Tết Trung thu bắt nguồn từ đâu?

Tết Trung thu được coi là một trong những Tết lớn của người Việt Nam cùng với Tết Nguyên đán, Tết Nguyên tiêu, Tết Đoan ngọ, Tết Trung nguyên... Đúng như tên gọi của nó, trung thu có nghĩa là ngày giữa mùa thu, cụ thể là ngày 15/8 Âm âm lịch hàng năm.

Tết Trung thu hay còn được gọi là “Tết trông trăng” hay “Tết đoàn viên”. Theo truyền thống, đây là dịp các thành viên trong gia đình quây quần bên nhau cùng ngắm trăng, phá cỗ bằng bánh nướng, bánh dẻo, trái bưởi, trái hồng. Trẻ em được người lớn tặng đèn ông sao, đèn lồng, mặt nạ; được rước đèn, múa hát, xem múa lân, đánh trống… 

Vui hưởng Tết Trung thu, liệu bạn có biết Tết Trung thu bắt nguồn từ đâu, ý nghĩa của ngày này thế nào?

Tết Trung thu bắt nguồn từ đâu?

Về nguồn gốc của Tết Trung thu, trong văn hóa Trung Hoa có sự tích về Dương Quý phi (Dương Ngọc Hoàn), người có nhan sắc khuynh thành, được Đường Huyền Tông sủng ái. Trong lần chạy loạn, triều thần cho rằng do vua vì quá say đắm quý phi mới dẫn đến tai họa nên ép vua ban cái chết cho nàng.

Sau khi Dương Quý phi mất, vua nhớ thương da diết. Xúc động trước tình cảm này, các nàng tiên quyết định đưa vua lên trời gặp lại quý phi vào đêm trăng sáng nhất của mùa thu. Sau khi trở về trần gian, vua lấy ngày rằm tháng Tám để tưởng nhớ ái phi của mình.

Cũng có câu chuyện cho rằng Đường Huyền Tông lên cung trăng chỉ để du ngoạn. Vì muốn ghi nhớ cuộc vui đầy luyến tiếc đó, khi trở về, ông ra lệnh lấy ngày rằm tháng 8 để tổ chức lễ hội vui chơi, uống rượu, rước đèn và ngắm trăng, khiến việc vui Tết Trung thu trở thành phong tục.

Nhiều người nghĩ Tết Trung thu vốn từ Trung Quốc du nhập Việt Nam. Tuy nhiên, các nhà nghiên cứu cho rằng cái du nhập có thể chỉ là tên gọi và vài nét về tổ chức vui chơi. Còn trên thực tế, người Việt đã có lễ hội trăng tròn mùa thu từ thời cổ đại, được khắc họa trên mặt trống đồng Ngọc Lũ.

Trung thu là thời gian nhà nông hoàn thành việc thu hoạch vụ mùa nên tổ chức vui chơi, ăn mừng và cầu nguyện cho mùa sau mưa gió thuận hoà, mùa màng bội thu.

Các sự tích về Trung thu Việt Nam gắn với chú Cuội. Nếu như người Trung Quốc tổ chức múa rồng trong dịp này thì người Việt lại múa sư tử hay múa lân - linh vật tượng trưng cho sự may mắn, thịnh vượng và điềm lành.

Xưa, người Việt còn tổ chức hát trống quân và treo đèn kéo quân trong dịp Tết Trung Thu. Trung thu của Việt Nam cũng nghiêng về trẻ em, cỗ Trung thu cũng dành cho trẻ em là chính, gồm những thức mà trẻ thích.

Phan Kế Bính viết trong sách Việt Nam phong tục: "Dân ta thế kỷ 19, ban ngày làm cỗ cúng gia tiên, tối đến bày cỗ thưởng trăng. Đầu cỗ là bánh mặt trăng và dùng nhiều thứ bánh trái hoa quả, nhuộm các màu sặc sỡ, xanh đỏ, trắng và vàng. Con gái ở phố thi nhau tài khéo, gọt đu đủ thành các thứ hoa, nặn bột làm con tôm, con cá voi...".

Trong sách Bách khoa thư làng Việt cổ truyền (Nhà xuất bản Chính trị Quốc gia ấn hành năm 2021), tác giả Bùi Xuân Đính cho biết: "Ở Việt Nam, theo tài liệu ghi lại, Tết Trung thu là ngày vua Lý tạ ơn thần Rồng đã mang mưa tới cho mùa màng bội thu, dân chúng được ấm no, hạnh phúc".

Theo văn bia chùa Đọi năm 1121 thì từ đời nhà Lý, Tết Trung thu đã được chính thức tổ chức ở kinh thành Thăng Long với các hội đua thuyền, múa rối nước và rước đèn. Đến đời vua Lê chúa Trịnh, Tết Trung thu  được tổ chức cực kỳ xa hoa trong phủ chúa.

Hình ảnh Tết Trung thu ở Việt Nam gắn với các loại đèn truyền thống như đèn kéo quân, đèn con cá, đèn ông sao... Tại các  vùng quê, cứ đến những ngày tháng tám, vào buổi tối, trẻ em hàng đoàn rồng rắn rước đèn trong tiếng trống rộn ràng cả xóm làng.

Các loại bánh nướng, bánh dẻo cũng là nét đặc sắc về hương vị Trung thu, với hình tròn và hình vuông tượng trưng cho trời và đất. Ngày nay, ngoài hương vị truyền thống, bánh nướng và bánh dẻo được biến tấu với hàng trăm loại nhân khác nhau nhưng vẫn giữ "hồn cốt" rất riêng của Trung thu Việt.