Lên núi Ngọc Linh chiêm ngưỡng 'quốc bảo Việt Nam'

Lưng chừng núi, lưng chừng trời, những cây sâm Ngọc Linh đang vào vụ. Những chùm quả màu đỏ rực nổi bật trên nền đất mùn sẫm màu và màu xanh của cây lá xung quanh cứ đung đưa theo gió.

Dưới tán rừng già

Nếu ai đó từng có may mắn leo lên vùng lõi của đỉnh Ngọc Linh sẽ nhận ra rằng quanh đây vẫn giữ được nguyên vẹn những cây đại thụ, những cây cổ thụ của khu rừng nguyên sinh. Những cây sâm Ngọc Linh được trồng dựa vào tán lá rừng để tránh cái nắng gay gắt, dựa vào thảm thực bì từ lá rừng rơi rụng để bám rễ, dựa vào những cơn mưa phùn rả rích quanh năm, dựa vào không khí trong lành với nhiệt độ cùng độ ẩm ổn định quanh năm và nguồn nước tinh khiết của núi rừng đế tích tụ những dược chất quý hiếm.

Củ sâm Ngọc Linh là loại dược liệu quý hiếm và cả hoa hay lá của cây cũng quý không kém. Cây sâm Ngọc Linh thường mọc tập trung ở núi Ngọc Linh, tỉnh Quảng Nam và Kon Tum.

Điều kiện sinh trưởng của sâm Ngọc Linh rất đặc biệt, chỉ mọc ở những nơi có độ cao từ 1.500m trở lên, đất có độ mùn cao, tơi xốp và nhiều sương mù bao phủ. Chính vì thế mà hoa sâm cũng được hấp thụ trọn vẹn tinh hoa của núi rừng với hàm lượng dưỡng chất cao. Hồ Văn Dinh, nông dân người Xơ-đăng tiết lộ, sâm Ngọc Linh trồng 4-5 tuổi mới có hoa và mỗi năm chỉ nở một lần. 

Theo anh Dinh, từ độ cuối tháng 7 đến tháng 10 hằng năm, cây sâm Ngọc Linh cho những chùm quả chin mọng, đỏ tươi tuyệt đẹp, cũng là thời điểm người ta thu hoạch quả, hạt sâm. Mỗi cây sẽ có từ 5-20 hạt. Những hạt chín mọng sẽ được thu hoạch trước, hạt xanh sẽ để dành lại cho lần thu hoạch sau.

Tuy là vùng núi xa xăm, hẻo lánh nhưng trên sườn núi Ngọc Linh (xã Trà Linh, Nam Trà My) vẫn có những con người nắm trong tay khối tài sản lên đến hàng chục tỉ đồng. Họ làm giàu từ những cây sâm Ngọc Linh quý hiếm, từ mồ hôi, nước mắt của mình.

Phải đến năm thứ tư thì những cây sâm Ngọc Linh mới  bắt đầu ra quả. Quả sâm thường mọc tập trung ở trung tâm tán lá, sau 2 tháng bắt đầu chuyển từ màu xanh đến xanh thẫm, vàng lục, khi chín sẽ ngả màu đỏ. Mỗi cây sâm Ngọc Linh có 10-30 quả, trong đó mỗi quả chứa 1 hoặc 2 hạt.

Huyện Nam Trà My (Quảng Nam) và Tu Mơ Rông, Đăk Glei (Kon Tum) cùng nằm trên dãy núi Ngọc Linh, có điều kiện khí hậu, thổ nhưỡng tương đồng và là vùng có chỉ dẫn địa lý sâm Ngọc Linh. Hiện tại, Quảng Nam và Kon Tum đã nuôi trồng, phát triển khoảng 6.000 ha sâm Ngọc Linh. Đồng thời, hai địa phương này đã đầu tư gần 472 tỷ đồng để xây dựng, phát triển hạ tầng vùng sâm. Mỗi mùa ra hoa, cây cho khoảng 1 triệu hạt sâm chín. Đa phần những hạt chín sẽ được giữ lại làm giống để nhân rộng diện tích vào những mùa sau.

Hạt giống của vùng tỷ phú

Ở đỉnh Ngọc Linh số giờ trời quang, nắng đẹp trong ngày chỉ 3-4 tiếng là nhiều, mùa đông cả ngày âm u. Xen lẫn những cánh rừng xanh rì cùng lớp sương mù đặc quánh là các vườn sâm Ngọc Linh. Rừng già Trường Sơn – Tây Nguyên là đầu nguồn của các con sông Trà Khúc, Thu Bồn, Vu Gia, Seperok, Đà Rằng (sông Ba), sông Tranh và rất nhiều sông nhỏ khác ở miền Trung Việt Nam. Ở những vườn sâm của người dân hay của các công ty chuyên trồng và khai thác sâm, mùa sâm lấy hạt là mùa không ngủ. 

Anh Hồ Văn Dinh nói, người trồng sợ nhất là vườn sâm bị trộm, bị chuột phá. Bởi vậy, đêm nào mọi người cũng thay phiên nhau đi kiểm tra. Với loài chuột ở vùng núi này, quả và củ sâm là món ăn khoái khẩu. Bởi thế, mọi người phải dùng mọi cách để bảo vệ quả sâm.

Đến mùa thu hoạch quả, chùm quả trước đó đã được bọc bằng hộp nhựa có đục lỗ hoặc túi lưới để bảo vệ trước thời tiết khắc nghiệt cũng như sự phá phách của chim, chuột. Anh Hồ Văn Dêm, nhân viên Trạm dược liệu Trà Linh thuộc Trung tâm Phát triển sâm Ngọc Linh và dược liệu Quảng Nam cho biết, chất lượng hạt giống sâm Ngọc Linh là một trong những yếu tố quan trọng ảnh hưởng đến quá trình nảy mầm và tỷ lệ hình thành cây giống. Do có nhiều công dụng về mặt dược liệu, những hạt sâm Ngọc Linh rất có giá trị trên thị trường. Người dân và các công ty chuyên trồng và sản xuất sâm Ngọc Linh hiếm khi bán hạt ra ngoài. Họ chủ yếu giữ để làm giống cho những mùa sau.

Tuy nhiên, trên thị trường hiện nay, hoa và lá của loại sâm được ví là “quốc bảo của Việt Nam” được rao bán tràn ngập thị trường. Trên mạng xã hội, chỉ cần gõ “hoa sâm Ngọc Linh” hay “lá sâm Ngọc Linh” ngay lập tức cho ra hàng trăm kết quả. 

Trên thị trường, có loại hạt hoa sâm Ngọc Linh được rao bán với giá từ 5-8 triệu đồng/kg, lá hoa sâm  tươi giá từ 1,5-3 triệu đồng/kg. Mức giá này được cho là siêu rẻ, khiến nhiều người không khỏi đặt câu hỏi về nguồn gốc cũng như chất lượng. Ông Hồ Văn Du, người có vườn sâm lớn trên xã Trà Linh khẳng định không thể có chuyện lá sâm và hạt sâm Ngọc Linh thật được bán với giá rẻ như vậy được. Ông cho biết, mỗi nhánh cây có 1 bông hoa. Tuy nhiên, cây sâm Ngọc Linh thường chỉ có 1 nhánh, rất ít cây có 2 - 3 nhánh. Thế nên, lượng hạt rất ít.

Anh Trần Xuân Huấn, trạm phó Trạm dược liệu Trà Linh cho biết, mỗi mùa trạm thu hoạch khoảng 80.000 quả, hạt sâm. Hiện nay giá bán bình quân trên thị trường tầm 70.000-100.000 đồng/hạt. Mỗi lon khoảng 1.000 hạt thì giá cũng ngót 100 triệu đồng, khoảng 2.000 hạt sẽ được 1kg. Trên thị trường, giá hạt giống sâm Ngọc Linh vô cùng đắt đỏ, lên tới 240 triệu đồng/kg.

Vậy nên, mùa hoa đậu quả người dân thường dùng lưới bọc hoa bảo vệ hạt để thu hoạch làm giống, không ai hái hoa hay mang hạt đem bán với giá rẻ như vậy.

Trạm dược liệu Trà Linh nằm chót vót trên đỉnh núi Ngọc Linh. Nơi đây có vườn sâm rộng hơn 50 ha với 250.000 cây, được coi là vườn sâm gốc quý giá lớn nhất của tỉnh Quảng Nam, nơi cung cấp nguồn giống cho người dân và doanh nghiệp.