Thế giới thay đổi ra sao sau 100 ngày cuộc chiến Nga - Ukraine?

Thế giới có 4 thay đổi lớn sau hơn 13 tuần xảy ra cuộc chiến Nga - Ukraine. 

Trật tự thế giới

Cuộc khủng hoảng Ukraine không chỉ mở ra kỷ nguyên đối đầu chính trị mới giữa các cường quốc, mà còn đánh dấu một trong những thay đổi quan trọng nhất trong trật tự địa chính trị thế giới kể từ sau vụ khủng bố ngày 11/9/2001 tại Mỹ.

Sau sự kiện đẫm máu cách đây hơn 20 năm, chủ nghĩa khủng bố nổi lên như mối lo ngại hàng đầu của các lãnh đạo phương Tây. Các tổ chức khủng bố như Al Qaeda và Nhà nước Hồi giáo (IS) tự xưng trở thành kẻ thù chung của kẻ thế giới. Phương Tây cũng không còn coi Nga là mối đe dọa như trước đây.

Năm 2012, Tổng thống Mỹ khi đó là Barack Obama thậm chí còn chế nhạo ứng viên chạy đua vào Nhà Trắng là Mitt Romney rằng ông quá lỗi thời vì coi Nga là đối thủ địa chính trị số một của Mỹ.

Vào thời điểm đó, Tổng thống Nga Vladimir Putin cho thấy ông muốn thay đổi trật tự thế giới thời hậu Chiến tranh Lạnh.

Khi nhậm chức Tổng thống năm 2000, ông Putin tuyên bố sẽ khôi phục lại hào quang trước đây của Nga. Chỉ một ngày trước đó khi còn giữ chức Thủ tướng, ông phát động chiến dịch quân sự nhắm vào phong trào ly khai ở Cộng hòa Chechnya thuộc Nga. Năm 2008, điện Kremlin triển khai chiến dịch quân sự ở Georgia và công nhận hai nước cộng hòa ly khai ở nước này, gồm South Ossetia và Abkhazia.

Quyết định sáp nhập bán đảo Crimea vào Nga năm 2014 và ủng hộ lực lượng ly khai ở miền Đông Ukraine khiến Moskva hứng một loạt lệnh trừng phạt từ phương Tây. 

Nhưng quốc gia này vẫn nắm vị thế then chốt và là đối tác quan trọng đối với phương Tây trong thập niên 2010. Moskva có đóng góp không nhỏ trong cuộc chiến chống IS ở Syria, là nhà cung cấp năng lượng chính của châu Âu và tham gia đàm phán các hiệp ước ngoại giao lớn như thỏa thuận hạt nhân Iran năm 2015.

Tuy nhiên chiến dịch quân sự đặc biệt của Nga ở Ukraine dường như đang làm đảo lộn thực tế đó. 

Phương Tây triển khai một loạt các lệnh cấm vận chưa từng có trong nỗ lực làm tê liệt các tổ chức tài chính của Nga, khiến nền kinh tế và đồng rúp sụt giảm mạnh. Tổng thống Putin và một số cá nhân trong nội các của ông bị liệt vào danh sách trừng phạt của nhiều quốc gia. 

Mới đây nhất, các nhà lãnh đạo Liên minh châu Âu (EU) nhất trí theo đuổi lệnh cấm một phần đối với dầu mỏ của Nga, mở đường cho gói trừng phạt thứ sáu nhằm vào Moskva vì chiến dịch quân sự tại Ukraine.

Động thái này nằm trong nỗ lực sẽ cắt một nguồn tài chính lớn của Nga đến từ dầu mỏ và là áp lực tối đa lên Moskva để kết thúc chiến sự tại Ukraine. 

Châu Âu thay đổi

Chỉ vài ngày ngắn ngủi sau khi Nga phát động chiến dịch quân sự, tư duy của châu Âu về quốc phòng, an ninh và đối ngoại thay đổi. EU dường như đã thức tỉnh sau nhiều thập kỷ cho rằng sự ổn định đến từ một thế giới liên kết chặt chẽ sẽ ngăn chặn chiến tranh nổ ra và nếu trường hợp tồi tệ nhất xảy ra, Mỹ sẽ đứng ra giải quyết.

Hàng loạt các quốc gia trong khối bắt đầu có những cú rẽ ngoặt về chính sách. 

Bất chấp chính sách không xuất khẩu vũ khí tới các vùng xung đột duy trì suốt hàng chục năm, Đức phá lệ, gửi vũ khí hỗ trợ Kiev, đồng thời tăng ngân sách quốc phòng.

Phần Lan, Thụy Điển chấm dứt lịch sử hàng trăm năm trung lập, đệ đơn gia nhập NATO. Lập luận mà Helsinki và Stockholm đưa ra cho quyết định này là lo ngại bị Nga đe dọa an ninh, hoặc thậm chí bị Moskva tấn công quân sự như Ukraine. Khi đó chỉ có dựa vào NATO thì mới đảm bảo được an ninh trước thách thức và đe dọa an ninh từ Nga.

"Cuộc khủng hoảng ở Ukraine phá tan ảo tưởng rằng an ninh và ổn định ở châu Âu là hoàn toàn miễn phí. Khi không có mối đe dọa thực sự, các mục tiêu địa chính trị dường như xa vời. Giờ đây, xung đột nổ ra ở biên giới, chúng tôi nhận ra rằng khối cần hành động cùng nhau”, một nhà ngoại giao cấp cao EU cho biết.

Suốt 3 tháng qua, các nước châu Âu nhất trí sử dụng sức mạnh kinh tế cho các mục đích địa chính trị, áp đặt gói trừng phạt mạnh nhất từ trước tới nay với Moskva. 

Làn sóng di cư khổng lồ

Theo Liên hợp quốc, số người Ukraine ra nước ngoài sơ tán nhằm tránh cuộc xung đột hiện nay đã vượt quá 6 triệu người, trở thành cuộc khủng hoảng người di cư tồi tệ nhất tại châu Âu kể từ sau khi Thế chiến II kết thúc.

Hồi năm 2013, mất 3 tháng để một triệu người tị nạn rời Syria. 

Các chuyên gia cảnh báo, nếu xung đột tiếp diễn, châu Âu có thể phải đối mặt với một cuộc khủng hoảng tị nạn chưa từng có. 

"Tôi đã xử lý các trường hợp khẩn cấp về người sơ tán trong gần 40 năm qua và hiếm khi thấy một cuộc di cư nào nhanh chóng như lần này", Filippo Grandi, cao ủy Liên Hợp Quốc về người tị nạn thừa nhận. 

Tương lai của những người tị nạn hiện cũng là một dấu chấm hỏi. 

“Điều gì sẽ xảy ra nếu sau cuộc giao tranh, họ không còn nhà để về?”, cây viết Joshua Berlinger của CNN đặt câu hỏi. 

Bà Ylva Johansson, Ủy viên EU về các vấn đề nội vụ cảnh báo cuộc khủng hoảng người tị nạn Ukraine là “thách thức lớn” đối với khối này và chắc chắn sẽ càng trở nên trầm trọng. 

Khi dòng người tị nạn đổ về các quốc gia láng giềng để lánh nạn, các nước EU triển khai các biện pháp để đối phó như thiết lập các trung tâm tiếp nhận dọc biên giới với Ukraine để hỗ trợ người tị nạn về thức ăn, chỗ ở và y tế.... 

Tuy nhiên, đây mới chỉ là những biện pháp tạm thời. Về lâu dài, cần có các biện pháp giúp những người tị nạn có được cuộc sống ổn định. Theo bà Johansson, mối “quan ngại lớn” nhất hiện nay chính là việc chăm sóc một số lượng lớn trẻ em vì đối tượng này chiếm gần ½ tổng số người tị nạn băng qua biên giới.

Đây cũng nhóm đối tượng dễ bị các đối tượng xấu tiếp cận. EU mới đây kích hoạt một mạng lưới bảo vệ những trẻ em không có người lớn đi kèm trước nguy cơ từ các băng nhóm buôn người.

Giá cả tăng vọt, an ninh lương thực bị đe dọa

Kỳ nghỉ cuối tuần qua, hàng triệu người Mỹ "được" các trạm bơm xăng chào đón bằng mức giá bán lẻ xăng cao chưa từng thấy trong lịch sử.

Theo đó, giá xăng bán lẻ của Mỹ đã tăng lên mức cao nhất mọi thời đại đúng vào thời điểm bắt đầu mùa lái xe đi du lịch sôi động tại quốc gia này, tính từ Lễ Tưởng niệm Chiến sĩ trận vong (Memorial  Day) rơi vào ngày 30/5 năm nay. 

Hồi tháng 4, lạm phát tại Mỹ tăng lên mức kỷ lục trong hơn 40 năm qua.

Một cuộc khảo sát được công bố tuần trước cho thấy, tăng trưởng ở Mỹ và các nền kinh tế toàn cầu lao dốc trong tháng 5 do lạm phát và lãi suất gia tăng tác động tới nhu cầu.

Hồi giữa tháng 5, Bộ trưởng Phát triển và Hợp tác Kinh tế Đức Svenja Schulze cảnh báo đại dịch COVID-19, hạn hán và cuộc chiến ở Ukraine đang đẩy giá lương thực lên cao nhất từ trước tới nay, gây nguy cơ xảy ra nạn đói tồi tệ nhất kể từ Thế chiến II. 

Chiến sự tiếp diễn giữa Ukraine và Nga, hai nhà sản xuất lớn về lúa mì và các mặt hàng thực phẩm khác, đang làm trầm trọng hơn cuộc khủng hoảng liên quan chuỗi cung ứng toàn cầu trong bối cảnh hàng loạt các quốc gia đang tìm cách giới hạn xuất khẩu một số mặt hàng chủ lực. 

"Xung đột giữa hai nhà cung cấp lúa mỳ hàng đầu thế giới rõ ràng sẽ tác động đến giá cả, khi cảm giác thiếu hụt nguồn cung lương thực đã luôn thường trực", Julien Barnes-Dacey, giám đốc chương trình Trung Đông và Bắc Phi tại Hội đồng Đối ngoại châu Âu đánh giá. 

Hôm 23/5, bà Sara Menker, Tổng giám đốc điều hành Hãng phân tích nông nghiệp Gro Intelligence (New York, Mỹ)  cảnh báo “thế giới chỉ còn đủ lúa mì trong khoảng 10 tuần”. Trong một báo cáo hồi đầu tháng 5, Bộ Nông nghiệp Mỹ dự báo, dự trữ lúa mì sẽ sụt giảm nghiêm trọng vào cuối năm 2022-2023, xuống mức thấp nhất trong gần 10 năm qua.

Phát biểu trước Hội đồng Bảo an, Tổng thư ký LHQ Antonio Guterres cho biết chiến sự Nga - Ukraine khiến kim ngạch xuất khẩu lương thực giảm mạnh, đẩy giá các loại lương thực chính tăng đến 30%. Châu Phi và Trung Đông đang đối mặt nạn đói chực chờ.

Các chuyên gia cũng cảnh báo, ngay cả khi cuộc xung đột hiện nay kết thúc, vấn đề an ninh lương thực sẽ không sớm được giải quyết nếu các quốc gia không có hành động phối hợp.