Giỗ Tổ Hùng Vương 10/3 là giỗ vị vua nào?

“Dù ai đi ngược về xuôi/Nhớ ngày giỗ tổ mùng mười tháng ba”, đây là câu ca dao cổ mà hầu như mọi con dân Việt Nam đều biết. Ngày giỗ Tổ Hùng Vương 10/3 âm lịch trở thành ngày quốc lễ, và cứ đến đầu tháng 3, người dân các xứ lại nô nức hành hương về Đền Hùng (Phú Thọ) để dâng lễ, tưởng nhớ công lao dựng nước của vua Hùng.

Tuy nhiên, nhiều người thắc mắc, mùng 10 tháng 3 âm lịch là ngày giỗ của vị vua Hùng thứ mấy?

Có rất nhiều tài liệu hướng đến giải đáp về vấn đề này, tuy nhiên vẫn chưa thể khẳng định được tài liệu nào là chính xác nhất vì “các đời vua Hùng chỉ là ước đoán chứ không có dấu tích nào rõ ràng”.

Theo truyền thuyết, Kinh Dương Vương lấy Long Nữ sinh ra Lạc Long Quân. Lạc Long Quân kết duyên với Âu Cơ sinh ra 100 người con trai, sau đó 50 con theo mẹ lên núi, người con cả làm vua, gọi là Hùng Vương. Triều đại này được cho là trải qua 18 đời, vị vua đầu tiên chính là con trai Lạc Long Quân. Tuy nhiên, một số tài liệu lại tính Kinh Dương Vương là đời vua Hùng thứ nhất. Nhiều ý kiến cho rằng, giỗ Tổ Hùng Vương chính là giỗ tổ phụ Kinh Dương Vương.

Tương truyền, ngày giỗ Tổ Hùng Vương đã có từ cách đây 2.000 năm. Thời Thục Phán - An Dương Vương, trên núi Nghĩa Lĩnh đã có cột đá thề với nội dung: “Nguyện có đất trời chứng giám, nước Nam được trường tồn lưu ở miếu Tổ Hùng Vương, xin đời đời trông nom lăng miếu họ Hùng và gìn giữ giang sơn mà Hùng Vương trao lại; nếu thất hẹn, sai thề sẽ bị gió giăng, búa dập”.

Do vậy, các đời vua sau này ghi nhớ công ơn của các đời vua Hùng dựng nước và giữ nước. Giỗ Tổ vua Hùng được coi là dịp lễ để tưởng nhớ các đời vua Hùng nói chung.

Trước đây, người dân không có tục đi lễ vào ngày 10/3, họ thường chọn ngày tốt theo bản mệnh của mình và đến bái các vua Hùng. Những dịp mà người dân đi lễ nhiều thường vào đầu năm hoặc cuối năm. Như vậy, thời gian lễ bái sẽ kéo dài suốt trong năm chứ không cố định một ngày nào cả, vừa tốn kém lại không tập hợp được lòng dân.

Lễ cúng Tổ ở địa phương được cử hành vào ngày 12/3 âm lịch kết hợp với thờ Thổ kỳ. Nhận thấy điều này, vào năm 1917, ông Lê Trung Ngọc – Tuần phủ Phú Thọ làm bản tấu trình lên Bộ Lễ, xin định lệ lấy ngày 10/3 âm lịch hàng năm làm ngày Quốc tế. Từ đó về sau, cứ vào ngày 10/3, nhân dân cả nước lại hướng về Phú Thọ để tôn vinh công lao của các vị vua Hùng. Từ đó về sau, cứ vào ngày 10/3, nhân dân cả nước lại hướng về vùng đất cội nguồn - xã Hy Cương, Lâm Thao, Phú Thọ với lòng tri ân.

Các hoạt động ngày giỗ Tổ Hùng Vương

Hàng tuần trước ngày giỗ Tổ Hùng Vương, lễ hội thực chất đã diễn ra với hoạt động như đâm đuống (đánh trống đồng) của dân tộc Mường, các cuộc hành hương tưởng niệm của dân thập phương. Ngày 10 tháng 3 âm lịch có lễ rước kiệu và dâng hương trên đền Thượng. Lễ hội đền Hùng hiện được Nhà nước nâng lên thành giỗ quốc Tổ, tổ chức lớn vào những năm chẵn. 

Có 2 lễ được cử hành cùng thời điểm ngày chính hội: Lễ rước kiệu vua (đám rước kiệu đầy màu sắc của rất nhiều cờ, hoa, lọng, kiệu, trang phục truyền thống xuất phát từ dưới chân núi rồi lần lượt qua các đền để tới đền Thượng, nơi làm lễ dâng hương), lễ dâng hương (người hành hương thắp lên vài nén hương khi tới đất Tổ).

Về phần hội, có nhiều trò chơi dân gian được tổ chức như thi hát xoan (tức hát ghẹo), thi vật, thi kéo co, thi bơi chải ở ngã ba sông Bạch Hạc, nơi các vua Hùng luyện tập các đoàn thủy binh.