Dân nghèo Philippines: Sống ở khu ổ chuột, chết vào 'nghĩa trang chung cư'

Những "ngôi mộ chung cư" cho thuê tại Manila là giải pháp tạm thời cho các gia đình không có điều kiện mua suất cố định để chôn người quá cố. Nhưng chuyện gì xảy ra khi thời hạn thuê 5 năm kết thúc?

Một buổi chiều tối tháng 7 ở Metro Manila, nhiệt độ dịu dần. Lúc này, Susan Aguirre mới bắt đầu tới nghĩa địa ở thành phố Pasay để thăm mộ mẹ, bà Virginia. Mẹ Susan qua đời ở tuổi 76 sau một cơn đau tim, cách đây hơn một tháng.

Không gian bao trùm nghĩa địa lúc này là sự huyên náo, ồn ào của tiếng trẻ nô đùa, âm thanh inh tai vọng từ phía xa lẫn tiếng chó sủa. Mùi rác đốt, mùi cơ thể đẫm mồ hôi, mùi xú uế của người lẫn động vật bốc lên đặc quánh trong bầu không khí ngột ngạt. Susan bước đến, đặt hộp xôi cúng lên rìa tường phía trước "căn hộ" hình hộp nhỏ của mẹ. Mỗi căn như này chỉ rộng bằng một chiếc tủ lạnh tí hon có hốc bên trong. Susan bảo cô mang xôi tới cho mẹ vì đây là món bà thích.

Phía trên "căn hộ" của mẹ Susan là bốn chiếc hộp chôn người chết khác. Cư dân ở khu nghĩa địa cao tầng này đông tới mức, những ngôi mộ xếp chồng lên nhau cao tới 10 m. Giữa các bức tường mộ là một lối đi nhỏ hẹp để khách vào thăm. 

Bên trong khu đất của nghĩa địa là cảnh tượng ngổn ngang. Một vài mộ bị nứt và đổ nát, số khác lại gần như nguyên vẹn. Không chỉ là nơi an nghỉ của người đã khuất, nơi đây còn là nhà của cộng đồng vô gia cư với tổng cộng khoảng 200 gia đình, gồm cả chó và mèo hoang.

Một số người sống tại nghĩa trang làm nhiệm vụ chăm nom lăng tẩm và mộ riêng thay cho gia đình người chết. Nhiệm vụ của họ là giữ cho nhà của người quá cố được gọn gàng, sạch sẽ và đảm bảo không bị mất đồ. Chỉ cần vắng bóng người trông, mọi thứ, từ nến đến những chiếc cổng chạm trổ bằng sắt, cũng có khả năng "không cánh mà bay".

Ngoài dọn dẹp những ngôi mộ riêng, họ cũng phục vụ cả mộ chung cư. Khác với mộ có cấu trúc chôn cất phức tạp được mua và sở hữu trọn đời, mộ chung cư chỉ được thuê trong thời hạn 5 năm. Hết thời gian đó, hài cốt sẽ được lấy ra khỏi những ngăn xi măng. Sau đó có hai lựa chọn: hài cốt sẽ được cho vào hũ đựng bằng xi măng có kích thước như hộp đựng giày hoặc nhét vào bao tải có dán họ người chết rồi chất đống trong căn lều dựng từ gạch.

Video: Gái mại dâm vào tận nghĩa trang chèo kéo khách

Việc gia hạn hợp đồng thuê mộ chung cư được đưa ra trước năm 2008. Tuy nhiên sau đó, do nghĩa trang quá tải nên việc này không còn được áp dụng. 

Khi tìm nhà cho mẹ, Susan không biết nơi an nghỉ của bà chỉ là tạm thời.

 "Ở nhiều nghĩa trang khác, người ta vẫn thuê được mộ tiếp", Susan nói.

Cô cho hay đã phải bỏ ra hơn 116 USD để thuê mộ chung cư có tấm bia nhỏ bằng đá khắc chữ cho mẹ nhưng cuối cùng, sau 5 năm, bà cũng sẽ phải rời đi. Sau lưng Susan là đống xương đang được các phu đào mộ của nghĩa trang lấy ra để nhường chỗ cho chủ mới.

"Tôi thấy tội nghiệp cho họ, dù giờ họ chỉ còn là xương", Susan nói.

Susan có lẽ đang hình dung số phận hài cốt của mẹ mình trong 5 năm tới. Nếu có đủ tiền, cô và gia đình sẽ đưa mẹ về quê. Hết giờ thăm, Susan và người thân lặng lẽ rời nghĩa địa. Trong đầu họ, ai nấy đều chất chứa bao suy tư.

Chốn yên nghỉ tạm thời của người quá cố

Roger Tamayo qua đời ngày 4/7/2012 ở tuổi 33. Đó là tất cả những thông tin về người chết còn lại khi phu đào mộ chuẩn bị lấy hài cốt ra. 

"Phần lớn các gia đình đều đến đây trước kỳ hạn", Pinoy Cesista, một phu đào mộ, nói trước khi bắt đầu công việc.

Cesista sống trong một túp lều ở nghĩa địa và trông nom 150 ngôi mộ chung cư. Mỗi mộ, anh được các gia đình trả chưa đầy một đôla mỗi tháng. Một vài nhà trả theo năm, số khác thanh toán hàng tháng. Thỉnh thoảng, vợ anh cũng phụ giúp chồng một tay. Theo Cesista, bốc mộ không phải phần việc thường xuyên của anh. Việc phá vỡ nắp bê tông ngôi mộ để lôi ra ngoài số xương thối rữa, khi chẳng có người nhà nào có mặt, khiến anh thấy nặng nề.

"Tôi buồn mỗi khi làm việc này mà chẳng có gia đình nào đến. Tôi nghĩ tới cảm giác đó thế nào nếu đấy là mình", Cesista tâm sự.

Cesista phá nắp niêm phong mộ chung cư bằng một thanh thép dài gỉ sét và lôi đống xương bên trong ra ngoài ánh sáng chói của một buổi sáng sớm mùa hè. Anh phát hiện điều không bình thường khi phần chân của thi thể được đi giày. Các gia đình ở Philippines thường chôn người chết không giày vì tin rằng tiếng động họ tạo ra ở thế giới bên kia có thể sẽ ám ảnh người sống. Nhưng cũng có một vài nhà đi giày, dép yêu thích lúc còn sống cho người quá cố.

Đến hạn hết hợp đồng, người nhà của Tamayo vẫn không xuất hiện. Lúc này, Cesista chỉ có thể giúp một việc nhỏ, đó là cho xương của người quá cố vào tải và đặt sang một bên. Tầm khoảng 11h trưa, chiếc xe tang chở quan tài trắng, theo sau là đoàn người 30-40 người đang khóc lóc đau đớn, dừng lại ở lối cửa sau của nghĩa địa. Họ tới đây để đưa tiễn Noel Matriano, 49 tuổi, về nơi an nghỉ cuối cùng. Quan tài được mở ra để bà quả phụ Jesusa có thể chạm vào mặt chồng lần cuối. Sau đó, nó được đóng lại để Cesista và con trai bắt đầu công việc.

Khi chiếc quan tài được trượt vào bên trong hốc mộ chung cư, "căn hộ" từng là nơi an nghỉ của Tamayo, Cesista trộn xi măng và đặt những viên gạch lên để bịt lối vào. Vừa thao tác, Cesista vừa thỏa thuận với người nhà về giá xây gờ tường và lọ hoa mà anh sẽ làm sau đó.

"Chúng tôi đã phải chi rất nhiều khoản", bà Jesusa kỳ kèo, cố mặc cả giá. Nhưng Cesista lắc đầu không đồng ý. Mãi tới khi những người đưa tang ném hoa vào mộ đang được bịt kín một phần, hai bên mới thỏa thuận được giá cả. Lễ chôn cất ông Matriano diễn ra chưa tới nửa giờ. 

Cùng ngày hôm đó ở Navotas, phía Bắc thành phố Pasay, gia đình Santos đang chuẩn bị chôn cất người thân bị đâm chết trong một vụ cãi cọ. Nhà Santos nằm trên đường Carnation, gần chợ Agora, khu vực từng chứng kiến nhiều cuộc chiến chống ma túy của Tổng thống Rodrigo Duterte. 

Gia đình Santos đi bộ quãng đường 5 km từ nhà tới nhà thờ và cuối cùng mới đến nghĩa trang thành phố Navotas trong cái nóng hầm hập, theo sau là đoàn người đưa tang. Thi thể Edgardo được chôn trong ngôi mộ chung cư ở nghĩa trang thành phố, nơi có nhiều người thân khác của anh an nghỉ ở đó từ lâu. Gia đình Edgardo chật vật mới lo được đủ tiền để lo tang lễ cho anh.

Những hàng mộ chung cư ở nghĩa địa thành phố Navotas được dựng lên giống như những khối nhà trong thành phố. Một vài ngôi mộ còn được tô điểm bằng tranh đầy màu sắc mô tả những gương mặt sinh động, kèm dòng chữ "Thành phố của trẻ sơ sinh" bên dưới.

Cuối mỗi hàng mộ chung cư là những hũ xương chất cao như "núi". Mỗi hũ có đường kính tương tự như hũ hài cốt ở nghĩa trang thành phố Pasay. Một số thi thể vô thừa nhận sau 5 năm ở mộ chung cư sẽ được đặt vào những bình đựng hài cốt như vậy. Số khác sẽ được cho vào bao tải.

Emong Ramos là phu đào mộ từng sống ở nghĩa địa này từ năm 10 tuổi. Ông Ramos, 49 tuổi, ước tính có khoảng 300 túi xương cốt vô thừa nhận nằm rải rác khắp nghĩa địa. 

Trở lại nghĩa trang Pasay, gia đình Juliana Padon đang tới viếng mộ người thân, cách không xa phần mộ của mẹ Susan. Bà Padon qua đời ở tuổi 101 nên gia đình nhận được một khoản tiền của chính phủ dành cho người sống tới một thế kỷ. 

Khi biết không được gia hạn hợp đồng thuê mộ, con gái bà Padon khẳng định: "Nó có thể được gia hạn bởi vì chúng tôi quen 'barangay', người đứng đầu cấp thấp nhất trong hệ thống hành chính địa phương".

Hóa ra, bà Padon là bà ngoại của barangay.