Ai là người phụ nữ quyền lực nhất sử Việt, hai lần buông rèm nhiếp chính?

Nguyên Phi Ỷ Lan

Nguyên Phi Ỷ Lan (1044 - 1117) hay còn gọi là Linh Nhân Hoàng thái hậu, là phi tần của vua Lý Thánh Tông, mẹ ruột của vua Lý Nhân Tông trong lịch sử phong kiến Việt Nam.
Nguyên Phi Ỷ Lan hai lần đăng đàn nhiếp chính, giúp đất nước dưới triều triều Lý được hưng thịnh. Những đóng góp cho hoàng triều nhà Lý nhất là về Phật giáo và tài năng trị nước của bà đều được sử gia khen ngợi và tán dương. Tuy vậy, để có quyền hành nhiếp chính đất nước, bà đã mưu kế dựa vào Lý Thường Kiệt, phế truất và sát hại Thái hậu nhiếp chính tiền nhiệm là Thượng Dương Hoàng thái hậu. Việc làm này gây nên nhiều tranh cãi về bà.
Bà là hậu phi duy nhất trong lịch sử phong kiến Việt Nam có 2 lần buông rèm nhiếp chính.

Hái dâu

Cuốn Giản yếu sử Việt Nam ghi năm 1063, vua Lý Thánh Tông tuổi đã 40 nhưng vẫn chưa có con trai nối dõi nên cùng cận thần đi lên phía Bắc chùa Pháp Vân (tức chùa Dâu, nay thuộc huyện Thuận Thành, tỉnh Bắc Ninh) cầu tự.
Dọc đường, nhà vua thấy một cô thôn nữ hái dâu đứng tựa vào gốc lan thản nhiên coi như không có chuyện gì khi vua đi qua nên lấy làm lạ, bèn cho mời đến trước xa giá để hỏi chuyện. Thấy nàng vừa xinh đẹp, ăn nói lễ phép, dịu dàng nên vua đưa vào cung làm cung phi, phong làm Ỷ Lan phu nhân (chữ “Ỷ Lan” nghĩa là đứng tựa cây lan).

2

Bà Ỷ Lan hạ sinh cho vua được 2 người con trai. Năm 1066, Ỷ Lan sinh hạ hoàng tử Lý Càn Đức. Ngay khi chào đời, Càn Đức được phong làm Hoàng thái tử và Ỷ Lan được phong làm Thần phi. Về việc này, sách Đại Việt sử ký toàn thư ghi: “Mùa xuân, tháng giêng, ngày 25, giờ hợi, sinh hoàng tử Càn Đức; ngày hôm sau lập làm hoàng thái tử, đổi niên hiệu, đại xá, phong mẹ thái tử là Ỷ Lan phu nhân làm Thần phi”.
Đến mùa xuân, tháng 2 năm 1068, bà sinh hạ thêm một hoàng tử là Minh nhân vương (không chép tên là gì), sau đó bà được phong làm Nguyên Phi - người đứng đầu các cung phi chỉ sau hoàng hậu.

Vua đi đánh giặc

Vào cung, Ỷ Lan miệt mài đọc sách, học hỏi, lại được vua cử người kèm cặp, giảng dạy nên tiến bộ rất nhanh. Chỉ trong thời gian ngắn, bà đã hiểu biết uyên thâm về nhiều lĩnh vực khiến mọi người kinh ngạc và bái phục.
Năm 1069, khi vua Lý Thánh Tông cùng Lý Thường Kiệt đem quân đi đánh Chiêm Thành ở phía Nam, dù trong triều có Tể tướng Lý Đạo Thành và Hoàng hậu Thượng Dương, nhưng vua chỉ tin tưởng giao quyền nhiếp chính cho Ỷ Lan. Bà được toàn quyền quyết định việc triều chính khi vua vắng mặt.
Đại Việt sử ký toàn thư chép, khi vua đánh Chiêm Thành mãi không được, đem quân về đến châu Cư Liên thì nghe tin nguyên phi Ỷ Lan trị nước rất giỏi. Lòng dân cảm hóa vui vẻ, trong cõi yên tĩnh, tôn sùng Phật giáo, nhân dân gọi bà là Quan Âm. Lúc này vua nói: “Nguyên phi là đàn bà còn làm được như thế, ta là đàn ông thì được việc gì”. Nói rồi vua cho quân quay lại đánh tiếp và giành thắng lợi. 

Vua nhỏ tuổi

Sau lần buông rèm nhiếp chính đầu tiên, Nguyên Phi Ỷ Lan nhận được sự tín nhiệm lớn từ quần thần.
Lần thứ 2, sau khi vua Lý Thánh Tông mất (năm 1072) thái tử Càn Đức mới 6 tuổi lên ngôi. Vua nhỏ tuổi, triều cục nhà Lý không tránh khỏi rối ren, do đó bà lần thứ 2 buông rèm nhiếp chính, đất nước nhanh chóng ổn định trở lại. Bà vừa dạy nhà vua lớn khôn thành tài, vừa cùng Lý Thường Kiệt và Lý Đạo Thành trông coi việc nước đạt được nhiều thành tựu.
Năm 1077, khi nhà Tống đem quân xâm lược, Ỷ Lan huy động toàn dân đoàn kết, giành chiến thắng oanh liệt trước kẻ thù.
Sử sách không ghi rõ thời gian bà thôi nhiếp chính và trao lại quyền hành cho Nhân Tông.

Ám sát thái hậu

Cuộc đời lừng lẫy của nguyên phi Ỷ Lan có một “vết nhơ” bị phê phán nặng nề và chính bà vô cùng hối hận về tội lỗi của mình. Đó là gây ra cái chết của Thái hậu và hàng chục cung nữ để cướp quyền nhiếp chính khi Thái tử Càn Đức lên ngôi.
Theo luật xưa, khi hoàng đế lên ngôi lúc nhỏ tuổi (6 tuổi), Thái hậu Thượng Dương được quyền nhiếp chính. Vì quy định này nên Ỷ Lan dù là mẹ vua và rất có tài trị quốc, nhưng cũng chỉ được tôn làm Thái phi và không được phép xen vào việc triều chính. Điều này khiến Ỷ Lan tức tối, tìm cách giành quyền nhiếp chính.
Đại Việt sử ký toàn thư viết, Ỷ Lan cho mình là mẹ đẻ mà không được dự chính sự, mới kêu với vua rằng Mẹ già này khó nhọc mới có ngày nay, mà bây giờ phú quý người khác được hưởng, toan để mẹ già này vào đâu? Vua bèn sai giam Dương Thái hậu và 76 thị nữ vào cung Thượng Dương rồi bức phải chết, chôn theo lăng Thánh Tông” (có sách ghi là 72 cung nữ). Vua tôn Hoàng Thái phi (là Ỷ Lan) làm Linh Nhân Hoàng thái hậu.