Đại biểu Quốc hội: Nhiều nhà đầu tư năng lượng tái tạo đối diện nguy cơ phá sản

Chiều 1/6, Quốc hội thảo luận về phê chuẩn quyết toán ngân sách Nhà nước năm 2021; Công tác thực hành tiết kiệm, chống lãng phí năm 2022.

Đại biểu Nguyễn Văn Hiển (Lầm Đồng) cho biết, không ít các quy định còn thắt chặt so với các dự án điện truyền thống, chứa nhiều quy định chưa hợp lý và tập trung ở 3 văn bản chính là Nghị quyết 21, Thông tư 15 và Thông tư 01 của Bộ Công Thương.

Theo đại biểu Nguyễn Văn Hiển, Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị xác định rất rõ, xây dựng cơ chế, chính sách đột phá để khuyến khích và thúc đẩy phát triển mạnh mẽ các nguồn năng lượng tái tạo nhằm thay thế tối đa nguồn năng lượng hóa thạch, ưu tiên sử dụng năng lượng gió và năng lượng mặt trời cho phát điện.

“Đây là định hướng chiến lược cho một giai đoạn phát triển giai đoạn 2020-2030 và tầm nhìn đến năm 2045. Trước khi có Nghị quyết này, Chính phủ và Thủ tướng Chính phủ cũng có nhiều văn bản có tính đột phá về cơ chế khuyến khích, hỗ trợ cho phát triển điện gió, điện mặt trời như Quyết định số 11 năm 2017, Quyết định số 37 năm 2011”, đại biểu Hiển nói.

Tuy nhiên, đại biểu cho biết, gần đây trong các văn bản điều hành, cơ quan chức năng có sự thay đổi đột ngột về mặt chính sách, nhất là các quy định về khung giá điện, nhà máy phát điện, nhà máy điện mặt trời, điện gió chuyển tiếp trong thời gian gần đây không khuyến khích, ưu đãi các dự án điện gió, điện mặt trời như Nghị quyết 55. Không ít các quy định còn thắt chặt so với các dự án điện truyền thống, chứa nhiều quy định chưa hợp lý và tập trung ở 3 văn bản chính là Nghị quyết 21, Thông tư 15 và Thông tư 01 của Bộ Công Thương.

Chỉ ra 6 bất cập chính trong các văn bản của Bộ Công Thương, đại biểu Nguyễn Văn Hiển nhấn mạnh:

Thứ nhất, các văn bản này bãi bỏ thời gian áp dụng giá mua điện trong thời hạn 20 năm. Hệ quả là khung giá mua điện áp dụng trong thời gian ngắn thì các tổ chức tài chính không tính được hiệu quả của dự án và như vậy họ sẽ không tài trợ cho các dự án điện gió.

Thứ hai, các văn bản trên đã bãi bỏ điều khoản chuyển đổi tiền mua điện sang USD. Việc này làm cho các nhà đầu tư không lường trước được rủi ro và không an tâm đầu tư phát triển dự án, vì hầu hết các thiết bị đều nhập từ nước ngoài.

Thứ ba, các văn bản trên đã bãi bỏ điều khoản về bên mua điện có trách nhiệm mua lại toàn bộ sản lượng điện từ dự án điện gió nối lưới với giá mua điện tại thời điểm giao nhận theo quy định tại Quyết định 39.

Việc này đồng nghĩa với việc các nhà đầu tư điện gió, điện mặt trời không được hưởng ưu đãi, ưu tiên trong việc huy động công suất như trước đây nữa. Từ đó khả năng cắt giảm công suất thường xuyên với dự án điện gió, điện mặt trời rất cao.

Thứ tư, khung giá phát điện nhà máy điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp tại Quyết định 21 đã không phản ánh đúng mối tương quan trong việc tính toán phương án bán điện hàng năm. Theo Quyết định số 02/2023 của Thủ tướng thì mức giá bán lẻ bình quân tối thiểu là 220,03 đồng/kWh và mức giá bán lẻ bình quân tối đa là tăng 537,67đồng/kWh. Trong khi đó, mức giá trần cao nhất cho các nhà máy điện gió, điện mặt trời chuyển tiếp lại thấp hơn từ 21- 29% so với cơ chế giá cố định được quy định tại Quyết định 13 và Quyết định 39.

“Đây là mâu thuẫn, nghịch lý về chính sách, cơ chế, chính sách quản lý, điều tiết giá đầu vào, đầu ra khiến cho các nhà đầu tư cảm thấy có sự thiên vị đối với các cơ quan, đơn vị của EVN”, đại biểu Hiển nói.

Thứ năm, những năm gần đây nhiều nhà máy điện gió, điện mặt trời với công suất lớn đã đi vào hoạt động, phát điện. Tuy nhiên, việc đầu tư các công trình truyền tải điện không đáp ứng được yêu cầu thực tế, dẫn đến EVN phải cắt giảm công suất phát điện của các nhà máy này dẫn đến lãng phí tài nguyên và thiệt hại kinh tế cho các nhà đầu tư lĩnh vực này.

Thứ sáu, một số quy định trong Quyết định 21 và Thông tư 01 không thống nhất, mâu thuẫn với văn bản của cấp trên. Cụ thể như là Quyết định số 13 của Thủ tướng Chính phủ như quy định về trách nhiệm mua điện của các dự án điện mặt trời nối lưới, giá điện mặt trời nối lưới…

“Hậu quả của các quy định trên là một lượng lớn sản lượng điện không khai thác được, đưa vào sử dụng, gây lãng phí nguồn tài nguyên năng lượng nói chung, đẩy nhà đầu tư dự án năng lượng tái tạo lâm vào hoàn cảnh hết sức khó khăn”, đại biểu Hiển nhấn mạnh.

Theo tính toán của đại biểu Hiển: "Ước tính từ thời điểm trễ hẹn giá Fit này đã có trên 4.600MW từ các dự án trên không được khai thác đưa vào sử dụng. Trong khi đó chúng ta đang trong tình trạng thiếu điện, đã và đang phải nhập điện từ nước ngoài. Theo số liệu, hiện nay chúng ta phải nhập là 1.272MW và dự kiến đến năm 2030 là 5.743MW".

Những bất cập nêu trên đã ảnh hưởng tiêu cực tới sự sống còn của doanh nghiệp, môi trường đầu tư, trước hết là các dự án năng lượng điện gió, điện mặt trời đều không có khả năng đạt mức sinh lời hiệu quả, từ đó khiến nhiều nhà đầu tư đối diện với nguy cơ phá sản. Về lâu dài sẽ ảnh hưởng đến môi trường đầu tư kinh doanh. Việc thu hút đầu tư vào năng lượng tái tạo có khả năng đóng băng. Về chiến lược thì không đạt được mục tiêu về an ninh năng lượng, giảm thải carbon như Nghị quyết 55 của Bộ Chính trị đề ra.

Do vậy, đại biểu Hiển đề nghị Chính phủ, Bộ Công Thương cần xem xét lại chính sách nêu trên theo hướng việc điều chỉnh chính sách phải có phương án giảm sốc, có lộ trình hợp lý, tránh việc thay đổi chính sách một cách quá đột ngột, khiến các nhà đầu tư không thể dự báo và đề ra chiến lược kinh doanh phù hợp… 

Bên cạnh đó, cần sớm có giải pháp tháo gỡ khó khăn, tránh thất thoát, lãng phí nguồn năng lượng tái tạo lớn đã được sản xuất nhưng không được đưa vào khai thác, sử dụng; có giải pháp đồng bộ, kịp thời, bảo đảm sự phát triển bền vững cho ngành năng lượng tái tạo, trong đó cần đảm bảo cơ chế giá mua điện phù hợp với thực tiễn và hài hoà giữa bên mua điện với nhà đầu tư và người sử dụng.