Hội rước pháo làng Đồng Kỵ: Nét văn hóa đặc sắc vùng quê Kinh Bắc

Video: Gìn giữ nét truyền thống văn hóa hội rước pháo làng Đồng Kỵ

Mặc dù là lễ hội truyền thống với quy mô làng, nhưng Lễ hội rước pháo Đồng Kỵ (diễn ra từ mùng 4,5,6 tháng Giêng Âm lịch) là một trong những lễ hội giàu bản sắc truyền thống của vùng đất Bắc Ninh, khởi đầu cho mùa xuân mới hàng năm.

Năm nay, do đại dịch COVID-19 tiếp tục diễn biến phức tạp, theo chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Văn hóa- Thể thao và Du lịch nên chính quyền địa phương không tổ chức hội rước pháo Đồng Kỵ.

Theo dân gian truyền lại, thời vua Hùng có ông Cương Công, con trai ông Kinh Bắc quận vương, có công dẹp giặc Xích Quỷ, được vua phong là Thiên Cương. Trên đường dẹp giặc, Thiên Cương đã về Đồng Kỵ tuyển quân chọn tướng.

Vào ngày mùng 4 tháng Giêng, ông ra lệnh xuất quân đánh giặc. Thiên Cương chia quân làm 4 tốp và giao cho 4 tướng chỉ huy. Trong buổi xuất quân, mọi người tổ chức đốt pháo hò reo, tạo không khí náo nhiệt, hào hùng để động viên quân sĩ.

Khi dẹp giặc xong, Thiên Cương trở về Đồng Kỵ mở hội ăn mừng. Để nhớ ơn Thiên Cương, làng Đồng Kỵ đã thờ ông làm thần Hoàng làng tại đình và hàng năm mở hội thi đốt pháo, tái hiện ngày Đức Thánh Thiên Cương ra lệnh xuất quân đánh giặc.

Hàng năm, làng Đồng Kỵ sẽ chọn 4 người bước sang tuổi 50 ở mỗi giáp, làm 4 vị tướng xuất quân đánh giặc (gọi là Quan đám đỏ). Mỗi vị tướng có trách nhiệm tổ chức quân cũng như làm ra những quả pháo từ nhỏ đến to, quả nhỏ (pháo tư) dài khoảng 5m, quả lớn nhất (pháo nhất) có thể đến 15m, hình quả pháo là hình trụ tròn, đường kính có thể lên tới hơn 1m.

20h tối giao thừa là lễ chạy quan đám, dựa theo cuộc tổng động viên quân lính đánh giặc xưa kia. Ngày mùng 3 là lễ rước vua về làng. Mùng 4 là lễ rước pháo ra đình để hội quân, sau lễ thờ Thành Hoàng làng là phần hấp dẫn nhất của lễ hội là đốt 4 quả pháo (để khích lệ tinh thần quân lính xưa kia).

Do pháo quá lớn dễ gây nguy hiểm nên hiện nay, thực hiện theo quyết định của Chính phủ về cấm đốt pháo từ năm 1994, các hình thức của lễ hội đã thay đổi ít nhiều, không còn hội đốt pháo nữa, pháo hiện tại cũng chỉ là pháo giả dùng cho lễ hội.

Sau hội đốt pháo sẽ là lễ xuất quân. Các ông quan đám sẽ được công trên vai bởi những chàng trai đang độ sung sức làm động tác múa như muốn cổ động tinh thần quân lính và như chào tạm biệt nhân dân đi đánh giặc. Đây là một phong tục hay vẫn đang được duy trì và phát huy.

Trước đây, khi Nhà nước chưa cấm đốt pháo, mỗi mùa Tết đến xuân về, làng Đồng Kỵ không ngớt tiếng pháo, người người làm pháo, nhà nhà làm pháo. Pháo nhà nào càng lớn, càng nổ to thì càng hứa hẹn một năm nhiều may mắn, tài lộc.

Pháo để thờ thần và thi đốt trong ngày hội được người dân làm rất cẩn thận. Nguyên liệu làm pháo là tre, nứa, rơm, cót, giấy. Trước khi làm, nguyên liêu và nơi làm pháo đều được tẩy uế bằng nước gừng. Người làm pháo phải là trai tinh (trai tân). Gia đình nào cũng muốn pháo của mình được giải để làng chọn rước và đốt nên trong qua trình làm pháo được mọi người giữ kín.

Ông Dương Văn Lạc, 73 tuổi, nguyên Chủ tịch xã Đồng Quang (nay là phường Đồng Kỵ, TX.Từ Sơn, tỉnh Bắc Ninh) cho biết, hội rước pháo làng Đồng Kỵ là một hình thức sinh hoạt văn hóa tín ngưỡng tiêu biểu của vùng Bắc Ninh xưa, một bảo tàng sống về đời sống văn hóa tinh thần của nhân dân địa phương mà ở đó lưu giữ và bảo tồn nhiều phong tục, tín ngưỡng, văn hóa, nghệ thuật và cả sự kiện xã hội, lịch sử quan trọng của dân tộc.

"Lễ hội là dịp để dân làng chúng tôi bày tỏ lòng biết ơn với Đức Thánh Thiên Cương. Trên cơ sở kế thừa và phát huy những giá trị văn hóa tốt đẹp của quê hương, những nghi lễ truyền thống được nhân dân và chính quyền Đồng Kỵ gìn giữ, trao truyền và tổ chức đúng trình tự, thủ tục, thể hiện sự trân trọng của thế hệ hôm nay đối với người có công với đất nước", ông Lạc chia sẻ.

Lễ hội rước pháo Đồng Kỵ được tổ chức trong khuôn viên đình, chùa và đền của làng dựng ở phía Đông Bắc nằm bên bờ sông Ngũ Huyện Khê. Đây là những kiến trúc tín ngưỡng tôn giáo cổ kính và tôn nghiêm của làng Đồng Kỵ, một làng Việt cổ xưa mang đậm chất quê tiểu nông đa canh, đa nghề điển hình của xứ Bắc Ninh - Kinh Bắc.

Trả lời VTC News, ông Nguyễn Tiến Quyết, Phó Chủ tịch phường Đồng Kỵ cho biết, từ khi pháo nổ không còn được lưu hành, và thực hiện nghiêm theo quy định của Nhà nước, người dân làng Đồng Kỵ không đốt pháo nữa mà giữ truyền thống của tổ tiên thông qua nghi lễ thờ pháo và rước pháo.

"Lễ rước pháo Đồng Kỵ được chuẩn bị từ sớm mùng 4 với sự tham gia của hàng trăm người, với nhiều nghi thức trang trọng, đặc sắc. Người tham gia đông, người xem lại càng đông, năm nào đám rước cũng kéo dài hơn 2 tiếng đồng hồ trong sự chứng kiến, háo hức của hàng nghìn du khách thập phương.

Tuy nhiên, năm nay do dịch bệnh COVID-19 diễn biến phức tạp, thực hiện nghiêm chỉ đạo của Thủ tướng Chính phủ và Bộ Văn hóa, thể thao và Du lịch, lễ hội rước pháo Đồng Kỵ không tổ chức để đảm bảo công tác phòng chống dịch bệnh COVID-19 được tốt hơn.

Với những giá trị, vai trò đó, đầu năm 2016, Hội rước pháo Đồng Kỵ được Bộ Văn hóa, thể thao và Du lịch công nhận là Di sản Văn hóa phi vật thể Quốc gia. Đây vừa là niềm tự hào, vừa là động lực để Đảng ủy, Chính quyền và nhân dân phường Đồng Kỵ tiếp tục gìn giữ, phát huy di sản văn hóa đặc sắc này trong thời gian tiếp theo", ông Nguyễn Tiến Quyết chia sẻ.