Câu chuyện nông dân Việt Nam trồng lúa giảm phát thải mê-tan lên báo nước ngoài

Câu chuyện cánh đồng lúa của ông Võ Văn Vân, 60 tuổi, không hoàn toàn ngập nước, với những thiết bị bay không người lái phun phân hữu cơ đầy khác biệt, được tờ AP ghi lại hồi tháng 4, phản ánh xu hướng mới trong phát triển nông nghiệp ở Việt Nam đi kèm với các cam kết chống biến đổi khí hậu.

“Sử dụng ít nước hơn và sử dụng máy bay không người lái để bón phân là những kỹ thuật mới mà ông Vân đang thử nghiệm. Việt Nam hy vọng sẽ giúp giải quyết một nghịch lý cốt lõi của việc trồng lúa, để loại cây trồng khó tính này không còn dễ bị tổn thương trước biến đổi khí hậu mà có thể góp phần một cách riêng biệt vào chống biến đổi khí hậu”, tờ báo viết.

Tờ Hakai Magazine cũng viết, một trong những hình ảnh thường thấy của Việt Nam là những người nông dân cúi mình trên những cánh đồng lúa, đội những chiếc nón lá đan khi họ làm việc bằng tay. Tuy nhiên, gần đây, hình ảnh đó đã được "cập nhật" với tinh thần của thời đại kỹ thuật số: Những cánh đồng lúa vắng bóng người và những chiếc máy bay không người lái - đôi khi có kích thước bằng một chiếc vali - bay trên những cánh đồng.

Lúa cần được trồng riêng với các loại cây trồng khác và cây giống phải được trồng riêng lẻ trên những cánh đồng ngập nước. Công việc nặng nhọc này đòi hỏi quá trình lao động và nước tạo ra nhiều khí mê-tan, một loại khí mạnh làm nóng hành tinh. Khí mê-tan thậm chí có thể giữ nhiệt trong khí quyển nhiều hơn 80 lần trong thời gian ngắn so với carbon dioxide.

Các cánh đồng ngập nước ngăn không cho oxy đi vào đất, tạo điều kiện cho vi khuẩn sản xuất mê-tan. Theo báo cáo năm 2023 của Tổ chức Nông lương Liên hợp quốc, các cánh đồng lúa đóng góp 8% tổng lượng mê-tan do con người tạo ra trong khí quyển.

Việt Nam là nước xuất khẩu gạo lớn thứ ba thế giới và tầm quan trọng của cây lúa được thể hiện rõ ràng trong văn hóa Việt Nam. Gạo không chỉ là trung tâm của hầu hết các bữa ăn, mà còn được nhào thành mì, làm các loại bánh và lên men thành rượu.

Theo AP, ông Vân sử dụng một phương pháp tưới tiêu khác được gọi là tưới ướt và sấy xen kẽ, hay AWD. Phương pháp này cần ít nước hơn so với phương pháp canh tác truyền thống vì ruộng lúa của ông không bị ngập liên tục, đồng nghĩa tạo ra ít khí mê-tan hơn.

Sử dụng máy bay không người lái để bón phân cho cây còn giúp tiết kiệm chi phí nhân công. Với những cú sốc về khí hậu thúc đẩy làn sóng di cư đến các thành phố, việc tìm người làm tại các trang trại trở nên khó khăn hơn. Phương pháp này cũng đảm bảo bón phân đúng lượng. Đất sẽ không giải phóng thừa khí nitơ làm Trái đất nóng lên.

Ngoài ra, sau khi thu hoạch xong, ông Vân không còn đốt rơm rạ để góp phần giảm ô nhiễm không khí. Thay vào đó, ông bán cho các đơn vị thu gom để bán cho các công ty khác sử dụng làm thức ăn chăn nuôi và trồng nấm rơm.

Nhờ vậy, chi phí sản xuất của ông giảm trong khi năng suất trang trại vẫn như vậy. Sử dụng phân bón hữu cơ còn giúp ông bán được sản phẩm cho các thị trường châu Âu, nơi khách hàng sẵn sàng trả giá cao cho gạo hữu cơ. Điều tuyệt vời nhất là ông có đủ thời gian chăm sóc khu vườn của mình.

Những phương pháp này giúp nông dân sử dụng ít hơn 40% giống lúa và ít hơn 30% nước. Chi phí thuốc trừ sâu, phân bón và nhân công cũng thấp hơn.

Việt Nam có mục tiêu trồng "gạo chất lượng cao, phát thải thấp" trên 1 triệu ha đất nông nghiệp đến năm 2030. Ước tính điều này sẽ giúp giảm chi phí sản xuất xuống 1/5 và tăng lợi nhuận của nông dân lên hơn 600 triệu USD, theo Vietnam News.

Việt Nam đã sớm nhận ra rằng phải tái cấu trúc ngành lúa gạo. Năm 2021, Việt Nam ký cam kết năm nhằm giảm phát thải khí mê-tan tại hội nghị thượng đỉnh về khí hậu thường niên của Liên hợp quốc tại Glasgow, Scotland.

Đồng bằng sông Cửu Long, nơi canh tác 90% lượng gạo xuất khẩu của Việt Nam, là một trong những khu vực dễ bị tổn thương nhất trên thế giới do biến đổi khí hậu. Một báo cáo về biến đổi khí hậu của Liên Hợp Quốc năm 2022 cảnh báo về tình trạng lũ lụt nghiêm trọng hơn vào mùa mưa và hạn hán vào mùa khô.

Việc thay đổi các hình thức canh tác lúa có từ nhiều thế kỷ là rất tốn kém và mặc dù mê-tan là nguyên nhân gây ra hiện tượng nóng lên toàn cầu mạnh hơn carbon dioxide, các chương trình về giảm phát thải mê-tan chỉ nhận được 2% nguồn tài trợ, theo Ajay Banga, chủ tịch Ngân hàng Thế giới, phát biểu năm 2023.

Ngân hàng Thế giới đang hỗ trợ các nỗ lực của Việt Nam và đã bắt đầu giúp chính phủ Indonesia mở rộng hoạt động nông nghiệp chống chịu với khí hậu như một phần của hơn một chục dự án nhằm giảm khí thải mê-tan trên toàn thế giới.

Việc trồng nhiều giống lúa đa dạng về mặt di truyền cũng sẽ hữu ích vì một số giống lúa có khả năng chống chịu nhiệt độ cao hơn hoặc cần ít nước hơn, trong khi một số giống khác thậm chí có thể thải ra ít khí mê-tan hơn.

Ông Nguyễn Văn Nhựt, giám đốc công ty xuất khẩu gạo Hoàng Minh Nhật, cho biết, các nhà cung cấp của công ty đang sử dụng các giống lúa có thể phát triển mạnh ngay cả khi nước mặn và nhiệt độ khắc nghiệt.

Hiện tại, doanh nghiệp đang thích nghi với những cơn mưa trái mùa khiến việc phơi khô lúa trở nên khó khăn hơn, làm tăng thêm rủi ro do nấm mốc hoặc côn trùng phá hoại. Thông thường, gạo được phơi khô dưới ánh nắng mặt trời ngay sau khi thu hoạch, nhưng Nhựt cho biết công ty của ông có cơ sở sấy khô tại nhà máy đóng gói và cũng sẽ lắp đặt máy móc để sấy khô ngũ cốc gần cánh đồng hơn.