Mỹ-Trung tranh giành quyền lực, Đông Nam Á phải quyết định lựa chọn?

Kể từ khi Liên Xô tan rã vào đầu những năm 1990, Đông Nam Á luôn tìm cách tránh bị liên đới trong một cuộc chiến giữa các cường quốc. Tuy nhiên, mục tiêu này của các quốc gia Đông Nam Á ngày càng khó thực hiện khi Mỹ và Trung Quốc không ngừng gia tăng cạnh tranh quyền lực về mọi mặt.

Cuộc chiến chưa hạ nhiệt

Phó Tổng thống Mỹ Mike Pence đã đẩy mạnh sự công kích của Mỹ đối với Trung Quốc tại Hội nghị Thượng đỉnh APEC ở Papua New Guinea vừa kết thúc hôm 18/11. Đáng chú ý là ông hối thúc các nước châu Á kiềm chế trước những khoản vay Trung Quốc để tránh rơi vào “bẫy nợ” của Bắc Kinh. “Các điều khoản trong những khoản vay này thường thiếu minh bạch, những dự án được hỗ trợ thường thiếu bền vững và có chất lượng kém. Các khoản vay thường bị ràng buộc quá nhiều và dẫn tới khoản nợ chóng mặt”, ông nói.

Phó Tổng thống Mỹ cũng nhấn mạnh, “Mỹ sẽ không vội vàng chấm dứt cuộc chiến thương mại với Trung Quốc và sẽ giữ nguyên lập trường cho đến khi Trung Quốc thay đổi hành vi”. Giới phân tích cho rằng, tuyên bố này của ông Mike Pence đã tạo ra một viễn cảnh đáng lo ngại đối với khu vực vốn phụ thuộc nhiều vào xuất khẩu.

Ông Jonathan Pryke, chuyên gia tại Viện nghiên cứu Lowy của Australia nhận định: “Những phát ngôn mà chúng ta nghe được từ ông Pence thực sự đáng lo ngại bởi nó cho thấy chúng ta đang bị lái vào một trò chơi địa chính trị mang tính thắng thua tại Châu Á-Thái Bình Dương. Hy vọng về sự hòa hợp giữa Mỹ và Trung Quốc ngày càng trở nên khó thành hiện thực”.

Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 33 ở Singapore và Hội nghị APEC tại Papua New Guinea vừa qua đã không mang lại kết quả như kỳ vọng để tạo tiền đề giúp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình và Tổng thống Mỹ Donald Trump đạt được một thỏa thuận khi hai bên gặp nhau bên lề Hội nghị Thượng đỉnh G20, dự kiến diễn ra tại Argentina trong một vài tuần tới.

Riêng Hội nghị APEC đã không thể thống nhất đưa ra một Tuyên bố chung, cho thấy sự chia rẽ ngày càng sâu sắc giữa hai cường quốc Mỹ và Trung Quốc sau khi Mỹ công bố áp thuế đối với 250 tỷ USD hàng hóa Trung Quốc còn Trung Quốc đã đáp trả bằng cách đánh thuế đối với 110 tỷ USD hàng nhập khẩu từ Mỹ.

Những nền kinh tế nhỏ hơn tại Châu Á-Thái Bình Dương từ lâu đã tìm cách cân bằng quan hệ với mỗi quốc gia, nhằm gặt hái lợi ích từ trao đổi thương mại với nền kinh tế Trung Quốc vốn đang phát triển nhanh chóng, trong khi dựa vào ảnh hưởng của Mỹ để kiềm chế sự mở rộng ảnh hưởng của Trung Quốc. Tuy nhiên, cuộc chiến thương mại đã đặt ra một tình huống khó xử khi mà các quốc gia sẽ phải lựa chọn nghiêng về hợp tác với bên nào, đặc biệt khi mà rào cản thuế quan của Mỹ đang gây ảnh hưởng tới chuỗi cung ứng sản phẩm đã được thiết lập từ lâu.

Cảnh báo từ Singapore

Hồi đầu tháng 11/2018, cựu Bộ Trưởng Tài chính Hank Paulson đã cảnh báo nguy cơ xuất hiện một “Bức rèm sắt về kinh tế” chia rẽ thế giới nếu Mỹ và Trung Quốc không thể thu hẹp được những bất đồng chiến lược. Điều đó có thể khiến Trung Quốc và Mỹ từ chối trao đổi công nghệ, vốn và việc đầu tư của nhau, đảo ngược những thành tựu kéo dài hàng thập kỷ qua từ việc toàn cầu hóa.  

Thủ tướng Singapore Lý Hiển Long đã nhắc lại những mối lo ngại nêu trên Hội nghị Cấp cao ASEAN, đồng thời cho rằng căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc đang leo thang đến một mức độ mới mà một ngày nào đó Đông Nam Á sẽ phải “chọn bên này hoặc bên kia”.

Chuyên gia Pei tại Đại học Claremont McKenna ở California cho biết, các nước Đông Nam Á luôn muốn giữ quan điểm trung lập, không muốn coi Trung Quốc là “đối thủ”. Theo ông, “Trung Quốc và Mỹ sẽ phải nỗ lực rất nhiều trong những năm tới nếu muốn lôi kéo các quốc gia trong khu vực này”.

Cuộc tranh giành ảnh hưởng giữa Mỹ và Trung Quốc đã trở thành tâm điểm khi Phó Tổng thống Pence nói rằng, Mỹ sẽ mang đến “một lựa chọn tốt hơn” cho các quốc gia trong khu vực và công bố một kế hoạch cùng với các đồng minh chủ chốt tại Thái Bình Dương để xây dựng mạng lưới điện trị giá 1,7 tỷ USD tại Papua New Guinea. Đây là một trong những bước đầu của kế hoạch đối phó với ảnh hưởng kinh tế và chính trị của Sáng kiến "Vành đai và Con đường" của Trung Quốc.

Bên cạnh đó, Mỹ cũng phối hợp với Australia tái phát triển một căn cứ hải quân và tổ chức cuộc họp của “Bộ tứ kim cương” gồm Mỹ-Nhật-Ấn Độ-Australia, với mục tiêu kiềm chế sức mạnh kinh tế-quân sự của Trung Quốc đang ngày càng lớn ở khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.