(VTC News) - Với sự thông minh, khéo léo, tài đối đáp mà hai ông cứ thế đi qua mũi bọn tri châu, phìa, tạo, quản, những kẻ đang truy lùng 4 người trốn tù nguy hiểm.
Trong căn phòng nhỏ, nằm ở góc trái biệt thự cổ ở phố Hàng Chuối, có đôi vợ chồng già sống lặng lẽ, bình dị. Ông lão tóc trắng như cước, lững thững, lò dò đi bộ mỗi buổi sớm là ông Nguyễn Văn Trân, nguyên Bí thư thành ủy Hà Nội, nguyên Bộ trưởng Bộ Quản lý Kinh tế. Ông là cựu tù chính trị Sơn La, người đã tham gia cuộc vượt ngục huyền thoại, đã đi vào lịch sử nước nhà từ gần 70 năm trước.
Giờ đây, đã ở tuổi 90, tay chân chậm chạp, đôi mắt đục mờ, thế nhưng, ông vẫn minh mẫn và uyên bác. Ngày cũng như đêm, ông vẫn dán mắt vào những quyển sách. Ông trân trọng tặng tôi cuốn Hồi ký cách mạng “Suối reo năm ấy”, nói về sự khốc liệt của nhà ngục Sơn La.
Nghe ông trò chuyện về những tháng ngày trong ngục Sơn La, trong tôi lại ùa về những năm tháng tuổi thơ cắp sách đến trường, được nghe thầy cô giảng bài “Cây đào Tô Hiệu” với lòng xúc động thành kính. Rưng rưng dòng lệ, ông trở về với những tháng ngày tù đày và cuộc vượt ngục ly kỳ, đã đi vào huyền thoại năm xưa.
Sơn La là một tỉnh miền núi, cách Hà Nội hơn 300 cây số, thuở đó nổi tiếng “rừng thiêng nước độc”. Chẳng thế mà có câu ca “Nước Sơn La, ma Tạ Bú”, rồi thì “Ai lên Hát Lót, Chiềng Lề/ Khi đi thì dễ, khi về thì không”. Không thể chém giết cùng lúc hàng ngàn cán bộ yêu nước, thực dân Pháp đã thực hiện một âm mưu thâm độc là lợi dụng điều kiện khí hậu khắc nghiệt, kết hợp với chế độ ăn uống kham khổ, lao động khổ sai, cực nhọc… để giết dần, giết mòn cả thể xác lẫn tinh thần người tù chính trị.
Trong báo cáo của công sứ Sơn La Xanh Pu-lốp, gửi Thống sứ Bắc kỳ có đoạn: “Chỉ cần một thời gian không lâu, sốt rét, bệnh tật và công việc khổ sai sẽ tiêu hao chúng một cách êm thấm”. Rồi thì: “Chỉ trong 6 tháng vi trùng sốt rét sẽ làm cho chúng trở nên hiền lành”. Sự thực là chỉ riêng 8 tháng năm 1933 đã có 27 tù nhân chính trị bị chết vì bệnh sốt rét.
Trước tình cảnh khốc liệt như vậy, cộng với tình hình phong trào cách mạng lên cao, mà Đảng ta lại thiếu cán bộ trầm trọng, chi ủy nhà tù Sơn La đã quyết định lên kế hoạch tổ chức vượt ngục. Thế nhưng, vượt ngục thế nào đây, trong khi vừa mới đó, hai đồng chí là Đàm Văn Lý và Hoàng Văn Tường đã phải bỏ mạng giữa rừng xanh vì trốn không thành.
Nhớ lại hai đồng chí của mình, ông Trân rưng rưng xúc động: “Đó là một chiều thứ 7, kíp đi làm vườn rau Phông-xi-on-ne ở bản Giảng về báo tin có hai đồng chí xin phép vào rừng đại tiện rồi trốn luôn. Mọi người xác định được ngay, đó là đồng chí Lý và Tường, quê ở Cao Bằng, hai đồng chí đã từng tham gia tích cực phong trào 1936 – 1939 ở Cao Bằng.
Mặc dù hai đồng chí hành động theo ý cá nhân, không có sự lãnh đạo của chi ủy, chúng tôi vẫn đánh giá hai đồng chí là những người cách mạng tốt. Ngay đêm đầu hai anh đã lợi dụng lúc kẻ thù còn chưa kịp tổ chức săn đuổi để cố đi được càng xa càng tốt, nhưng vì đêm tối xuyên rừng, không dám đi đường cái, hai anh chỉ đi được 5-6 km.
Tất cả chúng tôi đều hồi hộp nghe ngóng tin tức của hai anh. Dân bản đã phát hiện được dấu vết của hai anh, thế là họ hò nhau đốt đuốc, canh gác lùng sục cả đêm trong rừng. Thế rồi, tin đau buồn đã đến với chúng tôi: Anh Lý và anh Tường mò xuống suối lấy nước vào ban đêm bị lính dõng phục kích bắn. Đồng chí Lý bị thương và bị bắt.
Dân bản định nộp cho châu phìa đổi lấy 50 cân muối, nhưng gặp một tên cai khố đỏ, rút dao rừng xông vào cắt phăng cái đầu, xách thẳng lên chỗ tuần phủ Cầm Ngọc Phương. Đồng chí Tường chạy thoát và trốn xuống một cái hang tối, lính và dân bản được lệnh khuân đá tảng lấp kín cửa hang và canh giữ. Đồng chí chết ở đâu cũng không rõ.
Buổi chiều, hết giờ lao động, từng tốp chúng tôi quay về nhà ngục. Như có linh tính báo trước, không ai không hồi hộp xúc động khi bước chân qua cổng sắt. Trên một chiếc ghế đẩu, một đầu lâu người đặt bên một hòm gỗ vuông. Mọi người nín lặng rảo bước về trại, ngồi phịch xuống sàn, không buồn cởi nón ra, người thì rớm rớm nước mắt, người thì nức nở thành tiếng”.
Kể đến đây, ông Trân im lặng, mái đầu bạc rung rung. Ông đang tưởng nhớ đến hai người bạn tù, hai đồng chí xấu số. Ông với chiếc khăn thấm những giọt nước mắt hiếm hoi đang chực ứa tràn.
Việc hai đồng chí Tường và Lý trốn tù thất bại không những không làm chi ủy nao núng, mà đó lại là bài học lớn để rút kinh nghiệm.
Bước đầu tiên là chuẩn bị bản đồ địa hình Sơn La. Chi ủy đã phân tích bản đồ và xác định: Chỉ có đi theo hướng Bắc, vượt qua sông Đà sang vùng Nghĩa Lộ, rồi từ đó về Yên Bái, Tuyên Quang, Phú Thọ, Vĩnh Yên, đều có cơ sở cách mạng.
Đồng chí Bân, người anh cả của Đảng Quốc dân có nhiệm vụ liên hệ với cơ sở bên ngoài làm thẻ thuế thân. Mấy anh nhà bếp chuẩn bị gạo rang, anh lò rèn chế súng, quần áo Thái đã có sẵn ở nhà mồ của người Thái.
Trong quá trình chuẩn bị, suốt mấy tháng trời, những đồng chí nằm trong danh sách đều tranh thủ luyện tập đi bộ khi phải lên núi lao động khổ sai, mỗi ngày tập đi khoảng 20 đến 30 cây số.
Vấn đề khó nhất là tìm người dẫn đường. Giữa lúc đó thì đồng chí Mùi và đồng chí Cô báo cáo vừa gặp được nhóm người Hoa ở dưới xuôi lên Sơn La buôn thuốc phiện lậu. Những thương nhân người Hoa này có đường đi riêng bí mật từ Sơn La về Móng Cái. Hai bên đã ngay lập tức thỏa thuận: Những người tù sẽ đảm bảo cho thương nhân người Hoa qua vùng du kích an toàn, còn thương nhân người Hoa có nhiệm vụ chỉ đường. Hai bên đã đồng ý hợp tác.
Từ giữa năm 1943, việc hoàn tất chuẩn bị vượt ngục trở nên cấp bách hơn lúc nào hết. Thế nhưng, mấy người cầm đầu tổ chức thương nhân người Hoa đã bị bắt và bị tống vào ngục. Vậy là kế hoạch tổ chức vượt ngục cho 12 đồng chí cốt cán của Đảng tưởng như đã bị phá sản. Đoàn tù nặng án đã được lên danh sách, chỉ nay mai thôi sẽ lên đường về Hà Nội rồi ra Côn Đảo, và như vậy, hy vọng vượt ngục sẽ không còn nữa. Bao nhiêu công sức chuẩn bị chẳng lẽ tan thành mây khói, trong khi đó Đảng ta đang thiếu cán bộ trầm trọng để chuẩn bị cho cuộc tổng khởi nghĩa sắp đến gần?
Ông Trân và ông Hiểu được chi ủy phân công chuẩn bị kế hoạch vượt ngục đã bàn nhau: “Không có anh em thương nhân người Hoa thì ta dùng anh em thanh niên người Thái dẫn đường. Tất nhiên, đi với anh em người Thái thì không thể đi được nhiều người, nhưng thà được ít còn hơn không được ai”.
Lúc này, hai ông nhận định trong tổ thanh niên cứu quốc Thái ở Mường La do hai ông trực tiếp xây dựng có đồng chí Lò Văn Giá hội đủ điều kiện làm nhiệm vụ dẫn đường. Đồng chí Lò Văn Giá đã được ông Trân và ông Hiểu thử thách từ khi còn là học sinh ngồi trên ghế nhà trường nên một lòng hướng theo cách mạng.
Chi ủy đã xác định được 3 đồng chí vượt ngục gồm Trần Đăng Ninh, Nguyễn Văn Trân, Lưu Đức Hiểu. Cả ba đồng chí ngoài những tiêu chuẩn cơ bản chung còn phải có những ưu thế riêng, thuận lợi cho cuộc vượt ngục.
Kế hoạch vượt ngục được đưa ra chi ủy xem xét, đa số đồng ý song cũng có một số ý kiến khác: “Tổ chức vượt ngục được ít người thế này thì phí quá, chờ cơ hội tổ chức được nhiều người thì tốt hơn”.
Đồng chí Tô Hiệu tuy đã yếu, bị cách ly ở phòng khác vì bệnh lao song vẫn phát biểu với tất cả tinh thần, trách nhiệm: “Lúc này, Đảng đang cần cán bộ, không đưa ra được nhiều thì ít cũng được, còn hơn chờ mãi, không đưa ra được ai”. Quyết định của chi ủy như thế là được toàn thể nhất trí.
Kế hoạch vượt ngục Sơn La đã được hoàn tất, thì một sự kiện xảy ra. Đồng chí Nguyễn Lương Bằng cũng đề xuất được đi.
Nếu như đi với đoàn người Hoa thì ông Bằng được xếp vị trí số một, song đi với người Thái thì phải đi bộ, mà ông Bằng đã lớn tuổi nên sẽ rất khó khăn. Ông Nguyễn Văn Trân và ông Lưu Đức Hiểu đã được chi ủy giao cho trách nhiệm trình bày để ông Bằng thấy hết những khó khăn, nguy hiểm của chuyến vượt ngục này. Thế nhưng, đồng chí Sao Đỏ, người cộng sản nổi tiếng kiên trung, bất khuất trước sau chỉ nói: “Vô luận thế nào các đồng chí không tổ chức vượt ngục thì thôi, đã tổ chức thì phải để tôi tham gia. Tất cả các khó khăn, nguy hiểm, các đồng chí chịu đựng được thì tôi cũng có thể chịu đựng được. Cùng nữa có phải hy sinh giữa đường thì cũng phải chịu”. Với tinh thần quyết tâm cao, chi ủy đã đồng ý để ông Bằng đi.
Theo kế hoạch, ngày mùng 2 tháng 8 sẽ là ngày tập thể tù chính trị, theo truyền thống sẽ tổ chức bữa liên hoan lớn. Lần này, tổ chức liên hoan còn có ngụ ý tiễn đưa 4 đồng chí vượt ngục. Sớm 3-8-1943, 4 đồng chí sẽ bắt đầu ra đi từ nhà tù khét tiếng này.
Kế hoạch vạch ra là phải làm thế nào đi từ sáng sớm đến chiều tối sẽ đến Tạ Chan, bên bờ sông Đà, dài 50 cây số. Ngay chiều tối phải vượt sông sang đất Yên Bái thì mới thoát.
Để bọn cai tù không phát hiện thiếu 4 người trong suốt thời gian từ sáng sớm đến chiều tối, chi bộ nhà tù đã dùng 4 chiếc chăn, chiếu làm giả như có 4 người đang ốm trong tù, không đi làm được, vậy nên, khi chúng điểm danh mấy lần thì vẫn thấy đủ. Chỉ đến 9 giờ đêm, bọn cai ngục vào hẳn trong tù điểm danh thì mới phát hiện, lúc đó thì 4 đồng chí đã ra khỏi đất Sơn La.
Ông Trân nhớ lại: “Buổi liên hoan chia tay ai cũng chúc tụng nhau. Thấy đồng chí Tô Hiệu ốm yếu vẫn lò dò ra, ai cũng xúc động. Tôi muốn nắm chặt tay anh, muốn ngồi bên anh thật lâu, vì lần chia tay này có thể là vĩnh biệt. Người đồng chí đàn anh hiền hòa, đôn hậu, làm việc quên mình vì cách mạng, rất gần gũi, yêu thương quần chúng. Mỗi người chúng tôi đều tranh thủ từ biệt các đồng chí chi ủy ở lại như Xuân Thủy, Trần Quốc Hoàn, Ngô Văn Quỳnh, và một số đồng chí trong chi ủy biết rõ cuộc vượt ngục của chúng tôi. Lúc đó, trong lòng tôi có bao cảm xúc. Tôi thầm thốt lên rằng: “Ôi các anh! Sớm mai đây chúng ta sẽ xa nhau, các anh sẽ phải đi Côn Đảo. Chúng tôi sẽ cố gắng vượt ngục ra ngoài hoạt động. Sự nghiệp cách mạng còn dài. Chúng ta nhất thiết sẽ còn gặp lại nhau bởi chúng ta cùng có chung một sự nghiệp sắt đá là giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp”.
Kỷ niệm về những ngày vượt ngục, lang thang trong rừng còn mãi hằn in trong tâm trí ông Trân. Ông bồi hồi nhớ lại: “Thoát ra khỏi nhà tù, chúng tôi nhanh nhẹn cải trang, mặc quần áo Thái, đội nón chóp lông, cắp ô trắng, đeo dao và chia làm hai toán. Tôi và anh Hiểu cùng người thanh niên Thái Lò Văn Giá đi trước. Anh Bằng và anh Ninh đi sau. Cứ thế, bọn sau trông hút bọn trước mà rảo bước. Như kế hoạch, chúng tôi đã đến bờ sông Đà vào lúc chiều tối, thế nhưng, do mưa to trên thượng nguồn, lũ đột ngột đổ về, không tài nào sang sông được. Thuê đò không ai dám chở. Chúng tôi định kiếm khúc gỗ để ôm rồi vượt qua sông, thế nhưng, những cây gỗ trôi trên sông đều bị nước cuốn chìm nghỉm từng quãng xa mới lại nổi lên mà ngần ngại, không ai dám bơi nữa”.
Đêm đó, nhóm vượt ngục tìm một con suối và lội ra giữa dòng ngủ trên những tảng đá. Hôm sau, ông Bằng vạch ra kế hoạch mới: Xuyên rừng trở về Chiềng Đông, qua Yên Châu, Mộc Châu theo đường Hòa Bình về Hà Đông. Mọi người đồng ý. Lúc này, bọn đế quốc đã săn lùng ráo riết, nhóm vượt ngục phải cắt rừng mà đi.
Những ngày đó, mưa như trút nước, mặt rát cứ như ai đó ném sỏi. Dưới suối lũ chảy phăng phăng. Trong lúc vượt suối, ông Trân bị dòng nước xiết cuốn đi một quãng xa, may mà bíu được vào một cành cây mới thoát chết. Họ bì bõm như đàn chuột. Chân mỏi, bụng đói, sờ đến bọc cơm khô mang theo thì đã ướt nhão và bốc mùi. Thế nhưng, vẫn phải ăn, vứt đi là chết đói. Đi suốt một ngày mà không tìm được mái nhà nào, nhóm vượt ngục đành quây lưng vào nhau, trên một mô đá mà ngủ. Nhưng chẳng ai chợp mắt được vì rét, đói và lo bị quân lính đuổi theo hay dân chúng sục sạo bắt được cắt đầu đem nộp cho chánh sứ.
Hôm sau, nhóm vượt ngục lại lên đường sớm, cơm thiu, cơm nhão cũng hết, họ phải lấy quả ngái chín, ổi xanh, ngắt rau cải xoong mọc bên bờ suối ăn sống. Đi bộ đến chiều thì đến Yên Châu, bước lên đường cái về Hà Nội. Lúc này, ông Trân và ông Hiểu vẫn mặc trang phục người Thái vì nói sõi tiếng Thái, ông Bằng, ông Ninh không nói được tiếng Thái thì mặc quần áo theo kiểu phu làm đường. Nhóm vượt ngục vẫn chia làm hai tốp, tốp nọ báo cho tốp kia nếu gặp nguy hiểm.
Trong quá trình đi đường, ông Trân và ông Hiểu đóng giả người Thái nên không gặp nguy hiểm gì. Ông Bằng và ông Ninh thì mấy lần suýt mất mạng. Tuy nhiên, với sự thông minh, khéo léo, tài đối đáp mà hai ông cứ thế đi qua mũi bọn tri châu, phìa, tạo, quản, những kẻ đang truy lùng 4 người trốn tù nguy hiểm.
Hai ông còn cả gan vào nhà tên tri châu khét tiếng độc ác để ngủ nhờ, lại được chúng làm bữa thết đãi trịnh trọng, vì hai ông giới thiệu là… người nhà cụ sứ. Thậm chí, có lần ông Bằng và ông Ninh vào một gia đình người Thái ở gần trang trại nuôi dê của tên Cút-xô để ngủ nhờ, sáng hôm sau đi đường dò hỏi mới hú vía vì chủ nhà là một tay sai đắc lực của Cút-xô.
Nhóm ông Trân ngồi chờ ông Bằng và ông Ninh ở Suối Rút suốt một ngày mới gặp. Từ đây, nhóm vượt ngục xuôi Hà Nội. Đồng chí Lò Văn Giá đưa nhóm vượt ngục đến Suối Rút là hết phận sự. Cuộc chia tay với người thanh niên Thái can trường ngậm ngùi cảm động.
Ông Trân nhớ lại: “Nhóm vượt ngục chúng tôi thuê thuyền sang chợ Phượng (Hòa Bình), còn nhìn theo bóng người thanh niên Thái và khắc cái tên Giá của anh vào lòng”.
Trở về Hà Nội, nhóm vượt ngục nhanh chóng bắt liên lạc với các sơ sở cách mạng. Đồng chí có biệt danh To Đầu (ông Trần Đăng Ninh) đã bị bọn mật thám bắt lại khi đang hoạt động ở Hưng Yên. Dùng đủ mọi hình thức tra tấn, bọn mật thám không moi được thông tin gì từ phía ông Ninh, chúng đã tống ông vào nhà giam Hỏa Lò với cái án tù đến năm 83 tuổi.
Hoạt động ở Hà Nội được ít lâu thì ông Trân nghe tin anh thanh niên người Thái Lò Văn Giá đã bị bọn công sứ Sơn La bắt. Sau khi nhóm tù chính trị vượt ngục thành công, tên công sứ đã tập hợp tất cả thanh niên ở những bản quanh đó để thẩm vấn, chúng thấy thiếu anh Giá.
Dùng đủ hình thức dụ dỗ, tra tấn không khai thác được tin tức gì, bởi vì anh Giá đã được các chiến sĩ rèn luyện, thử thách đi theo con đường cách mạng. Bực mình, tên công sứ đã đem anh Giá ra trường bắn. Hình ảnh anh Giá ngã xuống như ngọn lửa thổi bùng lên khí thế cách mạng ở các bản làng Sơn La.
Phong Nguyệt
Trong căn phòng nhỏ, nằm ở góc trái biệt thự cổ ở phố Hàng Chuối, có đôi vợ chồng già sống lặng lẽ, bình dị. Ông lão tóc trắng như cước, lững thững, lò dò đi bộ mỗi buổi sớm là ông Nguyễn Văn Trân, nguyên Bí thư thành ủy Hà Nội, nguyên Bộ trưởng Bộ Quản lý Kinh tế. Ông là cựu tù chính trị Sơn La, người đã tham gia cuộc vượt ngục huyền thoại, đã đi vào lịch sử nước nhà từ gần 70 năm trước.
Giờ đây, đã ở tuổi 90, tay chân chậm chạp, đôi mắt đục mờ, thế nhưng, ông vẫn minh mẫn và uyên bác. Ngày cũng như đêm, ông vẫn dán mắt vào những quyển sách. Ông trân trọng tặng tôi cuốn Hồi ký cách mạng “Suối reo năm ấy”, nói về sự khốc liệt của nhà ngục Sơn La.
Nghe ông trò chuyện về những tháng ngày trong ngục Sơn La, trong tôi lại ùa về những năm tháng tuổi thơ cắp sách đến trường, được nghe thầy cô giảng bài “Cây đào Tô Hiệu” với lòng xúc động thành kính. Rưng rưng dòng lệ, ông trở về với những tháng ngày tù đày và cuộc vượt ngục ly kỳ, đã đi vào huyền thoại năm xưa.
 |
| Nhà tù Sơn La |
Trong báo cáo của công sứ Sơn La Xanh Pu-lốp, gửi Thống sứ Bắc kỳ có đoạn: “Chỉ cần một thời gian không lâu, sốt rét, bệnh tật và công việc khổ sai sẽ tiêu hao chúng một cách êm thấm”. Rồi thì: “Chỉ trong 6 tháng vi trùng sốt rét sẽ làm cho chúng trở nên hiền lành”. Sự thực là chỉ riêng 8 tháng năm 1933 đã có 27 tù nhân chính trị bị chết vì bệnh sốt rét.
Trước tình cảnh khốc liệt như vậy, cộng với tình hình phong trào cách mạng lên cao, mà Đảng ta lại thiếu cán bộ trầm trọng, chi ủy nhà tù Sơn La đã quyết định lên kế hoạch tổ chức vượt ngục. Thế nhưng, vượt ngục thế nào đây, trong khi vừa mới đó, hai đồng chí là Đàm Văn Lý và Hoàng Văn Tường đã phải bỏ mạng giữa rừng xanh vì trốn không thành.
 |
| Ông Nguyễn Văn Trân |
Mặc dù hai đồng chí hành động theo ý cá nhân, không có sự lãnh đạo của chi ủy, chúng tôi vẫn đánh giá hai đồng chí là những người cách mạng tốt. Ngay đêm đầu hai anh đã lợi dụng lúc kẻ thù còn chưa kịp tổ chức săn đuổi để cố đi được càng xa càng tốt, nhưng vì đêm tối xuyên rừng, không dám đi đường cái, hai anh chỉ đi được 5-6 km.
Tất cả chúng tôi đều hồi hộp nghe ngóng tin tức của hai anh. Dân bản đã phát hiện được dấu vết của hai anh, thế là họ hò nhau đốt đuốc, canh gác lùng sục cả đêm trong rừng. Thế rồi, tin đau buồn đã đến với chúng tôi: Anh Lý và anh Tường mò xuống suối lấy nước vào ban đêm bị lính dõng phục kích bắn. Đồng chí Lý bị thương và bị bắt.
Dân bản định nộp cho châu phìa đổi lấy 50 cân muối, nhưng gặp một tên cai khố đỏ, rút dao rừng xông vào cắt phăng cái đầu, xách thẳng lên chỗ tuần phủ Cầm Ngọc Phương. Đồng chí Tường chạy thoát và trốn xuống một cái hang tối, lính và dân bản được lệnh khuân đá tảng lấp kín cửa hang và canh giữ. Đồng chí chết ở đâu cũng không rõ.
 |
| Dấu tích cùm ở nhà ngục Sơn La |
Kể đến đây, ông Trân im lặng, mái đầu bạc rung rung. Ông đang tưởng nhớ đến hai người bạn tù, hai đồng chí xấu số. Ông với chiếc khăn thấm những giọt nước mắt hiếm hoi đang chực ứa tràn.
Việc hai đồng chí Tường và Lý trốn tù thất bại không những không làm chi ủy nao núng, mà đó lại là bài học lớn để rút kinh nghiệm.
Video hai tù nhân Mỹ vượt ngục ngoạn mục
Bước đầu tiên là chuẩn bị bản đồ địa hình Sơn La. Chi ủy đã phân tích bản đồ và xác định: Chỉ có đi theo hướng Bắc, vượt qua sông Đà sang vùng Nghĩa Lộ, rồi từ đó về Yên Bái, Tuyên Quang, Phú Thọ, Vĩnh Yên, đều có cơ sở cách mạng.
Đồng chí Bân, người anh cả của Đảng Quốc dân có nhiệm vụ liên hệ với cơ sở bên ngoài làm thẻ thuế thân. Mấy anh nhà bếp chuẩn bị gạo rang, anh lò rèn chế súng, quần áo Thái đã có sẵn ở nhà mồ của người Thái.
Trong quá trình chuẩn bị, suốt mấy tháng trời, những đồng chí nằm trong danh sách đều tranh thủ luyện tập đi bộ khi phải lên núi lao động khổ sai, mỗi ngày tập đi khoảng 20 đến 30 cây số.
Vấn đề khó nhất là tìm người dẫn đường. Giữa lúc đó thì đồng chí Mùi và đồng chí Cô báo cáo vừa gặp được nhóm người Hoa ở dưới xuôi lên Sơn La buôn thuốc phiện lậu. Những thương nhân người Hoa này có đường đi riêng bí mật từ Sơn La về Móng Cái. Hai bên đã ngay lập tức thỏa thuận: Những người tù sẽ đảm bảo cho thương nhân người Hoa qua vùng du kích an toàn, còn thương nhân người Hoa có nhiệm vụ chỉ đường. Hai bên đã đồng ý hợp tác.
 |
| Ông Nguyễn Lương Bằng |
Ông Trân và ông Hiểu được chi ủy phân công chuẩn bị kế hoạch vượt ngục đã bàn nhau: “Không có anh em thương nhân người Hoa thì ta dùng anh em thanh niên người Thái dẫn đường. Tất nhiên, đi với anh em người Thái thì không thể đi được nhiều người, nhưng thà được ít còn hơn không được ai”.
Lúc này, hai ông nhận định trong tổ thanh niên cứu quốc Thái ở Mường La do hai ông trực tiếp xây dựng có đồng chí Lò Văn Giá hội đủ điều kiện làm nhiệm vụ dẫn đường. Đồng chí Lò Văn Giá đã được ông Trân và ông Hiểu thử thách từ khi còn là học sinh ngồi trên ghế nhà trường nên một lòng hướng theo cách mạng.
Chi ủy đã xác định được 3 đồng chí vượt ngục gồm Trần Đăng Ninh, Nguyễn Văn Trân, Lưu Đức Hiểu. Cả ba đồng chí ngoài những tiêu chuẩn cơ bản chung còn phải có những ưu thế riêng, thuận lợi cho cuộc vượt ngục.
 |
| Ông Trần Đăng Ninh (trái) và Đại tướng Võ Nguyên Giáp. |
Đồng chí Tô Hiệu tuy đã yếu, bị cách ly ở phòng khác vì bệnh lao song vẫn phát biểu với tất cả tinh thần, trách nhiệm: “Lúc này, Đảng đang cần cán bộ, không đưa ra được nhiều thì ít cũng được, còn hơn chờ mãi, không đưa ra được ai”. Quyết định của chi ủy như thế là được toàn thể nhất trí.
Kế hoạch vượt ngục Sơn La đã được hoàn tất, thì một sự kiện xảy ra. Đồng chí Nguyễn Lương Bằng cũng đề xuất được đi.
Video thánh vượt ngục
Nếu như đi với đoàn người Hoa thì ông Bằng được xếp vị trí số một, song đi với người Thái thì phải đi bộ, mà ông Bằng đã lớn tuổi nên sẽ rất khó khăn. Ông Nguyễn Văn Trân và ông Lưu Đức Hiểu đã được chi ủy giao cho trách nhiệm trình bày để ông Bằng thấy hết những khó khăn, nguy hiểm của chuyến vượt ngục này. Thế nhưng, đồng chí Sao Đỏ, người cộng sản nổi tiếng kiên trung, bất khuất trước sau chỉ nói: “Vô luận thế nào các đồng chí không tổ chức vượt ngục thì thôi, đã tổ chức thì phải để tôi tham gia. Tất cả các khó khăn, nguy hiểm, các đồng chí chịu đựng được thì tôi cũng có thể chịu đựng được. Cùng nữa có phải hy sinh giữa đường thì cũng phải chịu”. Với tinh thần quyết tâm cao, chi ủy đã đồng ý để ông Bằng đi.
Theo kế hoạch, ngày mùng 2 tháng 8 sẽ là ngày tập thể tù chính trị, theo truyền thống sẽ tổ chức bữa liên hoan lớn. Lần này, tổ chức liên hoan còn có ngụ ý tiễn đưa 4 đồng chí vượt ngục. Sớm 3-8-1943, 4 đồng chí sẽ bắt đầu ra đi từ nhà tù khét tiếng này.
Kế hoạch vạch ra là phải làm thế nào đi từ sáng sớm đến chiều tối sẽ đến Tạ Chan, bên bờ sông Đà, dài 50 cây số. Ngay chiều tối phải vượt sông sang đất Yên Bái thì mới thoát.
 |
| Tượng sáp mô tả chuyện bàn bạc vượt ngục |
Ông Trân nhớ lại: “Buổi liên hoan chia tay ai cũng chúc tụng nhau. Thấy đồng chí Tô Hiệu ốm yếu vẫn lò dò ra, ai cũng xúc động. Tôi muốn nắm chặt tay anh, muốn ngồi bên anh thật lâu, vì lần chia tay này có thể là vĩnh biệt. Người đồng chí đàn anh hiền hòa, đôn hậu, làm việc quên mình vì cách mạng, rất gần gũi, yêu thương quần chúng. Mỗi người chúng tôi đều tranh thủ từ biệt các đồng chí chi ủy ở lại như Xuân Thủy, Trần Quốc Hoàn, Ngô Văn Quỳnh, và một số đồng chí trong chi ủy biết rõ cuộc vượt ngục của chúng tôi. Lúc đó, trong lòng tôi có bao cảm xúc. Tôi thầm thốt lên rằng: “Ôi các anh! Sớm mai đây chúng ta sẽ xa nhau, các anh sẽ phải đi Côn Đảo. Chúng tôi sẽ cố gắng vượt ngục ra ngoài hoạt động. Sự nghiệp cách mạng còn dài. Chúng ta nhất thiết sẽ còn gặp lại nhau bởi chúng ta cùng có chung một sự nghiệp sắt đá là giải phóng dân tộc, giải phóng giai cấp”.
Kỷ niệm về những ngày vượt ngục, lang thang trong rừng còn mãi hằn in trong tâm trí ông Trân. Ông bồi hồi nhớ lại: “Thoát ra khỏi nhà tù, chúng tôi nhanh nhẹn cải trang, mặc quần áo Thái, đội nón chóp lông, cắp ô trắng, đeo dao và chia làm hai toán. Tôi và anh Hiểu cùng người thanh niên Thái Lò Văn Giá đi trước. Anh Bằng và anh Ninh đi sau. Cứ thế, bọn sau trông hút bọn trước mà rảo bước. Như kế hoạch, chúng tôi đã đến bờ sông Đà vào lúc chiều tối, thế nhưng, do mưa to trên thượng nguồn, lũ đột ngột đổ về, không tài nào sang sông được. Thuê đò không ai dám chở. Chúng tôi định kiếm khúc gỗ để ôm rồi vượt qua sông, thế nhưng, những cây gỗ trôi trên sông đều bị nước cuốn chìm nghỉm từng quãng xa mới lại nổi lên mà ngần ngại, không ai dám bơi nữa”.
Đêm đó, nhóm vượt ngục tìm một con suối và lội ra giữa dòng ngủ trên những tảng đá. Hôm sau, ông Bằng vạch ra kế hoạch mới: Xuyên rừng trở về Chiềng Đông, qua Yên Châu, Mộc Châu theo đường Hòa Bình về Hà Đông. Mọi người đồng ý. Lúc này, bọn đế quốc đã săn lùng ráo riết, nhóm vượt ngục phải cắt rừng mà đi.
Những ngày đó, mưa như trút nước, mặt rát cứ như ai đó ném sỏi. Dưới suối lũ chảy phăng phăng. Trong lúc vượt suối, ông Trân bị dòng nước xiết cuốn đi một quãng xa, may mà bíu được vào một cành cây mới thoát chết. Họ bì bõm như đàn chuột. Chân mỏi, bụng đói, sờ đến bọc cơm khô mang theo thì đã ướt nhão và bốc mùi. Thế nhưng, vẫn phải ăn, vứt đi là chết đói. Đi suốt một ngày mà không tìm được mái nhà nào, nhóm vượt ngục đành quây lưng vào nhau, trên một mô đá mà ngủ. Nhưng chẳng ai chợp mắt được vì rét, đói và lo bị quân lính đuổi theo hay dân chúng sục sạo bắt được cắt đầu đem nộp cho chánh sứ.
 |
| Ông Nguyễn Văn Trân thời trẻ |
Trong quá trình đi đường, ông Trân và ông Hiểu đóng giả người Thái nên không gặp nguy hiểm gì. Ông Bằng và ông Ninh thì mấy lần suýt mất mạng. Tuy nhiên, với sự thông minh, khéo léo, tài đối đáp mà hai ông cứ thế đi qua mũi bọn tri châu, phìa, tạo, quản, những kẻ đang truy lùng 4 người trốn tù nguy hiểm.
Hai ông còn cả gan vào nhà tên tri châu khét tiếng độc ác để ngủ nhờ, lại được chúng làm bữa thết đãi trịnh trọng, vì hai ông giới thiệu là… người nhà cụ sứ. Thậm chí, có lần ông Bằng và ông Ninh vào một gia đình người Thái ở gần trang trại nuôi dê của tên Cút-xô để ngủ nhờ, sáng hôm sau đi đường dò hỏi mới hú vía vì chủ nhà là một tay sai đắc lực của Cút-xô.
Nhóm ông Trân ngồi chờ ông Bằng và ông Ninh ở Suối Rút suốt một ngày mới gặp. Từ đây, nhóm vượt ngục xuôi Hà Nội. Đồng chí Lò Văn Giá đưa nhóm vượt ngục đến Suối Rút là hết phận sự. Cuộc chia tay với người thanh niên Thái can trường ngậm ngùi cảm động.
Ông Trân nhớ lại: “Nhóm vượt ngục chúng tôi thuê thuyền sang chợ Phượng (Hòa Bình), còn nhìn theo bóng người thanh niên Thái và khắc cái tên Giá của anh vào lòng”.
Trở về Hà Nội, nhóm vượt ngục nhanh chóng bắt liên lạc với các sơ sở cách mạng. Đồng chí có biệt danh To Đầu (ông Trần Đăng Ninh) đã bị bọn mật thám bắt lại khi đang hoạt động ở Hưng Yên. Dùng đủ mọi hình thức tra tấn, bọn mật thám không moi được thông tin gì từ phía ông Ninh, chúng đã tống ông vào nhà giam Hỏa Lò với cái án tù đến năm 83 tuổi.
Hoạt động ở Hà Nội được ít lâu thì ông Trân nghe tin anh thanh niên người Thái Lò Văn Giá đã bị bọn công sứ Sơn La bắt. Sau khi nhóm tù chính trị vượt ngục thành công, tên công sứ đã tập hợp tất cả thanh niên ở những bản quanh đó để thẩm vấn, chúng thấy thiếu anh Giá.
Dùng đủ hình thức dụ dỗ, tra tấn không khai thác được tin tức gì, bởi vì anh Giá đã được các chiến sĩ rèn luyện, thử thách đi theo con đường cách mạng. Bực mình, tên công sứ đã đem anh Giá ra trường bắn. Hình ảnh anh Giá ngã xuống như ngọn lửa thổi bùng lên khí thế cách mạng ở các bản làng Sơn La.
Phong Nguyệt
Bình luận