Trung Quốc xây dựng ảnh hưởng bằng vaccine COVID-19 thế nào?

Trung tâm mạng lưới khổng lồ Trung Quốc đang xây dựng để tăng tốc vận chuyển vaccine COVID-19, là một ga sân bay có nhiều khoang, chuyên dành để chứa hàng hóa ở thủ đô của Ethiopia.

Tại cơ sở này, một đầu là khoang lạnh rộng bằng sân bóng đá dùng để chứa vaccine từ các công ty dược nhà nước Trung Quốc chuyển sang. Một đầu khác là phòng điều khiển có cả bức tường đầy những màn hình máy tính để các kỹ thuật viên Trung Quốc và Ethiopia kiểm tra nhiệt độ mỗi lô hàng.

Mạng lưới này được cho là sẽ giúp Trung Quốc tăng cường ảnh hưởng ở các nước đang phát triển.

Theo các quan chức Ethiopian Airlines, trong tuần cuối tháng 2, hơn 1 triệu liều vaccine COVID-19 mới của Trung Quốc sẽ lên đường đến đây. Trước đó, hàng nghìn liều đã được chuyển, và cùng với việc tập đoàn công nghệ khổng lồ Trung Quốc Alibaba hợp tác với Ethiopian Airlines, sẽ có thêm nhiều đợt vận chuyển trong thời gian tới.

Có thể thấy ở đây một “quyền lực mềm” tiềm năng: thiện chí của các chính trị gia, nhu cầu vaccine COVID-19 giá rẻ của người dân các nước đang phát triển, uy tín khi được nhìn nhận là một quốc gia có khả năng “bảo hộ” cho sức khỏe cộng đồng toàn cầu.

Hàng tháng trời, chính phủ Trung Quốc, các công ty quốc doanh và tư nhân cố gắng thiết lập hệ thống để đưa vaccine từ châu Phi đến Trung Đông và Mỹ Latinh. Họ tạo ra chuỗi cung ứng có thể duy trì kiểm soát nhiệt độ từ điểm sản xuất đến mỗi trạm dừng trên đường phân phối, thúc đẩy “Con đường Tơ lụa Y tế”, theo cách nói của Bắc Kinh.

“Nếu Trung Quốc làm đúng cách, đó sẽ là một cơ hội vẹn cả đôi đường. Trong khi Mỹ và châu Âu tập trung vào người dân của mình, Trung Quốc có thể sắm vai ‘hiệp sĩ’”, Ray Yip, chuyên gia sức khỏe cộng đồng, cựu giám đốc về Trung Quốc của Quỹ Bill and Melinda Gates bình luận.

Trong khi đó, sự xuất hiện của Mỹ có phần ít "sôi nổi" hơn. Chính quyền cựu Tổng thống Donald Trump trước đó tập trung vào gom nguồn vaccine để sử dụng trong nước, từ chối tham gia sáng kiến phân phối vaccine toàn cầu COVAX được WHO ủng hộ. Sáng kiến này nhằm cung cấp đủ vaccine cho 20% người dân các nước đang phát triển đến cuối năm 2021.

Mới đây, chính quyền tân Tổng thống Joe Biden thông báo hỗ trợ 4 tỷ USD cho COVAX, trong đó một nửa sẽ được giải ngân ngay lập tức.

Nhà lãnh đạo Trung Quốc Tập Cận Bình từ khoảng tháng 6/2020 nói châu Phi sẽ nhận được vaccine của nước này. Ngoại trưởng Trung Quốc Vương Nghị, vừa kết thúc chuyến đi 5 nước châu Phi hồi tháng 1/2021, cho biết việc phân phối vaccine ở châu Phi sẽ là một ưu tiên của Bắc Kinh trong năm nay.

Bộ Ngoại giao Trung Quốc nói đang làm việc để cung cấp vaccine cho hơn 60 nước và hơn 20 nước đã sử dụng vaccine Trung Quốc. Ở châu Phi, Trung Quốc cung cấp vaccine cho Equatorial Guinea (Guinea Xích đạo), Zimbabwe và Sierra Leone, và có kế hoạch cung cấp cho 16 quốc gia khác.

Châu Phi có những nơi rất khó phân phối vaccine vì thiếu cơ sở hạ tầng nhận và vận chuyển. So sánh về điều kiện vận chuyển và bảo quản, hai vaccine hàng đầu từ các công ty dược phương Tây, được nghiên cứu hiệu quả hơn 90% với công nghệ mRNA, cần được bảo quản ở nhiệt độ vô cùng thấp (trong đó vaccine của Pfizer/BioNTech có thể để trong tủ đông bình thường thay vì tủ đông siêu lạnh).

Còn 3 vaccine của các công ty Trung Quốc, Sinopharm, Sinovac Biotech và CanSino Biologics, dựa trên công nghệ vaccine truyền thống hơn, có thể chứa ở tủ lạnh thông thường, vì thế dễ phân phối hơn ở các nước đang phát triển.

Tuy nhiên thử nghiệm lâm sàng cho thấy vaccine Trung Quốc chỉ hiệu quả từ 50,4% đến 86%, vừa đủ ngưỡng trên 50% mà WHO nhận định là cần thiết để bảo vệ cộng đồng. Các nhà sản xuất vaccine Trung Quốc cũng không tiết lộ chi tiết về việc tính toán hiệu quả vaccine như thế nào. Nhiều chuyên gia y tế cộng đồng đặt dấu hỏi về dữ liệu liên quan đến những loại vaccine này, cảnh báo việc tiếp nhận chúng quá nhanh, bao gồm sử dụng tiêm chủng cho người lớn tuổi.

Thử nghiệm Sinovac ở Brazil năm ngoái tạm dừng một thời gian trước khi khôi phục, sau khi một tình nguyện viên qua đời vì tự sát. Nhưng từ đó không có trường hợp nào nghiêm trọng liên quan đến những người đã tiêm vaccine được báo cáo. 

Theo Wall Street Journal, CanSino từ chối bình luận. Sinovac và Sinopharm không trả lời yêu cầu bình luận, còn Chủ tịch Sinopharm từng trả lời báo Trung Quốc rằng không phát hiện tác dụng phụ nghiêm trọng nào đối với những người sử dụng vaccine của họ.

Ngoại giao vaccine

Một số nhà phân tích chính sách cho rằng Trung Quốc có thể “nói trước bước không qua” ở lĩnh vực mà họ có quá ít kinh nghiệm. Chỉ cần một sự cố về vaccine có thể gây hậu quả khôn lường cho danh tiếng của nước này. Bắc Kinh, trong khi đó, mới tiêm chủng cho 3% dân số 1,4 tỷ người, và theo các nhà phân tích, họ còn phải đối mặt với khả năng sản xuất hạn chế.

Ngoại giao vaccine càng không phải là chiến thắng chắc chắn với Bắc Kinh, khi mặt khác, họ đã và đang nuôi dưỡng một thế hệ các nhà ngoại giao “chiến lang” sẵn sàng phát ngôn không kiêng nể trên mạng xã hội, đối đầu với các đối thủ lớn bé. Nhiều nơi đã cho rằng sự hung hăng này đang làm ảnh hưởng đến nỗ lực lấy lòng bạn bè của Bắc Kinh khi quyên góp khẩu trang và các trang bị bảo hộ cá nhân khác.

Dù vậy, “đối với những người nhận vaccine Trung Quốc, ấn tượng của họ về Trung Quốc sẽ thay đổi”, theo Peng Nian, nhà nghiên cứu tại Viện Quốc gia về Nghiên cứu Biển Đông, một cơ quan nghiên cứu được chính phủ hỗ trợ tại Trung Quốc. “Đó là điều các dự án xây dựng quy mô lớn và các thỏa thuận chính phủ khó mà đạt được”.