Thượng đỉnh Bắc Mỹ: Mỹ, Canada và Mexico lảng tránh những câu hỏi hóc búa

Ngày 18/11 (theo giờ địa phương), Tổng thống Mỹ Joe Biden tiếp Thủ tướng Canada Justin Trudeau và Tổng thống Mexico Lopez Obrador tại Nhà Trắng. Đây được coi là một nỗ lực ngoại giao quan trọng của 3 quốc gia Bắc Mỹ nhằm xây dựng một mặt trận thống nhất trong bối cảnh tranh chấp thương mại, cáo buộc chủ nghĩa bảo hộ của Mỹ và những thách thức gia tăng về tình trạng di cư tại biên giới Mỹ-Mexico.

Tại hội nghị, Mỹ, Canada và Mexico đã tiến tới một thỏa thuận hợp tác khu vực nhằm ứng phó các vấn đề về chuỗi cung ứng, bao gồm các nguồn  khoáng sản quan trọng và đạt được thỏa thuận chia sẻ vaccine. Tuy nhiên, các nhà lãnh đạo dường như đang cố lảng tránh việc đưa ra giải pháp cho những căng thẳng đang gia tăng như tranh chấp thương mại và khủng hoảng di cư.

Trong cuộc hội đàm với 2 nhà lãnh đạo vào tối thứ 5, ông Biden cho biết: “Chúng ta có thể đối phó với tất cả những thách thức nếu dành thời gian để cùng ngồi xuống bàn bạc”.

Sự trở lại của hội nghị thượng đỉnh Bắc Mỹ sau 5 năm gián đoạn báo hiệu khát vọng thể hiện tinh thần đoàn kết chiến lược và kinh tế của 3 quốc gia Mỹ - Canada và Mexico trong bối cảnh gia tăng áp lực cạnh tranh từ hai khu vực Á-Âu. Cuộc họp được diễn ra  vào thời điểm quan trọng đối với Hoa Kỳ. Sự đứt gãy trong chuỗi cung ứng toàn cầu và cuộc di cư ồ ạt của người dân trên khắp châu Mỹ đã làm cho hợp tác giữa Mỹ với Mexico và Canada trở nên cấp bách hơn bao giờ hết.

"Đây là một trong những mối quan hệ dễ dàng nhất mà chúng tôi có", ông Biden phát biểu tại cuộc gặp với ông Trudeau. Đồng thời, nhà lãnh đạo này cũng phủ nhận những cáo buộc của Canada trong việc các chính sách mua - bán của tổng thống Mỹ đối với hàng hóa như xe điện đã làm gián đoạn thương mại giữa hai nước.

Trong cuộc gặp trực tiếp đầu tiên với ông López Obrador kể từ khi nhậm chức, Tổng thống Mỹ Biden cho biết ông coi Hoa Kỳ và Mexico ngang hàng. Tổng thống Mexico cũng ca ngợi dự luật của ông Biden trong việc cung cấp quyền công dân cho hơn 11 triệu người di cư không có giấy tờ đang sống ở Hoa Kỳ.

Trong suốt buổi họp, các nhà lãnh đạo đều từ chối trả lời câu hỏi của báo giới về các chính sách đưa những người xin tị nạn quay trở lại Mexico của Mỹ. Cố vấn Nhà Trắng cho biết nhóm bộ tam Bắc Mỹ sẽ thảo luận các cách thức nhân đạo nhất để giải quyết nguyên nhân gốc rễ dòng di cư phương Bắc cũng như ngăn chặn dòng chảy ma túy ở biên giới Mỹ-Mexico. Tuy nhiên nhóm các nhà lãnh đạo tuyên bố họ không bình luận về vấn đề tị nạn. 

Khi được hỏi liệu vấn đề di cư có thể được thảo luận mà không phải đề cập đến các chương trình trên, Jen Psaki, Thư ký báo chí Nhà Trắng cho biết những vấn đề kiện tụng đang chờ xử lý đã ngăn cản việc chính sách Ở lại Mexicođược thảo luận một cách công khai. Tuy nhiên theo bà Psaki, vấn đề nhập cư sẽ vẫn được đưa ra bàn luận.

Một ngày trước Hội nghị thượng đỉnh, hơn 70 tổ chức nhân quyền và vận động chính sách đã thúc ép ông Biden cùng những người đồng cấp thay đổi chính sách nhập cư được cho là "tàn nhẫn, không hiệu quả và bất hợp pháp".

Những người di cư chờ đợi để đến Hoa Kỳ từ Mexico hồi tháng 8/2021. Tổng thống Biden đã phải đề nghị dựa vào Mexico để kiểm soát việc di cư kể từ khi đại dịch xuất hiện ở Mỹ Latinh.

Không có hiệp định nào được ký kết trước những bất đồng đang diễn ra trong việc mỗi nước xử lý các cam kết thương mại. Kể từ khi ông Biden nhậm chức, việc sửa đổi Hiệp định Thương mại Tự do Bắc Mỹ dưới thời ông Trump, được biết đến là Hiệp định Mexico - Canada, đã xảy ra không ít tranh cãi. Hiệp ước thay đổi về luật lao động của Mexico, thúc đẩy sản xuất ô tô ở Bắc Mỹ và mở ra thị trường Canada cho nông dân ngành công nghiệp sữa.

Trong vài tuần gần đây, chính phủ Canada lên tiếng chỉ trích chính sách ưu đãi thuế áp dụng đối với các loại xe ô tô điện được lắp ráp tại Mỹ là vi phạm hiệp định thương mại. Phát biểu với cánh báo giới trong một cuộc họp báo hôm thứ Hai, ông Trudeau nói Tổng thống Joe Biden thúc đẩy chương trình "Mua hàng Mỹ" đang gây phản tác dụng tới việc xúc tiến thương mại giữa hai bên. 

“Chúng tôi không nhìn nhận vấn đề theo cách đó”, bà Psaki trả lời với phóng viên hôm thứ Năm. “Theo quan điểm của chúng tôi, các khoản khấu trừ thuế khi mua xe điện là một cơ hội để hỗ trợ người tiêu dùng". 

Về phần mình, chính quyền Biden cáo buộc chính phủ Canada bảo hộ cho nông dân ngành sữa. Mỹ cũng bày tỏ quan ngại về chính sách năng lượng của Mexico có thể gây bất lợi đến các công ty quốc doanh. Vào hôm thứ Tư tuần qua, các quan chức Mỹ cho biết ông Biden đã có kế hoạch tái khẳng định các điều khoản của thoả thuận USMCA trong việc hỗ trợ bảo vệ quyền lao động, nhằm giải quyết những tranh chấp cáo buộc bởi Mỹ liên quan đến các sai phạm trong một cuộc bỏ phiếu của công đoàn tại Mexici vào đầu năm nay.

Các nhà lãnh đạo cũng đã đạt được một thỏa thuận về việc chia sẻ vaccine. Canada và Mexico cam kết chia sẻ “hàng triệu” liều vaccine với các nước Mỹ Latinh và Caribe.

Về phía ông Biden, sẽ có các cuộc thảo luận kỹ càng hơn với vị Tổng thống Mexico, người thường xuyên chỉ trích Hoa Kỳ và theo đuổi các chính sách đi ngược lại lợi ích của Mỹ. Dù ca ngợi chính quyền tiền nhiệm Donald J. Trump đã không can thiệp vào các vấn đề của Mexico, ông López Obrador cũng có lập trường đối đầu cởi mở hơn đối với các chính sách của Mỹ kể từ khi ông Biden nhậm chức.

Mexico, từ một quốc gia luôn ở thế lép vế trong mối quan hệ với các nước láng giềng, đã có chỗ đứng đáng kể hơn trong khu vực nhờ ​​làn sóng di cư do đại dịch gây ra từ Mỹ Latinh. Đối với chính quyền Biden, tầm quan trọng của việc duy trì thực thi mạnh mẽ của Mexico đã được thể hiện rõ ràng vào tháng 9, khi hàng nghìn người Haiti đi bộ qua biên giới để đến Texas.

“Cán cân quyền lực giữa chính phủ Mexico và chính phủ Mỹ đã thay đổi trước tình thế hiện tại”, Duncan Wood, phó chủ tịch chiến lược tại Trung tâm Wilson cho biết. Ông Wood nói, các quan chức Mexico biết họ có thể gây tổn hại cho chính quyền Biden, và họ tin chính quyền Biden cũng nhận thức được điều đó.

Tổng thống Biden đang cố gắng xây dựng một mặt trận thống nhất với Tổng thống Andrés Manuel López Obrador của Mexico, bên trái và Thủ tướng Justin Trudeau của Canada, bên phải.

Trong tuần này, ông López Obrador chỉ trích các lệnh cấm vận của Mỹ đối với Cuba là vô nhân đạo và công kích chính quyền Biden vì đã tài trợ cho các nhóm truyền thông Mexico mà ông coi là phe đối lập. (Vị Tổng thống này cũng từng tuyên bố việc Mỹ tài trợ cho xã hội dân sự Mexico sẽ góp phần “thúc đẩy tâm lý đảo chính”)

Phó Tổng thống Kamala Harris đã gặp ông López Obrador trong chuyến công du của bà đến Mexico hồi mùa hè và kể từ đó được coi là người giữ mối quan hệ mật thiết với quốc gia này. Trong cuộc gặp riêng với ông López Obrador vào thứ Năm, bà Harris không chỉ đề về những mối quan tâm chung của họ trong quá khứ mà còn về những vấn đề ở thời điểm hiện tại như khủng hoảng di cư và với tư cách là đối tác, 2 quốc gia sẽ cùng làm gì để giải quyết vấn đề di cư trên và đặc biệt là nguyên nhân gốc rễ của nó.

Về phần mình, ông López Obrador cũng tận dụng cơ hội gặp gỡ với ông Biden và ông Trudeau để cảnh báo về sự cạnh tranh ngày càng gia tăng từ Trung Quốc và những rủi ro đến chuỗi cung ứng toàn cầu.

“Điều tốt nhất, thuận tiện nhất, là củng cố nền kinh tế và tăng cường hoạt động thương mại của chúng ta ở Bắc Mỹ và toàn lục địa, ông phát biểu tại buổi hội nghị. “Có một nghịch lý đó là lượng tiền tệ rất lớn được lưu thông khắp Bắc Mỹ, nhưng các cảng ở Thái Bình Dương thì lại tràn ngập hàng hóa từ châu Á”. Ông López Obrador cũng cho biết việc di cư đại diện cho một “tiềm năng to lớn” để tăng cường lực lượng lao động của mỗi quốc gia, đồng thời nhắc nhở ông Biden về cam kết trước đó của ông là tìm cách cung cấp một con đường trở thành công dân cho những người không có giấy tờ.

Ông López Obrador cho biết: “Chưa từng có đời tổng thống nào trong lịch sử Hoa Kỳ thể hiện cam kết rõ ràng và chắc chắn như ông Biden để cải thiện tình hình của người di cư”. Tổng thống Mexico nói thêm ông hy vọng ông Joe Biden cũng nhận được sự ủng hộ của Quốc hội và các thành viên của cả hai đảng Dân chủ và Cộng hòa.