Gánh nặng 'khổng lồ' từ khói thuốc

Thuốc lá đang là một trong những gánh nặng phát triển lớn nhất tại Việt Nam, không chỉ về y tế công cộng mà còn về kinh tế và môi trường. Theo dữ liệu từ Quỹ Phòng, chống tác hại của thuốc lá (VNTCF), Việt Nam nằm trong nhóm 15 quốc gia có số người hút thuốc cao nhất thế giới, với cứ hai nam giới trưởng thành thì có một người hút thuốc.

Hệ lụy trực tiếp là khoảng 103.000 người tử vong mỗi năm do các bệnh liên quan như ung thư phổi, tim mạch. Về kinh tế, chi phí điều trị bệnh do thuốc lá gây ra đã lên tới 108.000 tỷ đồng mỗi năm, tương đương 1,5% GDP. Đáng chú ý, 28.000 tỷ đồng bị thất thoát do giảm năng suất lao động.

Bên cạnh đó, môi trường cũng chịu thiệt hại nặng nề: 4.500 tỷ đầu lọc thuốc lá độc hại bị vứt bỏ hàng năm, và khoảng 1,4% diện tích rừng bị tàn phá để phục vụ quá trình sản xuất.

Việt Nam sớm tham gia Công ước FCTC của WHO và ban hành Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá năm 2012. Nhờ nỗ lực này, tỷ lệ hút thuốc ở nam giới trưởng thành đã giảm từ 47,4% (2010) xuống còn khoảng 42% (2023).

Tuy nhiên, công tác kiểm soát đang đối diện với thách thức chưa từng có từ sự xuất hiện của thuốc lá điện tử và thuốc lá nung nóng. Trước tình hình này, Quốc hội thông qua Nghị quyết 173/2024/QH13, quy định cấm hoàn toàn việc sản xuất, kinh doanh, nhập khẩu, vận chuyển và sử dụng các sản phẩm này trên toàn quốc từ năm 2025. Đây được xem là cam kết mạnh mẽ để bảo vệ sức khỏe cộng đồng.

Song song đó, VNTCF và Viện Kiểm soát Thuốc lá Toàn cầu (IGTC) đang đẩy mạnh đào tạo cho cán bộ địa phương để thực thi chính sách, đồng thời chống lại sự can thiệp và vận động hành lang tinh vi từ ngành công nghiệp thuốc lá.

Các chuyên gia nhận định, để chiến thắng cuộc chiến chống thuốc lá, ngoài khung pháp lý chặt chẽ, Việt Nam cần tập trung vào việc thực thi và thay đổi nhận thức xã hội. Tình trạng hút thuốc nơi công cộng, tại nhà hàng, quán cà phê vẫn còn phổ biến.

Các giải pháp trọng tâm được đề xuất bao gồm: Tăng cường thanh tra, xử phạt nghiêm các vi phạm về quảng cáo, buôn bán thuốc lá lậu và thuốc lá thế hệ mới; Tăng thuế tiêu thụ đặc biệt để giảm khả năng tiếp cận của giới trẻ; và Đẩy mạnh truyền thông sáng tạo hướng đến học sinh, sinh viên trên nền tảng số.

Phòng chống tác hại thuốc lá cần được coi là chiến lược phát triển bền vững, vì đây là yếu tố then chốt để bảo vệ sức khỏe, duy trì năng suất lao động và giữ gìn môi trường sống cho thế hệ tương lai.