Mâm ngũ quả ở các vùng miền có gì khác nhau?

Ngày Tết, trên bàn thờ tổ tiên có cỗ xôi con gà, có hoa đào (hoặc mai), bánh chưng (hoặc bánh tét). Mâm ngũ quả cũng được nhắc đến như một phong vị không thể thiếu của ngày Tết cổ truyền.

Theo quan niệm Á Đông, mâm ngũ quả tượng trưng cho 5 hành: Kim – Mộc – Thủy – Hỏa – Thổ, 5 yếu tố tạo thành vũ trụ. Ngoài ra, mâm ngũ quả còn mang ý nghĩa an khang, thịnh vượng, giúp cho năm mới được may mắn.

Mâm ngũ quả ngày Tết gồm 5 loại quả khác nhau, mỗi loại tượng trưng cho một ước nguyện của gia chủ thông qua tên gọi và màu sắc của nó. Không những thế, "ngũ" còn thể hiện ước muốn của người Việt đạt được ngũ phúc lâm môn: Phúc, quý, thọ, khang, ninh.

Ở ba miền, tùy theo quan niệm và phong tục tập quán mà người ta có cách bày mâm ngũ quả khác nhau. 

Miền Bắc: Bày mâm ngũ quả theo ngũ hành

Mâm ngũ quả của miền Bắc được bày theo thuyết ngũ hành của văn hóa phương Đông, mang ý nghĩa vạn vật dung hòa cùng trời đất, do đó được phối theo 5 màu đại diện cho từng yếu tố: Kim-trắng, mộc-xanh, thủy-đen, hỏa-đỏ, thổ-vàng.

Mâm ngũ quả miền Bắc thường có các loại quả: Hồng, quýt, táo, chuối, bưởi.

Cách trình bày truyền thống thường là: Nải chuối đặt ở giữa đỡ lấy các loại quả khác, ở giữa thường là bưởi hoặc phật thủ vàng, xung quanh điểm xuyết xen kẽ các loại khác nhau.

Mâm ngũ quả miền Trung: Có gì cúng nấy

Miền Trung nắng gió đất đai cằn cỗi, ít hoa quả hơn nên người dân ở đây cũng không quá câu nệ về việc phải chọn gì cho mâm ngũ quả, chủ yếu là có gì cúng nấy, thành tâm dâng kính gia tiên là được. Cũng chính vì như thế nên mâm ngũ quả của mỗi nhà một khác, miễn là các loại quả còn tươi ngon.

Các loại quả thường thấy nhất là: Thanh long, chuối, dưa hấu, mãng cầu, dứa, sung, cam, quýt…

Ngày nay, khi chất lượng cuộc sống đã được cải thiện, trái cây ngày càng đa dạng, người miền Trung cũng  bày nhiều loại trên mâm ngũ quả hơn.

Mâm ngũ quả miền Nam: Cầu vừa đủ xài

Người miền Nam bày mâm ngũ quả theo mong muốn “Cầu sung vừa đủ xài”, ước mong một năm mới đủ đầy, sung túc, tương ứng với 5 loại quả: Mãng cầu, sung, dừa, đu đủ, xoài. Ngoài ra, một số nhà còn có thêm quả thơm (dứa) với mong muốn con cháu đầy nhà và một cặp dưa hấu xanh vỏ đỏ lòng để cầu may mắn.

Mâm ngũ quả miền Nam giản dị, dân giã và hóm hỉnh. “Mỗi cây mỗi hoa, mỗi nhà mỗi cảnh” nhưng ai cũng chỉ cần “đủ xài” mà thôi.

Cách bày mâm ngũ quả ở miền Nam: Thường bắt đầu với những quả lớn như mãng cầu, đu đủ, dừa đặt trước để lấy thế. Tiếp đến, các quả nhỏ được bày lên trên, sắp xếp hợp lý để có hình dạng như ngọn tháp. Ngoài ra, có thể đặt cặp dưa hấu ở 2 bên sau khi đã hoàn thành mâm quả.

Khác với miền Bắc hay bày cam quýt, người miền Nam lại kiêng kỵ vì nghĩ rằng “quýt làm cam chịu”. Ngoài ra họ còn kiêng các loại chuối (chúi nhủi, làm ăn không phất lên nổi), lê (lê lết, đổ bể, thất bại).

Mâm ngũ quả ngày Tết là nét đặc trưng trong văn hóa của người Việt từ xưa dến nay, dù có khác nhau trong hình thức hay cách bày trí giữa ba vùng miền nhưng chúng có điểm chung là lòng hướng về tổ tiên, về nguồn cội, cũng như gửi gắm mong ước về một năm mới an khang thịnh vượng và sung túc hơn.