Giải bài toán nguồn nhân lực cho khu vực Kinh tế tập thể

Nếu xét riêng chức danh giám đốc Hợp tác xã (HTX) nông nghiệp thì có tới 32% chưa qua đào tạo. Con số này ở Đồng bằng sông Cửu Long lên đến 57,3%, khu vực Tây Nguyên là 44,6%.

Số lượng cán bộ HTX được đào tạo bài bản ít đã kéo chậm sự phát triển của khu vực Kinh tế tập thể (KTTT), HTX. Đó là nội dung chính tại tọa đàm “Nâng cao hiệu quả công tác đào tạo, bồi dưỡng cho thành viên, người lao động hợp tác xã và các tổ chức kinh tế tập thể” do Liên minh HTX Việt Nam tổ chức sáng 5/4.

Vẫn lúng túng trong đào tạo nhân lực

Theo số liệu của Cục Kinh tế hợp tác và Phát triển nông thôn (Bộ NN&PTNT), trong 72.359 cán bộ quản lý HTX nông nghiệp cả nước, có tới 44% chưa đào tạo, 40% có trình độ trung cấp, sơ cấp và chỉ có 16% tốt nghiệp cao đẳng, đại học và trên đại học. Nếu xét riêng chức danh giám đốc HTX nông nghiệp thì có tới 32% chưa qua đào tạo. Con số này ở Đồng bằng sông Cửu Long lên đến 57,3%, khu vực Tây Nguyên là 44,6%.

Trong khi đó, thống kê của Tổng Cục Gáo dục Nghề nghiệp (Bộ LĐTB&XH), cho thấy trong 11 năm thực hiện đề án đào tạo nghề cho lao động nông thôn, có 61.217 người sau học nghề thành lập tổ, nhóm sản xuất, HTX, doanh nghiệp nhỏ. Bình quân hàng năm có 5.565 người sau học nghề thành lập tổ nhóm hợp tác sản xuất, HTX, doanh nghiệp tạo việc làm cho bản thân và lao động khác tại địa phương.

Tuy nhiên, việc chỉ có 61.217 người sau học nghề thành lập tổ, nhóm sản xuất, HTX, doanh nghiệp nhỏ và chỉ chiếm 2% số người làm việc sau học nghề là quá khiêm tốn.

Ông Đào Trọng Độ, Vụ trưởng Vụ đào tạo thường xuyên, Tổng Cục Giáo dục nghề nghiệp cho biết, trong giao đoạn 2026-2020, Tổng Cục Giáo dục nghề nghiệp đã có văn bản gửi Bộ Tài chính, Bộ NN&PTNT tổng hợp đề xuất phương án phân bổ kinh phí ngân sách trung ương nhằm nâng cao chất lượng đào tạo nghề cho lao động nông thôn, cho các bộ ngành, địa phương. Tuy nhiên, Liên minh HTX Việt Nam không được Bộ Tài chính, Bộ NN&PTNT phân bổ kinh phí thực hiện nội dung này nên gây khó khăn cho việc hỗ trợ HTX trong đào tạo nghề, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực…

Một khó khăn khác mà ông Đào Trọng Độ nêu ra là do nghệ nhân giấu nghề, chỉ muốn truyền nghề trong nội bộ gia đình. Nguyên nhân nữa đến từ việc chính sách hỗ trợ trước đó chưa phù hợp, yêu cầu quá khắt khe. Trong khi thực tiễn các nghệ nhân truyền đạt về kiến thức thực tiễn nhiều, giáo trình lý thuyết có thể hạn chế vì không phải là người đào tạo chuyên nghiệp. Chính vì vậy, việc chính sách hỗ trợ đào tạo nghề thông qua nghệ nhân của Bộ LĐTB&XH đã phải chuyển sang hỗ trợ theo kiểu “tùy thuộc vào tình hình thực tiễn”.

Hiện nay, 3 chương trình mục tiêu quốc gia là xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo, phát triển vùng đồng bào dân tộc thiểu số đều có dự án, tiểu dự án về đào tạo nguồn lao động nông thôn, trong đó có HTX. Tuy nhiên, theo Ths Đào Trọng Độ, qua thực tiễn nhiều địa phương phản ánh, các địa phương chưa dùng hết nguồn lực hỗ trợ về đào tạo lao động nông thôn, HTX. Nhưng về phía các HTX lại luôn thiếu lao động có năng lực, thành viên HTX chưa được đào tạo còn nhiều.

“Vậy nguyên nhân từ đâu? Điều này cần rà soát, thống kê cụ thể để có câu trả lời thỏa đáng. Thực trạng này cho thấy vấn đề đào tạo lao động nông thôn, HTX chưa được các địa phương quan tâm hay việc bố trí thời gian, địa điểm, hay hỗ trợ các lớp đào tạo chưa phù hợp? ”, ông Đào Trọng Độ cho biết.

Chủ tịch Liên minh HTX Việt Nam Cao Xuân Thu Vân cũng chỉ ra rằng hiện nay, các Bộ, ngành cũng đã có chương trình đào tạo nguồn nhân lực cho HTX nhưng mỗi bộ, ngành lại đào tạo một cách nên không mang lại hiệu quả, từ đó dẫn đến đào tạo nhưng theo kiểu “trăm hoa đua nở”. Đặc biệt vị trí quản trị HTX chưa được chú trọng đào tạo, thành viên HTX cụ thể là đội ngũ kế toán HTX cũng chưa được quan tâm đào tạo.

Củng cố nguồn nhân lực

Kinh nghiệm về phát triển HTX ở Hàn Quốc cho thấy, các HTX ở đây phát triển mạnh, hoạt động hiệu quả và ít bị động trước sự thay đổi của thị trường. Nguyên nhân là do công tác đào tạo nguồn nhân lực cho được chính phủ nước này rất quan tâm.

Ông Kim Jin Chenol, Văn phòng đại diện Nonghyup tại Việt Nam (Liên đoàn HTX nông nghiệp Hàn Quốc-NACF) cho biết, chỉ trong năm 2022, đã có 880.000 nhân viên, 170.000 thành viên HTX trong Liên đoàn HTX được đào tạo. Trong đó, Liên đoàn chú trọng đào tạo về bản chất của Liên đoàn, đào tạo quản lý, chuyên gia, đào tạo kỹ thuật số.

“Sau khi được đào tạo, thành viên HTX rất chủ động trong sản xuất, liên kết, giao tiếp. Hoạt động của HTX cũng phát triển vượt bậc, nâng cao được thành tích kinh doanh. Chẳng hạn như tại một HTX ở KyungBok, trước khi đào tạo, doanh thu HTX chỉ đạt 5,8 tỷ won/năm nhưng sau khi đào tạo về MBA tài chính, đẩy mạnh sản xuất kinh doanh đồ ăn địa phương…, doanh thu là 6,4 tỷ won/năm (tăng 10.4%)” ông Kim Jin Chenol cho biết.

Chính vì vậy, ông Kim Jin Chenoh cho rằng, để nâng cao năng lực nhân lực cho các HTX, cần tập trung vào 3 yếu tố đó là: Sức mạnh học hỏi (biến tri thức thành của mình); Sức mạnh rút gọn (nắm bắt được thứ tự ưu tiên, sự quan trọng). Sức mạnh thực hành (áp dụng kiến thức trong thực tiễn trong thời gian ngắn). Và khi làm được 3 điều này, năng lực của thành viên, HTX sẽ được nâng lên.

Đào tạo nguồn nhân lực cho HTX hiện nay là điều vô cùng quan trọng, nhằm giúp HTX khắc phục những khó khăn, vươn lên phát triển hiệu quả. Muốn làm được điều đó, cần phải có những thay đổi cả về chính sách và nội lực các HTX.

TS Võ Thị Kim Sa, Phó Hiệu trưởng Trường Cán bộ quản lý nông nghiệp 2 tại TP.HCM cho rằng, việc xây dựng một chương trình đào tạo có hệ thống có vai trò rất quan trọng. Hiện các chương trình hỗ trợ nguồn nhân lực cho HTX chỉ tập trung vào bồi dưỡng nên không phát huy được hiệu quả, lại tạo ra sự khập khiễng, chắp vá nếu HTX tham gia nhiều lớp, chương trình đào tạo.

Hiện, các nước rất chú trọng đào tạo chuyên nghiệp và theo hệ thống. Ngay như ở Canada, ở trường mẫu giáo đã có chương trình biên soạn, đào tạo về HTX về liên kết hợp tác nhằm nuôi dưỡng tinh thần hợp tác từ ngay lúc nhỏ. Hay ngay trong Liên đoàn HTX nông nghiệp Hàn Quốc cũng có trường đại học trong Liên hiệp HTX này. Điều này cho thấy, việc đào tạo về HTX đã được chuyên nghiệp hóa, có hệ thống. Và mỗi năm, những sinh viên ra trường sẽ có không ít người vào chính HTX, Liên hiệp HTX làm việc.