTX gắn với công nghệ, chuyển đổi số và tri thức bản địa, Chương trình Mục tiêu Quốc gia không chỉ tạo ra con số tăng trưởng, mà còn thay đổi cách nghĩ, cách làm của người dân miền núi.
Bình luận