Trung Quốc tăng cường bán vũ khí cho châu Phi

Bên cạnh việc xuất khẩu vũ khí sang các nước châu Phi, Trung Quốc đã đưa các nhà thầu an ninh và quân sự tư nhân (PMSC) đến để bảo vệ các cơ sở khai thác mỏ, cảng và đường sắt – những dự án được tài trợ thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường.

Các PMSC Trung Quốc hoạt động ở 15 quốc gia châu Phi, trong khi đó Bắc Kinh đã xuất khẩu vũ khí cho 17 quốc gia trên lục địa này, theo tổ chức tư vấn Mỹ RAND Corporation.

Nếu so sánh, Trung Quốc vẫn chưa theo kịp Nga, quốc gia có các nhà thầu quân sự và an ninh tư nhân giành được hợp đồng ở 31 quốc gia châu Phi. Nga cũng đã xuất khẩu các hệ thống vũ khí sang 14 quốc gia châu Phi, theo dữ liệu từ RAND. Các chuyến hàng quân sự từ Trung Quốc và Nga đến các nước châu Phi mang theo máy bay và phương tiện bay không người lái, pháo binh, xe bọc thép, tên lửa và tàu.

Theo nghiên cứu của RAND, 7 quốc gia châu Phi đã nhận được cả vũ khí và PMSC từ Trung Quốc, so với 10 quốc gia từ Nga. Năm quốc gia đã nhận vũ khí và PMSC từ cả Trung Quốc và Nga là Angola, Cộng hòa Trung Phi, Ethiopia, Mali và Sudan.

John Parachini, nhà nghiên cứu quốc tế và quốc phòng cấp cao tại RAND cho biết: “Xuất khẩu vũ khí là một cách để gây ảnh hưởng". Theo chuyên gia này, Trung Quốc cũng có động cơ bán vũ khí vì những lý do giống như các nhà xuất khẩu vũ khí lớn khác – để kiếm tiền – và những giao dịch như vậy thường liên quan đến các cuộc đàm phán cấp cao.

“Các nhà lãnh đạo cấp cao của một quốc gia mua vũ khí thường xuyên tham gia vào các giao dịch này. Xuất khẩu vũ khí giúp tiếp xúc với các quan chức cấp cao, và có thể dẫn đến các tương tác ngoại giao và thương mại khác”, Parachini nói.

Các tác giả của báo cáo RAND cho biết: “Cho đến nay, các nhà thầu của Trung Quốc chủ yếu hoạt động không trang bị vũ khí và tham gia vào các chức năng an ninh phòng thủ hơn là các hoạt động quân sự”.

Theo số liệu của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm, Nga, Mỹ, Pháp, Đức và Trung Quốc là những nhà cung cấp vũ khí lớn nhất cho châu Phi. Ông Parachini cho biết Nga có mối quan hệ xuất khẩu vũ khí với các nước châu Phi từ thời Liên Xô.

Trong khi đó Mỹ, Pháp và Đức có tiếng là sản xuất thiết bị quốc phòng chất lượng cao và có mối quan hệ chặt chẽ với một số quốc gia do các mối quan hệ lịch sử.

Nhưng Trung Quốc đang tạo ra các phân khúc của riêng mình tại thị trường châu Phi, chẳng hạn như các hệ thống vũ khí và máy bay không người lái, Parachini nói, “giống như Nga, Trung Quốc quảng cáo các hệ thống của mình như là giải pháp thay thế chi phí thấp hơn cho một số hệ thống của các nước phương Tây".

Giới quan sát cho rằng Trung Quốc có thể hưởng lợi từ những gián đoạn do chiến tranh gây ra ở Ukraine và có thể lấy thị phần từ thị trường vũ khí châu Phi của Nga - khi các quốc gia trở nên do dự hơn trong việc mua vũ khí Nga do các biện pháp trừng phạt, sự kém hiệu quả trên chiến trường hoặc lo ngại về phụ tùng thay thế.

Theo Cơ sở dữ liệu về các khoản cho vay của Trung Quốc đối với châu Phi tại Trung tâm chính sách phát triển toàn cầu của Đại học Boston, từ năm 2000 đến 2020, Trung Quốc đã ứng trước 27 khoản vay quốc phòng cho 8 quốc gia châu Phi, trị giá 3,5 tỷ USD. Hầu hết số tiền - 2,1 tỷ USD - đã được ứng trước cho Zambia để mua máy bay, bao gồm cả máy bay huấn luyện và máy bay chiến đấu, thiết bị quân sự, và để xây dựng các cơ sở vật chất liên quan.