Vì sao con người bị đột tử?

Bác sĩ Trần Quốc Khánh ở Bệnh viện Hữu Nghị Việt Đức, Hà Nội, cho biết nhiều bệnh nhân thiệt mạng sau khi phẫu thuật mà lúc đầu tưởng là thành công. Mới đây một bệnh nhân bị gãy xương đùi đơn thuần, vào viện mổ phiên (mổ có sự chuẩn bị), mọi việc diễn ra thuận lợi.

Sau mổ bệnh nhân sức khỏe ổn định được chuyển về khoa nằm theo dõi mấy tiếng đồng hồ thì bắt đầu lên cơn tức ngực khó thở, suy hô hấp và tím tái. Tất cả can thiệp cấp cứu đều không hiệu quả, bệnh nhân tử vong rất nhanh sau đó. 

Cái chết quá bất ngờ nên gia đình yêu cầu khám nghiệm tử thi. Kết quả cho thấy động mạch phổi của bệnh nhân bị huyết khối gây tắc hoàn toàn, dẫn đến thiệt mạng.

"Đây là một trong những biến chứng thường gặp và nguy hiểm hàng đầu trên thế giới", bác sĩ Khánh cho biết. "Nhân viên y tế chỉ có thể dự phòng để hạn chế nguy cơ chứ không thể kiểm soát hoàn toàn những tai biến này". 

Một bệnh nhân khác thay khớp gối gần một tuần, hàng ngày dậy tập vận động đi lại để chuẩn bị ra viện. Bất ngờ lúc từ nhà vệ sinh đi ra, anh đột ngột xuất hiện cơn đau ngực, khó hít vào, ngã rồi rơi vào hôn mê rất nhanh. Anh được đặt ống thở và cấp cứu tích cực nhưng không qua khỏi.

Đột tử (Sudden Death) là tình trạng nạn nhân thiệt mạng đột ngột, ngay lập tức khi vừa phát bệnh. Đột tử có thể xảy ra với bất kỳ độ tuổi nào, bất kỳ ai dù là người đang hoạt động bình thường hay những người bị bệnh lâu năm.

Bác sĩ Khánh cho biết, đây là một trong những thách thức của người thầy thuốc. Nhiều năm qua, y học luôn cố gắng kiếm tìm nguyên nhân của chứng này. Theo thống kê của Hội Tim mạch Mỹ và Trung tâm y khoa Mayo Clinic, có 4 nhóm nguyên nhân chính gây nên đột tử cả trong lẫn ngoài bệnh viện, bao gồm: vấn đề tim mạch, đột quỵ, thuyên tắc mạch phổi và vỡ động mạch chủ.

Vấn đề tim mạch: Chủ yếu là ngừng tim và nhồi máu cơ tim

Đây là nguyên nhân hàng đầu dẫn đến đột tử với 17,3 triệu ca tử vong mỗi năm, dự kiến tăng lên hơn 23,6 triệu ca vào năm 2030. Tại Mỹ, mỗi năm có khoảng 326.000 bệnh nhân bị ngưng tim và chỉ có tầm 10,8% sống sót, nam giới chiềm phần lớn. Nguyên nhân gây ngừng tim thường do bệnh cơ tim phì đại (là bệnh có yếu tố di truyền và đây là nguyên nhân hay gặp nhất), bất thường động mạch vành, bệnh tim bẩm sinh, viêm cơ tim, hội chứng Brugada...

Với nguyên nhân nhồi máu cơ tim, tại Mỹ cứ mỗi 43 giây lại có một người mắc bệnh, trong đó khoảng 1/5 trường hợp không có triệu chứng lâm sàng. 

Đột quỵ (tai biến mạch máu não)

Có hai loại đột quỵ: nghẽn mạch máu não hoặc vỡ mạch máu não. Đột quỵ nghẽn mạch chiếm phần lớn (80%), thường liên quan đến bệnh tim mạch và mỡ máu cao. Đột quỵ vỡ mạch máu thường do cao huyết áp không được kiểm soát và uống nhiều rượu.

Tai biến mạch não thường gặp ở người trên 60 tuổi, nam nhiều hơn nữ. Bệnh nếu xảy đến với phụ nữ, tiên lượng nặng nề hơn.

Đột tử do cục máu đông làm tắc mạch phổi (thuyên tắc mạch phổi)

Các cục máu sâu thường hình thành khi chúng ta không hoạt động trong thời gian dài. Tắc mạch phổi thường xảy đến ở những người nằm liệt giường vì một căn bệnh nghiêm trọng hoặc chấn thương, hoặc người đang hồi phục sau phẫu thuật. Nguy cơ này cũng tăng lên đối với những người ngồi lâu không vận động trong các chuyến bay đường dài hoặc các chuyến đi bằng ôtô.

Cục máu đông xuất hiện ở động mạch phổi làm tắc hệ thống mạch máu vào - ra phổi trao đổi khí, dẫn đến cơ thể thiếu oxy đột ngột và tử vong. Hằng năm có khoảng 60-100 nghìn người tử vong do tắc mạch phổi, trong đó 25% chết bất thình lình với hai triệu chứng: khó thở và đau ngực.

Vỡ động mạch chủ

Động mạch chủ là động mạch lớn nhất trong cơ thể, có nhiệm vụ như dòng kênh lớn nhất giúp lưu chuyển máu đi khắp cơ thể. Vì một lý do nào đó (tuổi già, bệnh mạn tính, nhiễm trùng, cao huyết áp...) thành mạch yếu đi, phình ra, gây phình động mạch chủ. Một trong số đó vỡ sẽ gây bệnh cảnh vỡ động mạch chủ, bệnh nhân mất máu rất nhanh và ồ ạt, 90% tử vong trong tích tắc.

Ngoài bốn nhóm nguyên nhân chính, bác sĩ Khánh cho biết, trong gây mê hồi sức còn một nhóm nguyên nhân nữa gây ra đột tử là sốc phản vệ và trào ngược dị vật vào đường thở.

Với những bệnh nhân ở tình cảnh trên, các bác sĩ hầu như có rất ít thời gian để xử lý, hoặc nếu có thì những hậu quả, di chứng để lại cho bệnh nhân cũng vô cùng nặng nề (sống thực vật, liệt nửa người, khuyết hụt thần kinh khu trú...).

Bác sĩ ngoài việc khám bệnh cẩn thận, thực hành điều trị đúng phác đồ, thì giải thích cho bệnh nhân cũng như người nhà về tình trạng bệnh, các nguy cơ của điều trị và phẫu thuật, những rủi ro có thể xảy đến. "Bệnh nhân cũng như người nhà cần thấu hiểu một vấn đề rất quan trọng trong thực hành y khoa, đó là dù nhân viên y tế có chuyên môn cũng như thực hành mổ xẻ cẩn thận đến đâu, thì những tai biến vẫn luôn có thể xảy đến, trong đó có những ca tử vong rất đột ngột", bác sĩ Khánh nói.

Hiện nay, việc sàng lọc và kiểm soát người có nguy cơ bị ngừng tim là khó khăn. Vậy nên, chỉ có thể dự phòng bằng cách thực hiện lối sống lành mạnh: không uống nhiều cà phê, nước có ga, hạn chế sử dụng các chất kích thích như rượu bia... Những thực phẩm này có thể gây rối loạn nhịp tim ngay cả ở những trái tim khỏe mạnh trước đây, nguy cơ dẫn đến đột tử.

Chơi thể thao đều đặn để duy trì súc khỏe dẻo dai, giảm lượng mỡ máu hay mảng cholesterol thừa bám trong thành mạch. Người đang mắc bệnh hoặc tiền sử bị chấn thương ngực - bụng, nhiễm trùng, phẫu thuật tim, gia đình có người đột quỵ... cần thực hiện đúng những yêu cầu của bác sĩ, tránh tai biến đáng tiếc.