NSND Thuỵ Vân - nữ diễn viên làm 'nổi gió' điện ảnh Việt

NSND Thụy Vân sinh năm 1940 tại Ninh Bình. Bà tham gia đóng phim từ năm 19 tuổi và cũng là một trong những sinh viên của khóa đầu tiên tại trường điện ảnh, cùng thế hệ với Trà Giang, Lâm Tới, Trần Phương... Không như đóng phim thời bình ngày nay, đóng phim ở thời chiến lúc ấy rất gian nan, cực khổ và nguy hiểm tới tính mạng. Khán giả yêu phim điện ảnh Việt đều dành nhiều cảm tình đối với bà, người nữ diễn viên đóng phim giữa tiếng bom rền.

Khi nhắc đến tên diễn viên Thụy Vân, vai diễn mà người ta nhớ đến của bà chính là trong phim Nổi gió. Bộ phim của đạo diễn Huy Thành quay năm 1963, được giới điện ảnh xem như phim đầu tiên của nền điện ảnh cách mạng nói về chiến tranh Việt Nam. 

Đây cũng là vai diễn đưa NSND Thụy Vân trở thành cái tên được xếp vào danh sách những diễn viên hàng đầu của nền điện ảnh cách mạng Việt Nam thập niên 1960. Phim giành được giải Bông sen vàng cho hạng mục Phim truyện nhựa tại Liên hoan phim Việt Nam lần đầu tiên.

Nổi gió do đạo diễn Huy Thành chuyển thể từ vở kịch cùng tên của tác giả Đào Hồng Cẩm. Phim xoay quanh cuộc đời hai chị em ruột Vân và Phương ở hai đầu chiến tuyến. Người chị tên Vân (Thuỵ Vân) theo Mặt trận Dân tộc Giải phóng miền Nam Việt Nam, người em trai tên Phương (Thế Anh) - một trung úy Quân lực Việt Nam Cộng hòa. Sau nhiều năm xa cách, hai chị em gặp lại nhau. Niềm vui đoàn tụ chưa được trọn vẹn thì mâu thuẫn lại nảy sinh giữa hai chị em. Khi tận mắt chứng kiến cảnh khổ đau, mất mát của chiến tranh, Phương trở về đứng chung chiến tuyến với chị, đấu tranh cho độc lập, hòa bình. Phim không chỉ ngợi ca hình ảnh người phụ nữ mưu trí, dũng cảm, hiên ngang, mà còn là sự tỉnh ngộ của người lỡ đi theo con đường lầm lạc

Đây là vai diễn điện ảnh đầu tiên của NSND Thuỵ Vân, nhưng bà đã khắc hoạ tài tình vẻ đẹp nền nã cùng đức tính bất khuất, kiên trung của người phụ nữ Nam bộ qua diễn xuất tinh tế. Một trong những phân đoạn để lại nhiều ấn tượng trong lòng người xem là cảnh nhân vật của Thuỵ Vân không hề nao núng khi bị địch tra tấn, quấn băng gạt tẩm cồn vào 10 đầu ngón tay rồi châm lửa đốt.

Trong cuốn sách 101 bộ phim Việt Nam hay nhất, nhà báo, nhà phê bình điện ảnh Lê Hồng Lâm nhận định: "Trong phim, nhân vật Vân phải chịu hàng loạt sự tra tấn và hành hạ, đỉnh điểm là bị quấn băng gạt tẩm cồn vào 10 đầu ngón tay rồi châm lửa đốt. Trước ngọn lửa cháy rực trên hai bàn tay, ánh mắt cương nghị, gương mặt không chút biến sắc của Vân đối lập với hình thức tra tấn dã man đã gây ấn tượng mạnh cho khán giả nhiều thế hệ". Phân đoạn này trở thành biểu tượng cho lòng dũng cảm, can trường, tinh thần hy sinh bất khuất của người phụ nữ Việt Nam.

Sinh thời, NSND Thuỵ Vân chia sẻ bà vẫn cảm thấy rùng mình, ám ảnh mỗi khi nhớ lại cảnh quay đó. Bà kể khi quay được quấn một lớp gạc vào 10 đầu ngón tay rồi chồng lên một lớp thạch cao, ngoài cùng là lớp bông tẩm dầu. Đoàn phim cử một người ôm thùng nước đứng cạnh, khi đạo diễn hô cắt, bà lập tức nhúng tay vào đó. Phân cảnh này thực hiện không được diễn tập trước, phải quay "một đúp ăn ngay" theo yêu cầu của đoàn phim.

Không chỉ riêng phân cảnh thiêu đốt hai bàn tay, NSND Thuỵ Vân luôn nỗ lực hết mình vì vai diễn. Để thâm nhập thực tế, bà đã phải về nông trường Quý Cao thuộc huyện Tiên Lãng, Hải Phòng sống cùng những người miền Nam tập kết ra Bắc để học lối ăn, ở đặc biệt là học cách chèo thuyền, học đi chân đất trên cầu khỉ. 

Nhận định về bộ phim, nhà báo, nhà phê bình điện ảnh Lê Hồng Lâm viết: “Không chỉ thành công với việc xây dựng hình ảnh người chiến sĩ cách mạng đầy khí phách, đạo diễn Huy Thành cũng rất thuyết phục khi mô tả những bước chuyển tâm lý của trung úy Phương, nhờ diễn xuất tinh tế của Thế Anh, đặc biệt là trong những cảnh cuối, khi Phương phải bước vào cuộc thử thách và lựa chọn giữa lý tưởng chính trị và gia đình ruột thịt, quê hương của mình. Bộ phim rất được khán giả Việt Nam yêu thích. Chất anh hùng ca được xem là một trong những lý do khiến bộ phim gây ấn tượng mạnh từ khi mới ra đời. Đến nay, bộ phim vẫn được xem là một trong những tác phẩm kinh điển của điện ảnh cách mạng Việt Nam". 

Nổi gió là bộ phim đầu tiên trong ba phim đoạt giải Bông sen vàng của đạo diễn Huy Thành. Còn với NSND Thuỵ Vân, sau này dù làm diễn viên, đạo diễn nhiều bộ phim nổi tiếng, nghệ sĩ vẫn thừa nhận bà chưa vượt qua được cái bóng của vai diễn thuở ban đầu.

Sau thành công của Nổi gió, bà tiếp tục tham gia hàng loạt bộ phim như Rừng xà nu, Hai người mẹ, Xa và gần, Làng nổi, Cơn lốc đen, Vĩ tuyến 17 ngày và đêm, Sao tháng tám... Những bộ phim của bà đều gây được tiếng vang lớn.

Ngoài đóng phim, bà còn làm đạo diễn và sáng tác thơ. Trong đó bộ phim Cơn lốc đen do bà đạo diễn từng giành giải đặc biệt trong Liên hoan phim Việt Nam lần thứ 8 (1988). Tập thơ Từng giọt ngọt đời do NSND Thuỵ Vân xuất bản cũng được bạn yêu thơ cả nước dành nhiều thiện cảm.

Bộ phim cuối cùng bà tham gia là Bí mật thành phố cấm (1991) của đạo diễn Phan Vũ. Với những cống hiện cho nghệ thuật, bà được phong tặng danh hiệu Nghệ sĩ Nhân dân năm 2019.

Ở tuổi xế chiều, NSND Thuỵ Vân ít xuất hiện trước công chúng để tập trung lo cho cuộc sống riêng. 

Sau một thời gian chống chọi với căn bệnh ung thư trực tràng, di căn qua phổi, NSND Thuỵ Vân đã trút hơi thở cuối cùng ở tuổi 83. Gia đình tiết lộ bà ra đi thanh thản, nhẹ nhàng. Sự ra đi của bà khiến cho những thế hệ yêu nghệ thuật tiếc nuối. Dù đã ra đi nhưng hình ảnh một người phụ nữ kiên cường, hết mình cho nghệ thuật vẫn sẽ luôn hiện hữu trong lòng khán giả.