Nguồn cung xăng dầu không thiếu nhưng nhiều cây xăng lại không có hàng để bán đã làm nóng dư luận thời gian gần đây. Chuyên gia phân tích về những nguyên nhân khiến thị trường xăng dầu tồn tại bất cập này.
Định mức chi phí kinh doanh xăng dầu lạc hậu
Trả lời VTC News, chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú cho rằng một trong những nguyên nhân khiến thị trường xăng dầu bị “lệch pha” thời gian qua là do cách tính chi phí không còn phù hợp tình hình thực tế. Một số chi phí, phụ phí nhập khẩu xăng dầu hiện đã tăng 2 - 3 lần so với trước nhưng cách tính chi phí xăng dầu không thay đổi. Điều này khiến doanh nghiệp đầu mối bị giảm lợi nhuận, thậm chí gánh lỗ nên buộc họ phải giảm chiết khấu cho các đại lý, tổng đại lý, hoặc bán nhỏ giọt cho các cây xăng bán lẻ. Đến lượt mình, đại lý, cửa hàng bán lẻ không có hàng để bản, hoặc cũng phải bán cầm chừng để giảm lỗ.
“Chuỗi cung ứng xăng dầu bị ảnh hưởng dẫn đến thị trường bất ổn thời gian vừa qua”, ông Phú nhận xét.
Một trong những nguyên nhân khiến thị trường xăng dầu bị “lệch pha” thời gian qua là do cách tính chi phí không còn phù hợp tình hình thực tế.
Vẫn theo chuyên gia này, nghiên cứu điều chỉnh cách tính chi phí xăng dầu là trách nhiệm của Bộ Tài chính. Do đó, Bộ Tài chính cần phải tính toán lại chính sách về chi phí định mức kinh doanh xăng dầu sao cho phù hợp với sự thay đổi tình hình xăng dầu thế giới, vừa đảm bảo quyền lợi cho doanh nghiệp, bởi ngành nghề nào cũng vậy, kinh doanh là phải có lợi nhuận.
“Bộ Tài chính cần nghiên cứu lại cách tính chi phí sao cho hợp lý, phù hợp quy định, hài hòa giữa lợi ích của doanh nghiệp và người tiêu dùng. Nếu những tồn tại này được gỡ bỏ, sẽ giải quyết từ gốc nguy cơ cây xăng đóng cửa, khan hiếm xăng dầu”, chuyên gia Vũ Vinh Phú nhấn mạnh.
Liên quan đến cách tính phí với xăng dầu, tại cuộc họp tổ điều hành thị trường trong nước thường kỳ tháng 8 diễn ra mới đây, ông Bùi Ngọc Bảo, Chủ tịch Hiệp hội Xăng dầu Việt Nam (VINPA) cũng cho biết VINPA nhiều lần kiến nghị Bộ Tài chính tính toán lại khoản premium trong nước và chi phí đưa xăng dầu từ nhà máy trong nước về đến cảng để tính giá xăng dầu.
Thời gian qua, do ảnh hưởng của xung đột giữa Nga và Ukraine, giá xăng dầu thế giới đã tăng lên mức rất cao. Trong công thức tính giá, cơ quan nhà nước đã quy định rất rõ việc tính toán theo giá thế giới trong vòng 10 ngày. Tuy nhiên, những chi phí nằm trong công thức giá vẫn áp dụng và sử dụng những chi phí được xác lập từ năm 2014 mà chưa được rà soát lại, chưa được hiệu chỉnh lại.
Tuy nhiên, từ năm 2014 đến nay, những yếu tố như lạm phát, chi phí gia tăng trong vận tải, chi phí về tỷ giá, lãi suất đã có những thay đổi nhưng lại chưa được tính toán và rà soát một cách kịp thời trong chi phí kinh doanh xăng dầu. Đặc biệt là có những phụ phí vẫn chưa đầy đủ, dẫn đến việc tính thiếu cho các doanh nghiệp. Trong khi để vận hành thị trường xăng dầu một cách trơn tru, phù hợp, ngoài yếu tố thực hiện theo pháp luật, thì cần làm sao để doanh nghiệp đủ chi phí kinh doanh. Doanh nghiệp xăng dầu cũng phải tính toán đến lợi nhuận, nếu lỗ kéo dài, nhiều doanh nghiệp sẽ phải rời thị trường, ảnh hưởng đến hệ thống cung ứng và gây bất ổn thị trường.
"Đối với mặt hàng xăng, chúng ta đang tính phụ phí trên cơ sở giá dầu/giá xăng chỉ ở mức 85USD/thùng, nhưng trong quý I/2022 và hiện tại, giá xăng dầu đã lên đến hơn 110 - 120 USD/thùng. Do đó, có thể nói là những phụ phí trong công thức giá không theo kịp đó dẫn đến việc các doanh nghiệp đầu mối thiếu phần chi phí và đương nhiên sẽ tác động đối với hệ thống của đầu mối là đại lý hoặc là thương nhân phân phối, dẫn đến chiết khấu giảm mạnh", ông Bảo nói và kiến nghị cần sớm rà soát lại chi phí kinh doanh định mức. Ngoài ra, xăng dầu là mặt hàng Nhà nước quản lý, vì vậy nên đưa ra mức giá trần, doanh nghiệp sẽ cân đối để điều chỉnh giá mà không tính toán theo biến động ngày.
Đồng quan điểm, PGS.TS Đinh Trọng Thịnh cũng cho rằng vấn đề của thị trường xăng dầu hiện nay nằm ở cách quản lý, điều hành, trong đó có cơ chế tính giá chưa hợp lý. Ví dụ về chi phí vận chuyển, trước đây phí vận chuyển từ Singapore về Việt Nam khoảng 1 USD/thùng, nay lên gấp 2 – 3 lần song vẫn giữ định mức 1 USD/thùng là không ổn. Hay về tiêu chuẩn khí thải, Việt Nam điều hành giá với xăng dầu theo tiêu chuẩn khí thải Euro 3, trong khi thế giới áp dụng tiêu chuẩn Euro 5 (chênh lệch khoảng 7 – 8 USD/thùng). Như vậy doanh nghiệp nhập khẩu chịu chênh cao quá, nếu cơ quan điều hành không định giá lại thì không thể được.
'Nắn' lại thị trường cách nào?
Chuyên gia kinh tế Vũ Vinh Phú cho rằng xăng dầu là mặt hàng chiến lược quan trọng nên cần nhanh chóng thiết lập lại thị trường xăng dầu. Theo ông Phú, việc cần làm ngay là gấp rút tổ chức lại chuỗi cung ứng, giảm trung gian, giảm chi phí, chiết khấu hợp lý và thay quỹ bình ổn bằng dự trữ hiện vật.
“Liên Bộ Công Thương – Tài chính cần nghiên cứu, sắp xếp lại chuỗi cung ứng xăng dầu từ đầu nguồn đến người tiêu dùng sao cho phù hợp, giảm bớt trung gian để người tiêu dùng được hưởng lợi. Đồng thời, tiếp tục áp dụng công nghệ thông tin để kiểm soát nguồn cung xăng dầu hợp lý, chính xác, tránh tình trạng thiếu hụt nguồn cung”, ông Phú nhận định.
Bên cạnh đó, chuyên gia cũng cho rằng nên xem xét để thay quỹ bình ổn xăng dầu từ tiền thành dự trữ xăng dầu để đảm bảo giá bán không bị biến động. Việc xây dựng các kho lưu trữ xăng dầu phải được đầu tư và làm nhanh nhất có thể. Nhà nước phải bỏ tiền ra xây các kho lưu trữ để có thể phục vụ nhu cầu thị trường trong vòng 3 - 6 tháng. Nguồn dự trữ này sẽ tăng khả năng đối phó với những diễn biến khó lường của giá thế giới. Đặc biệt, theo ông Phú, chu kỳ điều hành giá nên rút xuống từ 10 ngày còn 5 ngày để theo kịp diễn biến giá xăng dầu thế giới, giảm chi phí cho doanh nghiệp, tránh thua thiệt cho người tiêu dùng.
Theo chuyên gia kinh tế, TS.Vũ Đình Ánh, nguyên Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu thị trường giá cả (Bộ Tài Chính), điểm mấu chốt là phải tạo được một thị trường cạnh tranh đúng nghĩa. Ông Ánh cho rằng, hiện nay gần như thiếu hoàn toàn việc cạnh tranh giữa các cây xăng bán lẻ hay còn gọi là hệ thống cuối cùng. Điều này khiến cho các đại lý bán lẻ kêu ca về câu chuyện chiết khấu bởi không có lựa chọn nào khác. Nguyên nhân do các đại lý, cửa hàng bán lẻ không thể chuyển từ doanh nghiệp đầu mối này sang doanh nghiệp đầu mối khác.
Từ đó, ông Ánh đề nghị cơ quan quản lý phải thiết lập lại thị trường xăng dầu, kể cả khâu bán buôn, đảm bảo tính cạnh tranh của các doanh nghiệp đầu mối và đảm bảo tính linh hoạt của hệ thống bán lẻ xăng dầu khi có biến động từ phía doanh nghiệp đầu mối.
Chuyên gia kinh tế Lê Đăng Doanh cũng đề nghị để kiểm soát linh hoạt hơn thị trường xăng dầu, thay vì điều chỉnh 3 lần một tháng, Việt Nam nên áp dụng thời gian điều chỉnh ngắn hơn để đảm bảo giá xăng dầu trong nước sát hơn với giá thế giới.
Bình luận