Ai sát hại 7 nhà khoa học hạt nhân hàng đầu của Iran?

Các báo cáo trước đây đề cập đến vụ ám sát nhà khoa học hạt nhân Mohsin Fakhrizadeh của Iran ngày 27/11/2020 theo nhiều cách, nhưng hiện các quan chức Iran nói rằng ông bị hạ sát với sự trợ giúp của một khẩu súng máy điều khiển từ xa.

Hai thập kỷ hoạt động tình báo

Iran vẫn giữ quan điểm Israel là tác giả vụ sát hại đó. Lý do cáo buộc của Iran rất đơn giản, Israel là một trong số ít quốc gia có đủ lý do và khả năng để thực hiện các cuộc tấn công như vậy trên đất Iran và một suy luận có cơ sở hơn nữa là Israel cũng từng làm điều này trước đó.

Trên thực tế, từ năm 2010 đến 2012, ít nhất 4 nhà khoa học liên quan đến chương trình hạt nhân Iran đã bị sát hại và nhà khoa học thứ 5 bị thương nặng trong một vụ tấn công khác. Nhà khoa học hạt nhân Masood Ali Mohamed đã thiệt mạng trong một vụ nổ bom xe máy vào tháng 1/2010, là người đầu tiên trong số 4 nhà khoa học hạt nhân thiệt mạng. 2 năm sau đó, ba nhà khoa học nữa đã bị ám sát.

Ngày 27/11/2010, một nhà khoa học hạt nhân khác là Majid Shahriari thiệt mạng trong một vụ nổ bom trong xe của ông ta. Trong một vụ việc tương tự khác diễn ra cùng ngày, đồng nghiệp Faradoon Abbasi của ông cũng bị thương nặng. Tháng 7/2011, nhà vật lý học Darius Rezinzad bị bắn chết ngay trước cửa nhà của mình. Và tháng 1/2012, Mustafa Ahmadi Roshan bị giết trong một vụ nổ bom khác.

Cơ quan Tình báo Israel (Mossad) không bao giờ nhận trách nhiệm về các hoạt động như vậy, bởi vì không muốn thách thức Iran trả đũa, Rez Jimat thuộc Viện Nghiên cứu An ninh Quốc gia của Israel nói.

“Nhưng tất nhiên khi nói đến Iran và các lực lượng tình báo ở đó, đặc biệt là chống phá chương trình hạt nhân, có rất ít quốc gia quan tâm. Việc đó thường được thực hiện với sự hợp tác của Mossad và CIA, hoặc cả hai”, chuyên gia này cho hay.

Cả Mossad và CIA đã theo đuổi trong một thời gian dài nỗ lực làm chệch hướng chương trình hạt nhân của Iran với sự hỗ trợ của các chiến dịch tình báo. Năm ngoái, Richard Maher - Giáo sư về an ninh quốc tế tại Union College Dublin - đã viết một bài báo về chủ đề này trên Tạp chí Nghiên cứu Chiến lược. Maher cho biết, đầu tiên bắt đầu với nỗ lực phá vỡ chuỗi cung ứng mà Iran trông chờ cho chương trình hạt nhân của mình.

Tất nhiên vì chương trình của Iran bí mật, họ không thể mua các thiết bị cần thiết một cách công khai nên đã phải nhờ đến các kênh trung gian. Mỹ và các quốc gia khác đã cố gắng phá vỡ nỗ lực này và đôi khi họ đã thành công. Sau đó, Mỹ và Israel đã phát triển thành công sâu máy tính Stuxnet, được mô tả là “phần mềm độc hại lớn nhất và đắt nhất” tại thời điểm đó, với mục đích thực sự là nhằm vào nhà máy hạt nhân Natanz của Iran. Từ năm 2007-2010, đã có một số cuộc tấn công mạng vào nhà máy này khiến máy ly tâm thứ năm của cơ sở đã bị đóng cửa.

Quay lại và bắt đầu lại

Tháng 1/2015, Iran tuyên bố rằng nỗ lực ám sát một nhà khoa học của họ đã bị thất bại. Các chuyên gia nói rằng hoạt động tình báo giảm trong năm đó do thỏa thuận hạt nhân được ký kết. Đầu năm 2018, Mossad đã tìm cách lấy được nhiều tài liệu liên quan đến chương trình hạt nhân Iran và năm 2020, có sự gia tăng chưa từng có trong các hoạt động tình báo.

Mùa hè 2020 xảy ra một vụ nổ bí ẩn tại nhà máy hạt nhân Natanz, Iran cũng cáo buộc Mossad phải chịu trách nhiệm vụ việc này. Hai năm trước khi bị giết vào năm 2020, tài liệu của Mohsin Fakhrizadeh bị đánh cắp. Ông này cũng là giám đốc của dự án AMAD - một sáng kiến ​​bí mật do Iran khởi xướng được cho nhằm chế tạo vũ khí hạt nhân, mà Iran đã ngừng vào năm 2003. 

Giáo sư Philip C. Bleek thuộc Viện Nghiên cứu Quốc tế Middlebury cho biết: "Rất khó để đánh giá tác động của những nỗ lực này của Israel đối với việc tiêu diệt những người liên quan đến chương trình hạt nhân của Iran”. Kinh nghiệm về khoa học và công nghệ của những người bị ám sát gần như có thể được bù đắp, nhưng xét về năng lực lãnh đạo và quản lý thì chắc chắn sẽ không dễ lấp khoảng trống vì ít người có năng lực này”.

Giáo sư Bleek nói: "Mohsin Fakhrizadeh đóng một vai trò quan trọng trong chương trình hạt nhân Iran và tham gia sâu vào nó, vì vậy sẽ không thực sự dễ dàng để lấp đầy khoảng trống của ông ấy".

Tuy nhiên, Richard Maher cho rằng, mục tiêu của Israel cũng có thể là khiến cho quan hệ ngoại giao của Iran với chính quyền Tổng thống Biden trong tương lai thậm chí còn khó khăn hơn. 

"Trì hoãn cũng là chiến lược"

Chuyên gia Maher nói: “Tổng thống Rouhani nói rõ rằng Iran sẽ không rơi vào 'cái bẫy của chủ nghĩa phục quốc'. Nếu Iran cảm thấy rằng ông Biden sẵn sàng dỡ bỏ các lệnh trừng phạt và quay trở lại thỏa thuận hạt nhân, thì nước này cũng sẽ làm như vậy, bất kể Israel làm gì”.

Các nỗ lực hạt nhân của Iran đã bị trì hoãn ít nhất một năm hoặc có thể một năm rưỡi do vụ tấn công mạng nhằm vào nhà máy hạt nhân Natza. Theo chuyên gia Maher, Mossad và CIA đều có khả năng tấn công mạng không chỉ ở nhà máy hạt nhân của Iran và các nguồn lực khác của chính phủ mà còn ở các nước Nam Á.

“Tôi tin rằng mọi người đều biết những chiến dịch tình báo này có thể ngăn Iran trở thành một quốc gia hạt nhân, điều sẽ có lợi cho Israel và Mỹ. Tôi không nói rằng tôi đồng ý với điều này nhưng quan điểm chính thức của Israel là buộc Iran phải đàm phán dưới sức ép ngày càng lớn hơn thông qua các lệnh trừng phạt và ngày càng sẵn sàng hơn để cắt giảm thỏa thuận”.

Tương lai phức tạp

Tuy nhiên, chuyên gia Maher không tin rằng Israel sẽ từ bỏ nỗ lực của mình. Ông cho rằng: “Israel không có khả năng quân sự để tấn công các chương trình hạt nhân của Iran. Tất cả những gì họ có là khả năng thực hiện các chiến dịch tình báo. Ngoài ra, nếu ông Biden chỉ ra rằng ông ấy sẵn sàng đàm phán với Iran và sau đó có thể xem xét một số điểm của thỏa thuận hạt nhân năm 2015, tôi nghĩ chúng tôi sẽ tham gia vào hoạt động tình báo do Israel điều hành và có thể thấy được sự mở rộng”.

Chuyên gia này cũng cho rằng các bên nên thực hiện lại thỏa thuận. Trước khi rút khỏi thỏa thuận, Iran còn một năm nữa mới có đủ năng lực cần thiết để phát triển vũ khí hạt nhân nhưng cho tới nay thì chỉ còn khoảng 3, 4 tháng nữa. Nếu các nỗ lực rút khỏi thỏa thuận hạt nhân thành công, và Iran trả đũa một số hoạt động đã thực hiện vào năm ngoái, thì Iran lại có thể mất ít nhất một năm để phát triển các khả năng đó.

“Tôi nghĩ rằng người Iran muốn tiến gần hơn đến việc chế tạo vũ khí hạt nhân chứ không muốn phát triển một loại vũ khí hạt nhân chính thức. Họ muốn ở một tình huống mà họ có một số quyết định chính trị để thực hiện. Bây giờ vấn đề tranh luận chính trị là liệu Israel có sẵn sàng để cho Iran rơi vào tình huống này hay không. Một số người nghi ngờ, nhưng một số người tin rằng sẽ rất khó để ngăn chặn nó”.

Ông Maher nhận định: “Cuối cùng, tôi sẽ nói thêm rằng, việc phát triển một hệ thống phần mềm độc hại và tấn công bất kỳ quốc gia nào cũng như các nhà khoa học của quốc gia đó là một chiến lược cũ của CIA và Mossad. Họ đã áp dụng nhiều cách để tiêu diệt mục tiêu từ đầu độc đến nổ súng, thâm nhập vào hệ thống vệ tinh, cài đặt phần mềm độc hại từ xa trong máy tính... Việc này rất quan trọng với bảy vụ giết các nhà khoa học hạt nhân hàng đầu của Iran. Tuy nhiên, tôi cũng nghi ngờ rằng điều đó có thể làm xấu đi mối quan hệ Mỹ-Iran-Israel và có thể khiến cả hai nước bên bờ vực chiến tranh”.