Cách trang trí mâm ngũ quả ngày Tết

Mỗi dịp Tết đến xuân sang, bên cạnh bánh chưng, hoa đào, thì mâm ngũ quả là thứ không thể thiếu trên bàn thờ của mỗi gia đình người Việt.

Việc lựa chọn 5 loại quả bày lên mâm ngũ quả tùy thuộc vào quan niệm văn hóa cũng như đặc trưng về sản vật của các vùng miền. Mỗi loại quả có ý nghĩa riêng, thể hiện qua hình dáng, hương vị, màu sắc hay thậm chí là cả cách đọc tên. 

Cách bày mâm ngũ quả ở 3 miền

Miền Bắc: Bày mâm ngũ quả theo ngũ hành

Mâm ngũ quả của miền Bắc được bày theo thuyết ngũ hành của văn hóa phương Đông, mang ý nghĩa vạn vật dung hòa cùng trời đất, do đó được phối theo 5 màu đại diện cho từng yếu tố: Kim-trắng, Mộc-xanh, Thủy-đen, Hỏa-đỏ, Thổ-vàng.

Mâm ngũ quả miền Bắc thường có các loại quả: Hồng, quýt, táo, chuối, bưởi.

Cách trình bày truyền thống thường là: Nải chuối đặt ở giữa đỡ lấy các loại quả khác, ở giữa thường là bưởi hoặc phật thủ vàng, xung quanh điểm xuyết xen kẽ các loại khác nhau.

Cách trang trí mâm ngũ quả miền Trung: Có gì cúng nấy

Miền Trung nắng gió đất đai cằn cỗi, ít hoa quả hơn nên người dân ở đây cũng không quá câu nệ về việc phải chọn gì cho mâm ngũ quả, chủ yếu là có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính gia tiên là được. Cũng chính vì như thế nên mâm ngũ quả của mỗi nhà một khác, miễn là các loại quả còn tươi ngon.

Các loại quả thường thấy nhất là: Thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt…

Ngày nay, khi chất lượng cuộc sống đã được cải thiện, trái cây ngày càng đa dạng, người miền Trung cũng  bày nhiều loại trên mâm ngũ quả hơn.

Cách trang trí mâm ngũ quả miền Nam: Cầu vừa đủ xài

Người miền Nam bày mâm ngũ quả theo mong muốn “Cầu sung vừa đủ xài”, ước mong một năm mới đủ đầy, sung túc, tương ứng với 5 loại quả: Mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. Ngoài ra, một số nhà còn có thêm quả thơm (dứa) với mong muốn con cháu đầy nhà và một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để cầu may mắn.

Mâm ngũ quả miền Nam giản dị, dân dã và hóm hỉnh. “Mỗi cây mỗi hoa, mỗi nhà mỗi cảnh” nhưng ai cũng chỉ cần “đủ xài” mà thôi.

Cách bày mâm ngũ quả ở miền Nam: Thường bắt đầu với những quả lớn như mãng cầu, đu đủ, dừa đặt trước để lấy thế. Tiếp đến, các quả nhỏ được bày lên trên, sắp xếp hợp lý để có hình dạng như ngọn tháp. Ngoài ra, có thể đặt cặp dưa hấu ở 2 bên sau khi đã hoàn thành mâm quả.

Khác với miền Bắc hay bày cam quýt, người miền Nam lại kiêng kỵ vì nghĩ rằng “quýt làm cam chịu”. Ngoài ra họ còn kiêng các loại chuối (chúi nhủi, làm ăn không phất lên nổi), lê (lê lết, đổ bể, thất bại).

Ý nghĩa đặc biệt của mâm ngũ quả ngày Tết

Mâm ngũ quả có nguồn gốc từ đạo Phật, được nhắc đến trong kinh Vu lan bồn (Ullambana Sutra) với hình ảnh "trái cây năm màu". 5 màu tượng trưng cho "ngũ thiện căn" theo quan niệm nhà Phật, gồm: Tín căn (lòng tin), tấn căn (ý chí kiên trì), niệm căn (ghi nhớ), định căn (tâm không loạn), huệ căn (sáng suốt).

Theo quan niệm của người phương Đông, ngũ quả được thể hiện cho 5 hành: Kim - Mộc - Thủy - Hỏa - Thổ, 5 yếu tố cấu thành nên vũ trụ. Ngoài ra, mâm ngũ quả còn mang ý nghĩa an khang, thịnh vượng, giúp cho năm mới được suôn sẻ, may mắn.

Mâm ngũ quả gồm 5 loại quả khác nhau, mỗi loại tượng trưng cho một ước nguyện của gia chủ thông qua tên gọi và màu sắc của loại quả đó. Không những thế, "ngũ" còn thể hiện ước muốn của người Việt đạt được ngũ phúc lâm môn: Phú (giàu), quý (sang), thọ (sống lâu), khang (mạnh khỏe) và ninh (bình an).

Tại sao lại là 5 loại quả mà không phải là con số nào khác? Trong văn hóa phương Đông, nhiều quy luật tự nhiên được gắn với chữ "ngũ" như ngũ hành, ngũ cốc, ngũ quan, ngũ vị, ngũ tạng... Số 5 tượng trưng cho sự sống, sự đầy đủ và 5 loại quả cũng ứng với thuyết ngũ hành.

Việc bày mâm ngũ quả ngày Tết mang ý nghĩa bày tỏ tấm lòng thành kính với các bậc tổ tiên, thể hiện đạo lý uống nước nhớ nguồn. Quả cũng tượng trưng cho thành quả lao động cả năm của con cháu dâng lên các bậc bề trên.

Ý nghĩa của một số loại quả trong mâm ngũ quả

Mỗi loại quả bày trên mâm ngũ quả đều chuyển tải một thông điệp.

Chuối xanh: Màu xanh tượng trưng cho hành Mộc, mang ý nghĩa như bàn tay ngửa để che chở đem lại sự bình an, sung túc, đùm bọc và gắn kết.

Quả phật thủ: Phật thủ có hình dạng đặc biệt tựa như những bàn tay của Phật, che chở, bảo vệ cho gia đình. Phật thủ thường được đặt ở trung tâm, nơi cao nhất trong mâm ngũ quả. Táo: Có nghĩa là phú quý.

Quýt/quất: Theo âm Hán của từ “quất” gần giống âm của từ “cát”. Bày quất trên mâm ngũ quả ý nghĩa mang lại sung túc, ăn nên làm ra, dồi dào sức sống.

Bưởi: Được đặt trên nải chuối xanh, tượng trưng cho phúc lộc với mong muốn an khang, thịnh vượng.

Dưa hấu: Dưa hấu với vỏ xanh và ruột đỏ sẽ mang lại sự may mắn. Quả căng tròn mọng nước, ngọt thanh tượng trưng sự sung túc và căng tràn sức sống. Dưa hấu ruột vàng cũng được lựa chọn nhiều vì màu vàng cũng là màu may mắn.

Đu đủ: Giống như tên gọi của nó, chưng đu đủ trong ngày Tết, người Việt Nam mang theo mong muốn được sự đầy đủ, thịnh vượng trong cuộc sống không những trong kinh tế mà còn cả tình cảm.

Xoài: Người miền Nam phát âm là “xài”, ý muốn cầu mong cho việc tiêu xài không thiếu thốn, cuộc sống sung túc.

Dừa: Người miền Nam phát âm là “vừa”, ý muốn cầu mong sự vừa đủ, không túng thiếu và viên mãn trong cuộc sống.

Sung: Người ta chọn sung để biểu trưng cho sự sung mãn không những về tình cảm, sức khỏe mà về cả tiền bạc, như cái tên vốn có của nó.

Thơm (miền Nam gọi là khóm): Với dáng như rồng (thân có vảy như vảy rồng), quả này mang ý nghĩa giàu có, may mắn và thịnh vượng.

Thanh long: Mang ý nghĩa rồng mây hội tụ, tượng trưng cho sự cát tường, thịnh vượng.

Nho: Trong phong thủy, nho tượng trưng cho sự tạo ra sự phong phú của cải vật chất. Nho cũng đại diện cho sự thành công. Đôi khi, nho cũng được sử dụng như là công cụ phong thủy cho việc hóa hung thành cát, biến vận hạn rủi ro thành may mắn.

Quả trứng gà (hay lê-ki-ma) như hình đào tiên: Lộc trời.

Quả lê: Vị ngọt thanh ngụ ý việc gì cũng trơn tru, suôn sẻ.

Quả lựu: Nhiều hạt tượng trưng cho con đàn cháu đống.

Quả đào: Thể hiện sự thăng tiến.

Mai: Hạnh phúc, không cô đơn.