Vì sao Iran và Ả-rập Xê-út luôn đối đầu gay gắt ở Trung Đông?

Thùng thuốc súng ở Trung Đông chực chờ phát nổ, sau cuộc tấn công vào 2 cơ sở lọc dầu của Ả-rập Xê-út. Nhóm phiến quân Houthi ở Yemen(do Iran hậu thuẫn) nhận trách nhiệm cho các vụ tấn công. Tuy nhiên, Mỹ, Ả-rập Xê-út và nhiều đồng minh phương Tây cho rằng Iran phải chịu trách nhiệm, các khả năng về một cuộc tấn công quân sự đang được xem xét. Iran phủ nhận mọi cáo buộc, đe dọa hủy diệt bất cứ kẻ tấn công nào.

Đối đầu gay gắt giữa Tehran và Riyadh đã kéo dài mấy thập kỷ qua. Nguyên nhân xâu xa không đơn giản là một cuộc tấn công mà nó nằm trong chiến lược địa chính trị phức tạp của hai quốc gia Hồi giáo hùng mạnh này.

Mâu thuẫn lâu đời

Một trong những nguyên nhân sâu xa gây nên mối thù địch giữa Tehran và Riyadh là mâu thuẫn tôn giáo giữa hai quốc gia Hồi giáo trong hàng chục năm qua.

Hai nước tồn tại hai dòng người Hồi giáo chính là Hồi giáo dòng Shia ở Iran và Hồi giáo dòng Sunni ở Ả-rập Xê-út. Mở rộng ra toàn khu vực, các quốc gia theo dòng Hồi giáo nào sẽ có xu hướng trông cậy tương ứng vào Iran hoặc Ả-rập Xê-út.

Ban đầu, Ả-rập Xê-út thống trị thế giới Hồi giáo, là cái nôi của đạo Hồi. Nhưng mọi chuyện bắt đầu thay đổi khi Cách mạng Hồi giáo ở Iran năm 1979 biến quốc gia này trở thành nhà nước Hồi giáo và đem tư tưởng Hồi giáo dòng Shia đến những nơi khác trên thế giới.

Kể từ đó, quan hệ giữa Ả-rập Xê-út và Iran leo thang nghiêm trọng trong vòng 15 năm. Năm 2003, một liên minh quân sự do Mỹ lãnh đạo lật đổ nhà lãnh đạo Iraq Saddam Hussein, một người dòng Sunni và là kẻ thù chính của Iran. Từ đó, Iran gia tăng đáng kể ảnh hưởng của mình ở Iraq và khu vực.

Năm 2011, những diễn biến bất ngờ của “Mùa xuân Ả-rập” đã gây ra những bất ổn chính trị lớn trong khu vực. Tehran và Riyadh tận dụng làn sóng biểu tình ở các quốc gia Ả-rập để tăng cường ảnh hưởng, đặc biệt là ở Syria, Bahrain và Yemen. Sự ngờ vực lẫn nhau trong thế giới Hồi giáo gia tăng, nguy cơ xung đột đến gần.

Lực lượng đối lập đã cáo buộc Tehran đang bành trướng, giành quyền kiểm soát lãnh thổ kéo dài từ Iran đến biển Địa Trung Hải.

Tình hình khu vực đang có lợi cho Tehran

Cuộc cạnh tranh chiến lược giữa Ả-rập Xê-út và Iran đang gia tăng gần đây. Một phần vì hiện nay Iran giành nhiều thắng lợi quan trọng và tạo thanh thế trong khu vực ở nhiều khía cạnh.

Tại Syria, với sự hỗ trợ của Iran và Nga, Tổng thống Bashar al-Assad đã thành công trong việc đánh dẹp hầu hết các phe đối lập được Ả-rập Xê-út hậu thuẫn.

Riyadh đang tuyệt vọng tìm kiếm hướng kiềm chế ảnh hưởng ngày càng tăng của Iran. Ngoài ra, cuộc phiêu lưu quân sự của nhà lãnh đạo Mohammed bin Salman cũng đang làm trầm trọng thêm căng thẳng khu vực. Cuộc chiến với phiên quân ở nước láng giềng Yemen của Thái tử Mohammed bin Salman, nằm trong kế hoạch vô hiệu hóa ảnh hưởng của Iran, nhưng lại khá bế tắc và tiêu tốn nhiều tiền bạc.

Ngoài ra, Ả Rập Xê-út đang tranh thủ sự hậu thuẫn của chính quyền Donald Trump và chính phủ Israel nhằm đạt được lợi ích trong khu vực. Mỹ và Israel vốn luôn coi Iran là mối đe dọa, và không ngừng ủng hộ những nỗ lực Riyadh nhằm kiềm chế Tehran.

Năm 2015, Israel và Ả-rập Xê-út đã chủ động phản đối các thỏa thuận quốc tế, nhằm hạn chế chương trình hạt nhân Iran. Hai nước này tỏ ra lo lắng việc Iran có thể sản xuất được vũ khí hạt nhân. Ngoài ra, Israel cũng lo ngại việc phiến quân do Iran kiểm soát ở Syria, sẽ tiếp cận biên giới nước này.

Hai thế lực đối đầu trong khu vực

Trên bản đồ chiến lược Trung Đông, có thể thấy sự tách biệt của hai lực lượng thuộc dòng Sunni và Shiite. Các đồng minh của Ả-rập Xê-út gồm có các quốc gia dòng Sunni như UAE, Kuwait, Bahrain, Ai Cập và Jordan.

Trong khi đó, đồng minh của Iran là Syria, chính phủ Iraq (chủ yếu là người Shiite nắm quyền) và nhóm Hezbollah đang kiểm soát Libanon.

Ngoài ra, cuộc cạnh tranh chiến lược giữa Iran và Ả Rập Xê-út còn có sự tham gia của các cường quốc thế giới, như Mỹ, Nga vàTrung Quốc. Chính quyền Tổng thống Trump được xem là lực lượng ủng hộ mạnh mẽ cho Riyadh trong vai trò thủ lĩnh thế giới Hồi giáo. Trong khi đó, Nga và Trung Quốc ủng hộ Tehran vì những lợi ích địa chính trị của riêng mình.

Hiện tại, Iran và Ả-rập Xê-út không trực tiếp gây chiến với nhau, nhưng các lượng lượng vũ trang, hai nước này hậu thuẫn đang đối đầu với nhau trong khu vực, cụ thể là tại Syria và Yemen.

Hơn nữa, Iran cũng bị cáo buộc thường xuyên thể hiện sức mạnh trong vùng biển chiến lược ở Vịnh Ba Tư, nơi các tàu dầu của Ả-rập Xê-út thường xuyên qua lại.

 Liệu có xảy ra chiến tranh giữa Iran và Ả Rập Xê-út?

Vụ tấn công vào thủ đô và các cơ sở công nghiệp dầu khí lớn của Ả-rập Xê-út hôm 14/9 mà phiến quân Houthi ở Yemen (được Iran hậu thuẫn) nhận trách nhiệm, đẩy mâu thuẫn giữa Riyadh và Tehran lên đỉnh điểm.

Những cáo buộc gay gắt của Bộ Ngoại giao Ả-rập Xê-út nhằm vào Iran được xem là lời tuyên bố phát động chiến tranh giữa hai thế lực hàng đầu khu vực Trung Đông.

Nếu không tháo gỡ được những mâu thuẫn hiện tại, hai quốc gia láng giềng sẽ lao vào cuộc xung đột trực tiếp. Và “chiến tranh sẽ là sự lựa chọn cuối cùng”, như lời Bộ trưởng Ngoại giao Ả-rập Xê-út Adel al-Jubeir tuyên bố.

Đối với Mỹ và các nước phương Tây, tự do hàng hải ở vịnh Ba Tư là hết sức quan trọng. Bất cứ cuộc xung đột nào cũng đe dọa đến tuyến đường thương mại quốc tế  quan trọng bậc nhất thế giới này. Mỹ buộc phải có động thái điều quân đội đến bảo đảm an ninh hàng hải khu vực.

Mỹ và đồng minh từ lâu đã coi Iran là lực lượng gây bất ổn ở Trung Đông. Còn chính quyền Ả-rập Xê-út thì sẵn sàng làm mọi thứ đề ngăn chặn tầm ảnh hưởng không ngừng của Tehran.

Cuộc tấn công vào cơ sở dầu mỏ cho thấy lỗ hổng an ninh của Ả-rập Xê-út. Với việc Mỹ điều thêm quân và tăng cường khả năng phòng thủ tên lửa cho Riyadh (hôm 20/9), Ả-rập Xê-út sẽ có cơ sở để phát động một cuộc tấn công đáp trả nhằm vào Iran.

Bầu không khí đang rất căng thẳng ở Trung Đông. Những quyết định sai lầm sẽ dẫn đến một cuộc chiến tranh hủy diệt. Trong lúc này, vai trò hòa giải của Hội đồng bảo an Liên hợp quốc và tiếng nói của các cường quốc thế giới như Mỹ, Nga là rất quan trọng. Chiến cuộc Trung Đông đang trong giai đoạn “ngàn cân treo sợi tóc”.