(VTC News) - Theo lương y Phạm Văn Thanh, không có thứ thảo dược gì tăng cường sinh lực mạnh mẽ như sâm.
Kỳ 2 (kỳ cuối): Khát vọng trà sâm đại bổ dưỡng cho người Việt
Từ Quốc lộ cao nhất Đông Dương đoạn giáp ranh giữa Lào Cai và Lai Châu, tôi theo chân lương y Phạm Văn Thanh, người nổi tiếng với bài thuốc gia truyền 5 đời trị dạ dày, tụt xuống phía thung lũng thuộc đất Lai Châu. Theo lối mòn của đồng bào trồng thảo quả, chúng tôi tiến vào rừng sâu. Càng vào sâu, rừng càng âm u. Những lối trâu đi xuyên qua rừng trúc hun hút.
Cuốc bộ gần nửa ngày, thì đến một thung lũng, bãi bằng khá rộng, chỉ có cây bụi. Theo lương y Thanh, khu vực này vốn là rừng rậm, nhưng cách đây hơn 20 năm, xảy ra vụ cháy rừng, nên cây cổ thụ chết sạch. Những thân cây vài người ôm nằm ngổn ngang, đen sì như cục than, nửa chìm nửa nổi dưới lòng đất, cỏ và trúc trùm lên.
Con suối chảy qua giữa thung lũng. Hai bên suối cỏ gianh mọc rậm rì. Lương y Thanh bảo rằng, rễ loài cỏ gianh mọc hoang ở Hoàng Liên Sơn là "thần dược" chữa bệnh viêm nhiễm đường tiết niệu. Rễ cỏ gianh phối hợp với vài loại thảo dược nữa, sẽ giúp những người viêm nhiễm đường tiết niệu nặng đến mức đi ra mủ vẫn khỏi. Quả thực, trong Hoàng Liên Sơn cây gì cũng là thuốc quý, vấn đề là thầy lang có biết dùng nó hay không thôi.
Thung lũng chết chóc này rộng dễ đến cả trăm héc-ta, kéo dài vòng quanh hết quả núi này đến quả núi khác. Đồng bào Mông dắt trâu, bò, dê vào đây thả, chúng kiếm ăn quanh núi, rồi chiều về dòng suối dầm mình tắm táp.
Khắp thung lũng, cứ thi thoảng lại có một khoảnh đất mọc thứ cây rất lạ, lá to như cái quạt mo, mặt trên xanh nhạt, mặt dưới đầy lông. Lá thì to, nhưng thân cây thì lại nhỏ, chỉ bằng cỡ cổ tay. Thân cây rõ ràng là thân gỗ, thế nhưng, cơn gió nhẹ thổi đến, thân lá đung đưa ẽo ợt nhìn khá buồn cười. Có nghĩa là, chúng là loài thân mềm.
Lương y Thanh lấy con dao đi rừng đẵn một đoạn cây gỗ to bằng cổ tay, dài chừng 3 mét. Anh đặt ngang đoạn cây vào gốc cây lạ ấy, rồi bẻ gập cây, vặn nó vào thanh gỗ, dùng dây cột lại với nhau. Ráng sức bình sinh, lương y Thanh nhấc mạnh đầu đoạn gậy, thì cả gốc rễ cây bật lên khỏi mặt đất. Ở chỗ đất mềm, cây nhỏ, hai người túm vào cây nhổ thẳng lên.
Quả thực, đi rừng nhiều, nhưng tôi chưa từng thấy cách nhổ cây nào lạ lùng và dễ dàng như vậy. Thay vì đào bới cả buổi, thì chỉ cần dùng đòn bẩy nhổ cái là lên.
Mặc dù thân cây màu vàng nhạt, nhưng phần củ lại màu đen tuyền như than. Thứ củ ấy cũng chẳng ra củ, mà nó thực sự giống rễ cọc hơn. Cây to bằng cổ tay, nhưng cái "rễ cọc" ấy lại to bằng bắp tay. Từ phần củ béo mập ấy, tua tủa những cái rễ bé li ti trổ ra, giống như phần rễ từ củ sâm Hàn Quốc.
Lương y Thanh chặt tách phần củ, đưa cho tôi xem. Cầm cái củ đen sì ấy, một thứ mùi quen thuộc, thơm mát tỏa ra. Rõ ràng là mùi đặc trưng của sâm, mà chỉ có loài sâm có hàm lượng saponin cực kỳ cao mới có mùi đậm đặc như thế.
Tôi hỏi có phải sâm không, lương y Thanh gật đầu xác nhận. Anh giở trong balo ra, đưa cho tôi xem kết quả xét nghiệm thứ sâm này. Kết quả phân tích của Viện Hóa học - Vật liệu (Viện Khoa học công nghệ Quân sự) cho biết, thứ sâm mà anh đặt là M3 này cho tới hơn 4% saponin. Điều đó có nghĩa, hàm lượng saponin của nó cao tương đương với sâm trồng Ngọc Linh nhiều năm tuổi, hoặc bằng 50% sâm Ngọc Linh hoang dã, thứ sâm quý hiếm và đắt đỏ nhất thế giới.
Tôi hỏi lương y Thanh: "Loài sâm nào quý hiếm, người Trung Quốc đều biết cả, mà sao ở Hoàng Liên Sơn lại có nhiều thế này?". Lương y Thanh bảo rằng: "Loài sâm này người Trung Quốc biết và họ dùng từ ngàn đời nay rồi. Người Trung Quốc từng thuê người Mông đi nhổ suốt mấy chục năm qua. Họ mua với giá rẻ như củi. Chục năm nay, loài sâm này ít, thì họ không mua nữa. Nó trở thành loài dược liệu bị lãng quên ở Việt Nam. Khi người Việt còn chưa biết đến nó, thì nó đã biến mất rồi".
Theo lương y Thanh, ngày còn nhỏ, bố anh, một thầy lang nổi tiếng ở Lào Cai, thường vào sâu trong rừng lấy sâm này về để chữa bệnh. Ông gọi là sâm đen, hoặc sâm đất. Giao lưu với các thầy lang Trung Quốc, ông mới biết họ dùng để bồi bổ tinh thần.
Trong nhiều bài thuốc, thầy lang Trung Quốc dùng sâm đất để giúp hoạt huyết cho não, giúp người bệnh "khai thần, tỉnh trí". Dược tính của sâm đất giúp tinh thần con người sảng khoái, hạn chế lo âu, làm nhẹ đầu óc, tan biến muộn phiền.
Từ nhỏ lương y Thanh đã biết đến cây sâm này. Chúng vốn mọc ở ven suối, thung lũng ẩm ướt, đất tốt dày mùn. Cây sâm đất chỉ cao 2-3m, lá to lòa xòa, thân bằng cổ tay là không chịu lớn nữa.
Những ngày xuyên dãy Hoàng Liên Sơn đi lấy thuốc, anh phát hiện quần thể sâm đất ở thung lũng bí ẩn này, và anh cùng với mấy người Mông quyết định bảo tồn, khai thác bền vững chúng. Mấy hộ gia đình người Mông vừa trồng thảo quả trên vách núi, vừa thả trâu, vừa nhân giống trông nom vườn sâm khổng lồ này, để thu hái cho lương y Thanh làm thuốc.
Ngoài việc bổ sung chúng vào nhiều bài thuốc trị bệnh, lương y Thanh còn hay tặng bạn bè, người thân. Anh dùng máy thái củ sâm thành lát, phơi khô, xao vào, đóng vào túi nilon biếu mọi người sắc nước uống giúp bổ dưỡng, tỉnh táo, sảng khoái tinh thần. Uống thứ trà sâm ấy vào, ai cũng nghiện mùi vị đặc biệt thơm mát của nó.
Tôi mải miết cuốc bộ theo lương y Thanh đi xuyên qua thũng lũng, vòng qua hết chân núi này đến chân núi kia, mà vẫn không hết những vườn sâm đất, những bụi sâm đất đong đưa trong gió nhẹ xào xạc. Tôi tin rằng, để nhổ hết vườn sâm khổng lồ này, chắc phải được cả chục tấn củ.
Tôi hỏi: "Anh định trồng sâm bán cho cả thế giới chắc?". Lương y Thanh bảo: "Nếu phơi khô, xay thành bột thì hao lắm, không được nhiều đâu. Vài ngàn người dùng hàng ngày thì chắc chỉ một vài năm là sạch bách cả thung lũng này thôi. Trồng càng nhiều, nguyên liệu càng dồi dào, thì giá thành mới rẻ được. Như thế, người nghèo mới có điều kiện dùng sâm tăng cường sức khỏe chứ?".
Đi đến cuối thung lũng, lương y Thanh dùng dao đào bới những khoảnh đất bằng phẳng, nhấc lên những thứ củ đen sì, to bằng ngón tay. Củ nào to lắm thì bằng ngón tay cái, củ nhỏ thì bằng cái đũa. Thứ củ bé xíu ấy cũng dậy mùi saponin nức mũi. Rửa củ sâm dưới suối, đưa cho tôi xem và anh bảo đó là sâm tiên mao. Quả thực, trông củ sâm nhỏ xíu nhưng hình thù như cái đầu ông tiên với bộ râu lòa xòa.
Mùa thu, sâm tiên mao rụng lá, lụi đi, nhưng củ vẫn nằm trong lòng đất ẩm ướt. Chẳng ai đi đào sâm tiên mao vào mùa này cả, mà họ săn lùng vào mùa xuân, khi chúng nảy mầm, trồi lá non tơ lên khỏi mặt đất. Thế nhưng, khai thác sâm tiên mao vào mùa này là tốt nhất, dược tính cao nhất. Lương y Thanh trồng chúng ở chỗ nào, thì anh biết rõ củ của nó ở chỗ đó và anh cứ thế đào lên thu hoạch. Đào bới một lúc thì được cả ba lô.
Sâm tiên mao được người Mông ở một số vùng sử dụng hàng trăm năm qua để bồi bổ sức khỏe, nhưng chúng vẫn ít được các thầy lang biết đến. Lương y Thanh đã phân tích loài sâm này. Tuy hàm lượng saponin chỉ có 1,5%, nhưng chúng lại giàu hoạt chất Alkaloid và Polysacharid. Đây là những hoạt chất quý chống lại ung thư, chống oxy hóa, có lợi cho sức khỏe con người.
Tôi lang thang theo lương y Thanh hết khu rừng này đến khu rừng khác, và ngày càng khám phá ra nhiều chuyện thú vị. Không biết vị lương y này còn giấu bao nhiêu loài thảo dược quý hiếm, kỳ quái trong rừng hoang?
Đêm, dựng lều ngủ trong rừng, nghe tiếng ếch kêu, vượn hú và câu chuyện bất tận về khát vọng của vị lương y nhiệt huyết với rừng già và người bệnh. Anh mong người Việt được dùng những thảo dược quý hiếm nhất, với giá rẻ nhất để bồi bổ cơ thể, chống lại bệnh tật.
Không có thứ thảo dược gì tăng cường sinh lực mạnh mẽ như sâm. Sức khỏe dồi dào thì bệnh tật ắt tan biến. Người Việt, ai cũng được dùng sâm như trà thì tốt biết mấy. Đó cũng là khát vọng suốt đời của vị lương y phố núi Phạm Văn Thanh.
Minh Phong
Kỳ 2 (kỳ cuối): Khát vọng trà sâm đại bổ dưỡng cho người Việt
Từ Quốc lộ cao nhất Đông Dương đoạn giáp ranh giữa Lào Cai và Lai Châu, tôi theo chân lương y Phạm Văn Thanh, người nổi tiếng với bài thuốc gia truyền 5 đời trị dạ dày, tụt xuống phía thung lũng thuộc đất Lai Châu. Theo lối mòn của đồng bào trồng thảo quả, chúng tôi tiến vào rừng sâu. Càng vào sâu, rừng càng âm u. Những lối trâu đi xuyên qua rừng trúc hun hút.
Cuốc bộ gần nửa ngày, thì đến một thung lũng, bãi bằng khá rộng, chỉ có cây bụi. Theo lương y Thanh, khu vực này vốn là rừng rậm, nhưng cách đây hơn 20 năm, xảy ra vụ cháy rừng, nên cây cổ thụ chết sạch. Những thân cây vài người ôm nằm ngổn ngang, đen sì như cục than, nửa chìm nửa nổi dưới lòng đất, cỏ và trúc trùm lên.
Con suối chảy qua giữa thung lũng. Hai bên suối cỏ gianh mọc rậm rì. Lương y Thanh bảo rằng, rễ loài cỏ gianh mọc hoang ở Hoàng Liên Sơn là "thần dược" chữa bệnh viêm nhiễm đường tiết niệu. Rễ cỏ gianh phối hợp với vài loại thảo dược nữa, sẽ giúp những người viêm nhiễm đường tiết niệu nặng đến mức đi ra mủ vẫn khỏi. Quả thực, trong Hoàng Liên Sơn cây gì cũng là thuốc quý, vấn đề là thầy lang có biết dùng nó hay không thôi.
 |
| Lương y Thanh bên cây thất diệp nhất chi hoa mà anh trồng đã 7 năm |
Thung lũng chết chóc này rộng dễ đến cả trăm héc-ta, kéo dài vòng quanh hết quả núi này đến quả núi khác. Đồng bào Mông dắt trâu, bò, dê vào đây thả, chúng kiếm ăn quanh núi, rồi chiều về dòng suối dầm mình tắm táp.
Khắp thung lũng, cứ thi thoảng lại có một khoảnh đất mọc thứ cây rất lạ, lá to như cái quạt mo, mặt trên xanh nhạt, mặt dưới đầy lông. Lá thì to, nhưng thân cây thì lại nhỏ, chỉ bằng cỡ cổ tay. Thân cây rõ ràng là thân gỗ, thế nhưng, cơn gió nhẹ thổi đến, thân lá đung đưa ẽo ợt nhìn khá buồn cười. Có nghĩa là, chúng là loài thân mềm.
Lương y Thanh lấy con dao đi rừng đẵn một đoạn cây gỗ to bằng cổ tay, dài chừng 3 mét. Anh đặt ngang đoạn cây vào gốc cây lạ ấy, rồi bẻ gập cây, vặn nó vào thanh gỗ, dùng dây cột lại với nhau. Ráng sức bình sinh, lương y Thanh nhấc mạnh đầu đoạn gậy, thì cả gốc rễ cây bật lên khỏi mặt đất. Ở chỗ đất mềm, cây nhỏ, hai người túm vào cây nhổ thẳng lên.
Quả thực, đi rừng nhiều, nhưng tôi chưa từng thấy cách nhổ cây nào lạ lùng và dễ dàng như vậy. Thay vì đào bới cả buổi, thì chỉ cần dùng đòn bẩy nhổ cái là lên.
 |
| Lương y Thanh và một cây thuốc quý giàu saponin |
Mặc dù thân cây màu vàng nhạt, nhưng phần củ lại màu đen tuyền như than. Thứ củ ấy cũng chẳng ra củ, mà nó thực sự giống rễ cọc hơn. Cây to bằng cổ tay, nhưng cái "rễ cọc" ấy lại to bằng bắp tay. Từ phần củ béo mập ấy, tua tủa những cái rễ bé li ti trổ ra, giống như phần rễ từ củ sâm Hàn Quốc.
Lương y Thanh chặt tách phần củ, đưa cho tôi xem. Cầm cái củ đen sì ấy, một thứ mùi quen thuộc, thơm mát tỏa ra. Rõ ràng là mùi đặc trưng của sâm, mà chỉ có loài sâm có hàm lượng saponin cực kỳ cao mới có mùi đậm đặc như thế.
Tôi hỏi có phải sâm không, lương y Thanh gật đầu xác nhận. Anh giở trong balo ra, đưa cho tôi xem kết quả xét nghiệm thứ sâm này. Kết quả phân tích của Viện Hóa học - Vật liệu (Viện Khoa học công nghệ Quân sự) cho biết, thứ sâm mà anh đặt là M3 này cho tới hơn 4% saponin. Điều đó có nghĩa, hàm lượng saponin của nó cao tương đương với sâm trồng Ngọc Linh nhiều năm tuổi, hoặc bằng 50% sâm Ngọc Linh hoang dã, thứ sâm quý hiếm và đắt đỏ nhất thế giới.
 |
| Củ sâm do lương y Thanh trồng |
Tôi hỏi lương y Thanh: "Loài sâm nào quý hiếm, người Trung Quốc đều biết cả, mà sao ở Hoàng Liên Sơn lại có nhiều thế này?". Lương y Thanh bảo rằng: "Loài sâm này người Trung Quốc biết và họ dùng từ ngàn đời nay rồi. Người Trung Quốc từng thuê người Mông đi nhổ suốt mấy chục năm qua. Họ mua với giá rẻ như củi. Chục năm nay, loài sâm này ít, thì họ không mua nữa. Nó trở thành loài dược liệu bị lãng quên ở Việt Nam. Khi người Việt còn chưa biết đến nó, thì nó đã biến mất rồi".
Theo lương y Thanh, ngày còn nhỏ, bố anh, một thầy lang nổi tiếng ở Lào Cai, thường vào sâu trong rừng lấy sâm này về để chữa bệnh. Ông gọi là sâm đen, hoặc sâm đất. Giao lưu với các thầy lang Trung Quốc, ông mới biết họ dùng để bồi bổ tinh thần.
Trong nhiều bài thuốc, thầy lang Trung Quốc dùng sâm đất để giúp hoạt huyết cho não, giúp người bệnh "khai thần, tỉnh trí". Dược tính của sâm đất giúp tinh thần con người sảng khoái, hạn chế lo âu, làm nhẹ đầu óc, tan biến muộn phiền.
| ||||||||||||||
Những ngày xuyên dãy Hoàng Liên Sơn đi lấy thuốc, anh phát hiện quần thể sâm đất ở thung lũng bí ẩn này, và anh cùng với mấy người Mông quyết định bảo tồn, khai thác bền vững chúng. Mấy hộ gia đình người Mông vừa trồng thảo quả trên vách núi, vừa thả trâu, vừa nhân giống trông nom vườn sâm khổng lồ này, để thu hái cho lương y Thanh làm thuốc.
Ngoài việc bổ sung chúng vào nhiều bài thuốc trị bệnh, lương y Thanh còn hay tặng bạn bè, người thân. Anh dùng máy thái củ sâm thành lát, phơi khô, xao vào, đóng vào túi nilon biếu mọi người sắc nước uống giúp bổ dưỡng, tỉnh táo, sảng khoái tinh thần. Uống thứ trà sâm ấy vào, ai cũng nghiện mùi vị đặc biệt thơm mát của nó.
Tôi mải miết cuốc bộ theo lương y Thanh đi xuyên qua thũng lũng, vòng qua hết chân núi này đến chân núi kia, mà vẫn không hết những vườn sâm đất, những bụi sâm đất đong đưa trong gió nhẹ xào xạc. Tôi tin rằng, để nhổ hết vườn sâm khổng lồ này, chắc phải được cả chục tấn củ.
 |
| Củ thuốc quý do lương y Thanh trồng trong hốc đá |
Tôi hỏi: "Anh định trồng sâm bán cho cả thế giới chắc?". Lương y Thanh bảo: "Nếu phơi khô, xay thành bột thì hao lắm, không được nhiều đâu. Vài ngàn người dùng hàng ngày thì chắc chỉ một vài năm là sạch bách cả thung lũng này thôi. Trồng càng nhiều, nguyên liệu càng dồi dào, thì giá thành mới rẻ được. Như thế, người nghèo mới có điều kiện dùng sâm tăng cường sức khỏe chứ?".
Đi đến cuối thung lũng, lương y Thanh dùng dao đào bới những khoảnh đất bằng phẳng, nhấc lên những thứ củ đen sì, to bằng ngón tay. Củ nào to lắm thì bằng ngón tay cái, củ nhỏ thì bằng cái đũa. Thứ củ bé xíu ấy cũng dậy mùi saponin nức mũi. Rửa củ sâm dưới suối, đưa cho tôi xem và anh bảo đó là sâm tiên mao. Quả thực, trông củ sâm nhỏ xíu nhưng hình thù như cái đầu ông tiên với bộ râu lòa xòa.
Mùa thu, sâm tiên mao rụng lá, lụi đi, nhưng củ vẫn nằm trong lòng đất ẩm ướt. Chẳng ai đi đào sâm tiên mao vào mùa này cả, mà họ săn lùng vào mùa xuân, khi chúng nảy mầm, trồi lá non tơ lên khỏi mặt đất. Thế nhưng, khai thác sâm tiên mao vào mùa này là tốt nhất, dược tính cao nhất. Lương y Thanh trồng chúng ở chỗ nào, thì anh biết rõ củ của nó ở chỗ đó và anh cứ thế đào lên thu hoạch. Đào bới một lúc thì được cả ba lô.
Sâm tiên mao được người Mông ở một số vùng sử dụng hàng trăm năm qua để bồi bổ sức khỏe, nhưng chúng vẫn ít được các thầy lang biết đến. Lương y Thanh đã phân tích loài sâm này. Tuy hàm lượng saponin chỉ có 1,5%, nhưng chúng lại giàu hoạt chất Alkaloid và Polysacharid. Đây là những hoạt chất quý chống lại ung thư, chống oxy hóa, có lợi cho sức khỏe con người.
Tôi lang thang theo lương y Thanh hết khu rừng này đến khu rừng khác, và ngày càng khám phá ra nhiều chuyện thú vị. Không biết vị lương y này còn giấu bao nhiêu loài thảo dược quý hiếm, kỳ quái trong rừng hoang?
Đêm, dựng lều ngủ trong rừng, nghe tiếng ếch kêu, vượn hú và câu chuyện bất tận về khát vọng của vị lương y nhiệt huyết với rừng già và người bệnh. Anh mong người Việt được dùng những thảo dược quý hiếm nhất, với giá rẻ nhất để bồi bổ cơ thể, chống lại bệnh tật.
Không có thứ thảo dược gì tăng cường sinh lực mạnh mẽ như sâm. Sức khỏe dồi dào thì bệnh tật ắt tan biến. Người Việt, ai cũng được dùng sâm như trà thì tốt biết mấy. Đó cũng là khát vọng suốt đời của vị lương y phố núi Phạm Văn Thanh.
Minh Phong
Bình luận