Có thể dập tắt đại dịch Covid-19 khi mùa hè tới?

Một số người hy vọng rằng sự bùng phát của dịch Covid-19 do chủng mới của virus corona (SARS-CoV-2) gây ra sẽ suy yếu dần khi nhiệt độ tăng, nhưng đại dịch thường không diễn tiến giống như các loại bệnh bùng phát theo mùa.

Nhiều bệnh truyền nhiễm thường suy yếu dần theo mùa. Cúm thường xuất hiện vào những tháng mùa đông lạnh giá trong khi bệnh thương hàn lại có xu hướng gia tăng vào mùa hè; bệnh sởi giảm trong mùa hè ở vùng khí hậu ôn đới trong khi ở vùng nhiệt đới thì dịch bệnh này lại đạt cực đại vào mùa khô.

Có lẽ không có gì đáng ngạc nhiên khi có nhiều người đang tự hỏi liệu chúng ta có thể trông đợi gì vào tính thời vụ tương tự với dịch Covid-19? Kể từ khi dịch bệnh này lần đầu tiên xuất hiện ở Trung Quốc vào giữa tháng 12/2019, đến nay nó đã lây lan nhanh chóng với số ca mắc hiện đang tăng mạnh nhất ở châu Âu và Mỹ.

Nhiều điểm bùng phát lớn nhất xuất hiện ở những khu vực có thời tiết mát mẻ hơn dẫn đến suy đoán rằng dịch có thể giảm khi mùa hè đến. Tuy nhiên, các chuyên gia đã cảnh báo cần phải thận trọng khi vận dụng những gì đã biết về "vận hành" theo mùa của các chủng virus corona khác để dự đoán về đại dịch Covid-19 hiện tại. Nhưng tại sao virus corona lại liên quan đến mùa và tại sao điều đó lại mang đến cho chúng ta hy vọng sau khi chứng kiến đợt bùng phát mạnh hiện nay?

Chủng virus ưa lạnh

Virus corona là một họ của virus bao bọc. Virus corona được bao bọc trong các phân tử chất béo (lipid), lớp vỏ ngoài virus có nhiều gai như một vương miện và đây cũng chính là lý do chúng có tên là corona (nghĩa là vương miện trong tiếng Hy Lạp cổ đại).

Nghiên cứu về các loại virus bao bọc khác cho thấy, chính lớp lông nhờn ở vỏ ngoài làm cho virus corona dễ bị nóng hơn so với các loại virus không có lớp lông này. Trong điều kiện lạnh hơn, lớp lông nhờn này đông lại giống như cao su hoặc nôm na có thể hình dung giống như chất béo từ thịt nấu chín đông lại khi nguội đi, hiện tượng này để bảo vệ virus lâu hơn khi ở bên ngoài cơ thể con người.

Nghiên cứu đã chỉ ra rằng, virus SARS-CoV-2 có thể tồn tại 72 giờ trên các bề mặt cứng như nhựa, thép không gỉ ở nhiệt độ 21-23 độ C và độ ẩm 40%. Chính xác cách thức SARS-CoV-2 hoạt động ở nhiệt độ và độ ẩm khác vẫn đang được nghiên cứu nhưng những nghiên cứu về các chủng khác của virus corona cho thấy chúng có thể tồn tại ở môi trường bên ngoài lên tới 28 ngày trong một số trường hợp.

Loại virus corona có liên quan chặt chẽ đến đợt dịch SARS hồi năm 2003 cũng đã được chứng minh có thể sống sót tốt nhất trong điều kiện khô và mát hơn. Virus corona gây dịch SARS khô trên bề mặt nhẵn dù đã hơn 5 ngày vẫn có thể lây nhiễm nếu môi trường xung quanh có nhiệt độ 22-25 độ C và độ ẩm trong khoảng 40-50%. Nhiệt độ và độ ẩm càng cao thì thời gian virus sống sót càng ngắn.

Miguel Araújo – chuyên gia nghiên cứu về tác động của thay đổi môi trường đối với đa dạng sinh học tại Bảo tàng Khoa học Tự nhiên Quốc gia ở Madrid, Tây Ban Nha tin rằng, nếu như virus SARS-CoV-2 gây dịch Covid-19 có độ nhạy cảm tương tự với độ ẩm, nhiệt độ thì số trường hợp mắc sẽ bùng phát vào những thời điểm khác nhau trên khắp thế giới.

SARS-CoV-2 vẫn còn nhiều bí ẩn

Mặc dù vậy, ông Araújo vẫn cảnh báo: “Thật hợp lý khi hy vọng hai loại virus này [virus corona gây dịch SARS năm 2003 và virus SARS-CoV-2 gây dịch Covid-19 – ND] chia sẻ hành vi tương tự nhau. Nhưng đây không phải phương trình một biến. Virus lây lan từ người sang người. Càng nhiều người tụ tập và họ càng tiếp xúc nhiều với nhau thì sẽ càng có nhiều ca bệnh. Hành vi của họ là chìa khóa để hiểu được sự lây lan của virus”.

Một nghiên cứu của trường Đại học Maryland đã chỉ ra rằng virus đã lây lan hầu hết ở các thành phố và khu vực trên thế giới, nơi nhiệt độ trung bình khoảng 5-11 độ C và độ ẩm tương đối thấp. Tuy nhiên cũng có một số lượng đáng kể các trường hợp nhiễm bệnh ở vùng nhiệt đới. Một phân tích gần đây về sự lây lan của virus ở châu Á do các nhà nghiên cứu tại Đại học Y Harvard thực hiện cho thấy, virus SARS-CoV-2 gây đại dịch Covid-19 ít nhạy cảm với thời tiết hơn nhiều người hy vọng.

Phân tích này chỉ ra sự lây lan nhanh của dịch bệnh ở các tỉnh, thành có thời tiết khô và lạnh của Trung Quốc như Cát Lâm và Hắc Long Giang nhưng tốc độ lây lan ở các khu vực có khí hậu nhiệt đới như Quảng Tây hay ở Singapore dường như không mấy bị ảnh hưởng. Phân tích cũng khuyến cáo cần phải có sự can thiệp rộng rãi để kiểm soát dịch.

Như vậy, có thể sự lây lan của virus không chỉ đơn giản phụ thuộc vào khả năng sống sót của nó trong môi trường. Virus SARS-CoV-2 lây truyền từ người sang người, vì thế, những thay đổi theo mùa trong hành vi của con người cũng có thể dẫn đến sự thay đổi tỷ lệ số ca nhiễm.

Đợt dịch chuyển khổng lồ của người dân Trung Quốc dịp Tết Nguyên đán 25/1 cũng được cho là đóng vai trò không nhỏ trong việc lây truyền Covid-19 ra khỏi Vũ Hán, đến các thành phố khác ở Trung Quốc và trên thế giới.

Trong khi đó, thời tiết cũng có thể gây rắc rối với hệ thống miễn dịch của chúng ta, khiến chúng ta dễ bị nhiễm trùng hơn. Có một số bằng chứng cho thấy lượng vitamin D trong cơ thể con người có ảnh hưởng đến việc chúng ta dễ bị tổn thương thế nào trước các bệnh truyền nhiễm. Vào mùa đông, cơ thể con người ít tạo ra vitamin D hơn khi không có nhiều cơ hội tiếp xúc với ánh sáng Mặt trời.

Tuy nhiên, vẫn còn nhiều tranh cãi là liệu thời tiết lạnh có làm suy yếu hệ thống miễn dịch của con người hay không. Trong khi một số nghiên cứu cho thấy điều đó thì số khác lại cho rằng thời tiết lạnh thực sự có thể làm tăng số lượng tế bào bảo vệ cơ thể khỏi bị nhiễm trùng.

Mặc dù vậy, có những bằng chứng mạnh mẽ hơn khẳng định độ ẩm có thể tác động lớn đến tính dễ bị tổn thương của con người trước bệnh tật. Khi không khí đặc biệt khô, điều này được cho là làm giảm lượng chất nhầy bao quanh phổi và bao phủ đường thở. Chất nhầy này chính là lớp bảo vệ tự nhiên chống lại nhiễm trùng và khi nó ít đi thì khả năng nhiễm virus sẽ cao lên.

Jan Albert, giáo sư kiểm soát bệnh truyền nhiễm, chuyên gia về virus tại Viện Karolinska ở Stockholm, Thụy Điển cảnh báo: “Dịch Covid-19 dường như không thể biến mất hoàn toàn trong những tháng mùa hè như một số người đã nêu”. Giáo sư Albert thậm chí còn cho rằng sẽ là không ngạc nhiên nếu dịch Covid-19 quay trở lại vào mua thu hoặc mùa đông. Tuy nhiên, ông cho rằng khả năng dịch dịu đi trong mùa hè cũng mang lại tín hiệu tốt.

“Các biện pháp mà chúng ta đang thực hiện để kiểm soát dịch rất tốn kém về mặt kinh tế nhưng nếu điều này có thể giúp chúng ta tạm đẩy lùi đại dịch vào mùa hè thì hệ thống y tế sẽ có thêm thời gian để chuẩn bị trong trường hợp SARS-CoV-2 thực sự có tính thời vụ”, ông Albert nhấn mạnh