Tục lì xì năm mới của vua chúa ngày xưa

Dưới thời phong kiến, vào mỗi dịp Tết, các hoạt động thường ngày của triều đình được tạm nghỉ. Thay vào đó, nhà vua tranh thủ khoảng thời gian này để cho dọn dẹp cung điện, sửa sang tông miếu, cúng tế tổ tiên, tổ chức yến tiệc chiêu đãi quần thần. Nhiều vua còn trực tiếp tặng quà cho các đại thần của mình, cung tần, mỹ nữ trong hoàng cung.

Tặng quà cho đại thần và người thân là một trong những cách vua chúa ngày xưa vẫn thường làm vào dịp Tết cổ truyền của dân tộc. Ngay từ thời Lê - Trịnh, tục này đã xuất hiện, được sử sách ghi chép lại. Các chúa Trịnh thường có tục tặng quà cho cận thần của mình. Quà bao gồm tiền và cả hiện vật.

Vào những buổi thiết triều đầu tiên trong năm mới, các chúa Trịnh thường có tục lì xì cho đại thần. Số tiền nhiều hay ít phụ thuộc chức tước của họ trong triều. Những người có công lao lớn, giữ chức quan to sẽ được chúa lì xì nhiều hơn so với những quan cấp dưới.

Ngoài tiền lì xì, quan lại của chúa Trịnh còn được ban thưởng quà bằng hiện vật. Đó có thể là bộ phẩm phục, đặt trong hộp áo sơn son vẽ rồng, cùng một mẫu. Vua chúa sai người bưng quả áo đến nhà viên quan, đi theo có lính che lọng quà mừng tuổi.

Theo các tư liệu lịch sử để lại, ngay từ thời Lý - Trần, vua chúa thường có lệ ban yến cho quan lại, hoàng thân quốc thích, tôn tử vào dịp Tết cổ truyền. Yến tiệc của nhà vua gồm những món “sơn hào hải vị” mà người thường không dám mơ tới.

Những món ăn quý hiếm trong yến tiệc vua chiêu đãi đầu năm mới còn được sách Đại Nam hội điển sự lệ ghi chép lại. Theo đó, trong 2 ngày đầu tiên của năm, vua ban cho quan lại, hoàng thân quốc thích, nhiều món “sơn hào hải vị”, từ quý tộc đến dân dã cũng sẽ được hoàng cung chuẩn bị để vua thiết đãi.

Các món ăn bao gồm gân hươu, thịt gà quay, thịt gà ninh, thịt dê, dạ dày lợn, thịt lợn ninh, giò lụa, giò hoa, chân lợn ninh, thịt móng ngựa, thịt vịt ninh, thịt vịt quay, thịt ngan quay, bồ câu trắng, chả rán, yến sào, vây cá, bào ngư, hải sâm, bóng cá, cá viên, tôm to, cua biển, cá dấm…

Lương thực gồm có cơm nếp lam, xôi đỏ, miến, chè trứng gà, chè hột sen, các loại hoa quả, sản vật, các loại bánh đặc sản của vùng miền trên cả nước, kẹo bánh…

Những món ngự thiện (vua thường dùng hàng ngày) như nem công, xôi vò, nham bò, trứng gà lộn, cao lầu, thịt quay, dưa giá, kiệu thịt phay, gầm ghì, măng cày, hon hôn, nướng sẻ, um cò, tao sò, mực trộn, gân chân vịt, giò nai, cháo hải sâm, kim châm, da bì, bánh mì tây, rượu dầm cam bồ đào...

Ngoài ra, trong yến tiệc còn có bát trân - tám món ăn quý hiếm nhất cung đình gồm nem công, chả phượng, da Tây ngu (tê giác), bàn tay gấu, gân nai, môi đười ươi, thịt chân voi, yến sào.

Theo sách Lễ Tết ăn chơi trong cung Nguyễn, các món ăn trong chốn nội cung được chế biến công phu, cầu kỳ, cỗ hạng một gồm 60 món, cỗ hạng 2 gồm 40 món, cỗ hạng 3 gồm 30 món ăn khác nhau.