Mùa ăn rong ở xứ đảo

Trên hòn đảo tiền tiêu Lý Sơn (Quảng Ngãi) có nhiều loài rong biển có giá trị kinh tế cao. Rong biển Lý Sơn là rau xanh của biển cả, đang rất được nhiều người ưa chuộng vì giá trị dinh dưỡng và cả sự độc đáo, lạ lẫm. Đây vẫn được coi là đặc sản của biển cả được nhiều người ưa chuộng.

Lý Sơn không chỉ có tỏi

Đầu tháng 7, trên những rạn san hô xuất hiện nhiều đám rong biển bám theo gành đá, rạn san hô ven bờ. Theo ngư dân địa phương, loài thực vật này sinh trưởng, phát triển mạnh từ giữa tháng 4 đến tháng 7 hằng năm.

Từ sáng sớm, hàng trăm người chèo ghe thúng đi khai thác rong. Khi đi, họ chuẩn bị sẵn cơm nước để buổi trưa dùng bữa bên các gành đá. 14h, họ quay về với ghe thúng đầy rong mơ. “Vào mùa thu hoạch rong, chúng tôi phải ngâm mình trong nước biển đến ngực khoảng 6 giờ mỗi ngày dọc theo các gành đá ven bờ. Hôm nào trúng đậm, mỗi hộ gia đình cũng thu được 300 kg rong mơ”, bà Nguyễn Thị Anh (ngụ đảo Bé) cho biết. Không chỉ dùng ghe thúng, người dân còn đóng bè xốp để khai thác loài thực vật này. “Bè xốp có thể chứa 300 kg rong mơ. Gia đình chúng tôi khai thác cả ngày ngoài biển, tiết kiệm được nhiều công sức và thời gian vận chuyển so với sử dụng phương tiện ghe thúng” - ông Phan Lên cho biết.

Bà Nguyễn Thị Lau ở An Hải, huyện đảo Lý Sơn cho biết, vào tháng 6 đến tháng 7, khi thủy triều rút, bà cùng những người dân sinh sống trên đảo lại ra lặn ở những bãi rong xung quanh đảo để khai thác rong. Các loại rong được khai thác chủ yếu là bồng bồng, lũy tre, rong chân vịt, rong mơ... Bà Lau chia sẻ, “Lượng rong khai thác được tùy thuộc vào điều kiện sóng, gió, hôm nào sóng yên, gió lặng thì hái được từ 7-10 kg, còn hôm nào sóng lớn chỉ hái được khoảng 2-3 kg”. Cùng làm nghề khai thác rong biển như bà Lau, bà Nguyễn Thị Lành ở An Vĩnh, huyện đảo Lý Sơn cho biết, vào những lúc nhàn rỗi, thu hái rong biển đã trở thành nghề của đa số phụ nữ sinh sống trên đảo Lý Sơn. Mặc dù nghề này vất vả, phải ngụp lặn nhiều giờ dưới nước và đối mặt với nhiều rủi ro, nhưng vì có thu nhập khá nên nhiều người vẫn bám trụ với nghề. Rong thu hái đến đâu đều được các cơ sở trên đảo mua hết đến đó nên không lo đầu ra.

Vừa đưa chiếc thúng chở đầy rong câu vào bờ để phơi, ông Nguyễn Đình Hiển chia sẻ, vợ chồng ông bắt đầu công việc từ lúc 8 giờ sáng, đều đặn mỗi ngày canh con nước cạn trên khu vực biển quanh đảo Bé để vớt rong. Rong biển là loài tảo thủy sinh mọc trên đáy bùn cát dưới mặt nước khoảng 1-1,5 m, muốn vớt phải ngâm mình dưới nước mới lấy được. Nghề này không khó nhưng phải đằm mình dưới nước nhiều giờ và chịu nắng. Mỗi buổi vớt một bè và một thúng rong, phơi khô được khoảng 1 tạ rong, bán với giá 5.000-6.000 đồng/kg như hiện nay, thì vợ chồng ông Hiển cũng kiếm được 500-600 nghìn đồng.

Rong biển ở Lý Sơn có nhiều loại như bồng bồng, lũy tre, rong chân vịt, rong mơ..., nhiều màu sắc từ trong vắt, xanh mướt đến vàng mơ. Đặc sản rong biển ấy không phải ở đâu hay lúc nào cũng có. Rong nơi đây chỉ xuất hiện ở những mỏm đá đã được ngấm lâu ngày trong nước biển và khi gặp điều kiện thời tiết thuận lợi như mưa phùn thì chúng mới phát triển và sinh sôi nảy nở được. Mỗi khi thủy triều hạ lại thấy xuất hiện từng cụm rong nằm phơi mình giữa biển khơi. Trước đây, rong biển Lý Sơn chỉ được xem như một loại rau cỏ. Mỗi khi thủy triều hạ lại thấy xuất hiện từng cụm rong nằm phơi mình giữa biển khơi.

Người dân Lý Sơn thu hoạch tự nhiên trên gành đá vào những lúc thủy triều xuống. Để thu hoạch được rong biển, người dân Lý Sơn phải đi bộ hàng giờ trên những mỏm đá đen trơn trượt, dùng liềm cạo từng mảng rong bám trên đá, họ bỏ vào bao lưới chà sạch cát, rửa sạch lại bằng nước biển rồi đem về nhà. Vất vả không kém nghề đi biển hay việc trồng tỏi, người dân Lý Sơn ngày ngày dầm mình trong nắng gắt, trong gió biển và nước mặn để hái rong mơ, trồng tỏi, vá lưới... Ông Điền, một lão ngư có nhiều năm kinh nghiệm hái rong ở hòn đảo tiền tiêu này cho biết: “Hái rong biển phải đi lom khom thật chậm để nhìn qua mặt nước mới thấy được. Nếu rong ở nơi nước cạn thì dùng tay bứt, những nơi nước sâu phải dùng liềm để cào cho rau đông bật gốc ra khỏi đá!”. Trung bình, mỗi người dân hái được 15-20 kg rong mỗi ngày. Khi thu hoạch rong, người dân thường phải kéo theo một chiếc thùng rồi dò dẫm từng bước thật chậm để phát hiện ra bụi rong bám vào đá. Rong biển  thường mọc thành từng bụi nhỏ, có thân mềm. Khi còn bám vào đá, loại rong này có màu xanh nhạt nên rất khó để nhìn thấy dưới làn nước biển.

Giữ nguồn lợi thủy sản

Trong các loại rong, thì rong mơ người dân trên đảo còn gọi là mơ trứng chuồn hay mơ trứng cá mọc xung quanh đảo, chủ yếu là các bãi san hô. Đây vừa là nguồn thức ăn, vừa là chỗ để các loại hải sản sinh sống ven bờ trú ngụ và sinh sản, đồng thời cũng là môi trường thuận lợi cho hàng chục loại san hô quanh đảo Lý Sơn phát triển. Rong mơ trứng chuồn được cho phép khai thác vào khoảng thời gian từ đầu tháng 5 trở đi. Lúc này, thân mơ có độ dài khoảng từ 1 đến 1,2 mét và đây cũng là giai đoạn các loại hải sản sinh sống ven bờ đã sinh sản xong. Mấy năm trước tình trạng khai thác rong mơ tại các khu vực trên diễn ra ồ ạt, gây ảnh hưởng nghiêm trọng đến môi trường sinh thái biển. Vì vậy, chính quyền Quảng Ngãi đã có văn bản nghiêm cấm khai thác, mua bán và vận chuyển rong mơ trên địa bàn tỉnh từ ngày 1-12 năm trước, đến ngày 30-4 năm sau. Theo đó, hình thức khai thác là không nhổ gốc mà phải cắt cách gốc ít nhất 10 cm và không quá 75% diện tích rong mơ. Quá trình khai thác hạn chế việc giẫm đạp, thả neo tàu... làm hư hại các rạn san hô.

So với đánh bắt hải sản thì đi khai thác rong mơ dễ và ít chi phí đầu tư hơn. Để khai thác, chỉ cần thuyền thúng chèo tay hoặc ghe máy nhỏ chèo, chạy ra cách bờ 1-4 hải lý là đến địa điểm khai thác. Thông thường, mùa hái rong mơ từ đầu tháng 6 đến tháng 8 hằng năm thì kết vụ. Vào thời gian này, đa số ngư dân tại đây đều sử dụng thuyền thúng đi hái rong thay vì khai thác hải sản gần bờ. Theo người dân ven biển, mùa rong năm nay ít hơn mọi năm nên có thể sẽ kết vụ sớm.

Bà Huỳnh Thị Gái - một người chuyên thu mua và sơ chế rong biển cho biết, loại hải sản này được xem là loại thực phẩm sạch do biển cả ban tặng nên có bao nhiêu thương lái cũng mua chở vào đất liền. Số lượng rong mơ cắt hái và mang về phơi trung bình từ 80-150 kg khô/ngày. Tùy theo thời điểm mà giá mua khác nhau, dao động từ 3.000-8.000 đồng/kg, mang về cho nhiều người dân Bình Hải trên dưới 1 triệu đồng/ngày. Sau khi được thu hái, rong biển được sơ chế để loại bỏ rác, đá còn bám vào gốc. Rong biển phải được phơi khô tự nhiên dưới cái nắng của miền biển đảo Lý Sơn từ 3 đến 5 ngày liên tục mới cho ra được sản phẩm.

Mỗi năm, người dân Lý Sơn thu hoạch được khoảng 200 tấn rong các loại ở đảo và 300 tấn ở khu vực biển Hoàng Sa. Bình thường, một ký rong khô sau khi ngâm nở ra sẽ được khoảng 6-7 kg rong tươi, nhẹ và không cồng kềnh nên đặc sản này cũng trở thành quà du lịch nổi tiếng của đảo Lý Sơn. Loại rong này dùng chế biến thành món ăn giải nhiệt trong mùa hè. Cách nấu cũng rất đơn giản nên được người dân ưa chuộng. Rong biển khô sau khi ngâm sẽ có màu trắng trong, có thể sử dụng để chế biến nhiều món ăn lạ miệng và bổ dưỡng. Nhờ rong mơ mà ngư dân địa phương có thêm khoản thu nhập kha khá để trang trải cuộc sống.

Thời gian trước đây, khi nghề nuôi trồng rong biển ở Quảng Ngãi chưa được đánh thức thì hoạt động khai thác rong biển lại diễn ra quá mức, làm suy giảm nguồn lợi rong biển trong tự nhiên và ảnh hưởng đến đa dạng nguồn gen tự nhiên của rong biển. Trong đó, đáng báo động nhất là tình trạng khai thác rong câu chân vịt, rong sụn gai xung quanh đảo Lý Sơn. Bởi theo Nghị định 26/2019/NĐ-CP về quy định chi tiết một số điều và biện pháp thi hành Luật Thủy sản, thì hai loài rong biển này nằm trong danh mục các loài thủy sản nguy cấp quý hiếm nhóm 1.

Ông Nguyễn Ngọc Tài, Phó Giám đốc Trung tâm Khuyến nông Quảng Ngãi cho biết: “Địa phương luôn vận động bà con ngư dân khai thác rong biển phải chừa khoảng 10cm phần gốc cho các loại hải sản sinh sôi. Khai thác rong mơ phải đúng mùa, nếu không sẽ làm ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của tôm cá. Ngư dân cũng đã có ý thức hơn trong việc bảo vệ rong mơ, tổ chức khai thác đúng thời vụ và thời gian cho phép. Đồng thời, để không lãng phí nguồn lợi rong biển, cần phải phát triển nghề nuôi trồng rong biển, khai thác tiềm năng những vùng biển phù hợp với nuôi trồng một số loài rong biển có giá trị kinh tế cao. Cùng với đó là thu hút đầu tư, kêu gọi doanh nghiệp phát triển các loài rong biển bản địa thành sản phẩm chế biến có giá trị gia tăng cao, thay vì bán thô với giá rẻ như hiện tại. Đây cũng là định hướng tái cơ cấu lại ngành nông nghiệp trong lĩnh vực thủy sản của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn trong thời gian tới”.