Khoảng trống pháp lý khiến thế hệ trẻ lao vào thuốc lá mới?

Theo kết quả nghiên cứu của trường Đại học Y tế công cộng tại 11 tỉnh, thành, tỷ lệ sử dụng các sản phẩm thuốc lá mới trong nhóm 13-17 tuổi tăng nhanh, từ 2,6% năm 2019 lên 3,5% năm 2022 và đạt 7% vào năm 2023.

Xu hướng này cũng xuất hiện ở người trưởng thành: Tỷ lệ sử dụng thuốc lá điện tử trong nhóm từ 15 tuổi trở lên đã tăng từ 0,2% năm 2015 lên 3,6% vào năm 2020, tức tăng tới 18 lần chỉ trong 5 năm.

TS.BS Nguyễn Trung Nguyên, Giám đốc Trung tâm Chống độc (Bệnh viện Bạch Mai), cho rằng đà tăng này là hệ quả của độ trễ pháp lý và sự thiếu thống nhất trong nhận thức xã hội.

Việt Nam ban hành Nghị quyết 173/2024/QH15, cấm hoàn toàn thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng, được xem là bước đi thể hiện rõ ưu tiên bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Tuy vậy, nghị quyết mới chỉ là định hướng. Để có hiệu lực, cần một nghị định hướng dẫn thi hành. Bộ Y tế và các cơ quan liên quan đã hoàn thiện dự thảo, song văn bản này vẫn đang trong quá trình lấy ý kiến.

Không chỉ vướng pháp lý, rào cản lớn hơn nằm ở nhận thức. Nhiều người tin rằng thuốc lá điện tử “ít độc hơn” hoặc có thể hỗ trợ cai thuốc lá truyền thống. Trong khi đó, các nghiên cứu từ châu Âu và châu Mỹ đã chứng minh dạng sản phẩm này khiến người dùng tăng lệ thuộc nicotin và thậm chí quay lại hút thuốc lá thường. Các cảnh báo in trên bao bì, theo TS Nguyên, “gần như không còn đủ sức thuyết phục” để thay đổi hành vi.

Ông cho rằng chính sách y tế công cộng phải dựa trên nguyên tắc lấy sức khỏe người dân làm trung tâm. Bài học từ nhiều quốc gia như Úc hay Thái Lan cho thấy sự kiên định trước sức ép từ các tập đoàn thuốc lá đa quốc gia là yếu tố quyết định để bảo vệ thế hệ trẻ khỏi nguy cơ nghiện nicotin.

Tuy nhiên, chính sách mạnh mẽ vẫn khó phát huy hiệu quả nếu thiếu sự gương mẫu của đội ngũ thực thi. Nghịch lý hiện nay là vẫn có không ít cán bộ, thậm chí lãnh đạo, đang sử dụng thuốc lá.

TS Nguyên cho rằng cần sớm đưa tiêu chí không hút thuốc vào tiêu chuẩn lựa chọn và bổ nhiệm cán bộ, nhất là người đứng đầu. “Không thể nói đến bảo vệ sức khỏe cộng đồng khi người ban hành chính sách vẫn đang duy trì thói quen gây hại”, ông nhấn mạnh.

Theo ông, một xã hội văn minh không thể hình thành từ sự thỏa hiệp với chất độc. Muốn có thế hệ trẻ khỏe mạnh và một quốc gia tiến bộ, pháp luật phải rõ ràng, hành động phải dứt khoát và người lãnh đạo phải là người tiên phong từ bỏ thuốc lá cả cũ lẫn mới.