Trung Quốc đang sử dụng cuộc đối đầu với Australia để cảnh báo thế giới?

Một loạt căng thẳng về quốc phòng, thương mại và chính sách đối ngoại đẩy quan hệ Trung Quốc - Australia đến điểm thấp nhất trong nhiều thập kỷ. Căng thẳng giữa Trung Quốc và Australia đã lên cao trào trong những ngày gần đây liên quan đến dòng tweet đi kèm với bức ảnh có hình một người lính trong bộ quân phục Australia cầm dao đặt vào cổ một đứa trẻ ở Afghanistan.

“Vòng xoáy” đi xuống của quan hệ Bắc Kinh - Canberra nhận được sự quan tâm của cộng đồng quốc tế. Nhiều ý kiến cho rằng, Trung Quốc sẵn sàng sử dụng chiêu bài mà nước này đang áp dụng đối với Australia để cảnh báo các nước khác, nhất là những quốc gia thúc đẩy các lời kêu gọi hợp tác quốc tế để chống lại Bắc Kinh.

Trung Quốc đã áp đặt các hạn chế đối với hàng tỷ USD xuất khẩu trong hơn một chục ngành công nghiệp chủ chốt của Australia, trong đó có lúa mạch, thịt bò, than, đồng, gỗ và rượu. Các biện pháp mạnh tay của Bắc Kinh được đưa ra sau khi Canberra yêu cầu mở cuộc điều tra quốc tế độc lập về nguồn gốc của đại dịch COVID-19 hồi tháng 4.

Tháng trước, Đại sứ quán Trung Quốc tại Canberra đưa ra danh sách 14 lĩnh vực bất đồng “đầu độc quan hệ song phương”. Tài liệu này cáo buộc Australia đã chặn hoạt động đầu tư của Trung Quốc một cách không công bằng, truyền bá những thông tin sai lệch về nỗ lực của Trung Quốc trong cuộc chiến chống đại dịch COVID-19... 

Trong khi để ngỏ cánh cửa đối thoại và bày tỏ hy vọng về các mối quan hệ mang tính xây dựng, Thủ tướng Scott Morrison tuyên bố sẽ không thỏa hiệp với các giá trị của Australia hoặc lợi ích quốc gia của nước này, khẳng định Canberra không bao giờ thực hiện chính sách theo “lệnh của quốc gia khác”.

Trung Quốc bác trách nhiệm của nước này trong việc khiến cho quan hệ hai nước trở nên xấu hơn, kêu gọi Canberra đối mặt với “sự thất bại trong quan hệ song phương” và hướng đến “những lựa chọn độc lập, khách quan, hợp lý, phục vụ lợi ích của chính mình”.

Triển vọng về sự tan băng trong quan hệ Trung Quốc - Australia đã trở nên “mờ nhạt” hơn trong những ngày gần đây. Đặc biệt khi cuộc chiến ngôn từ giữa hai bên leo thang sau vụ việc người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Triệu Lập Kiên đăng tweet ảnh minh họa lính Australia cầm dao cứa vào cổ một đứa trẻ Afghanistan. Động thái này của ông Triệu Lập Kiên khiến Australia, Mỹ, New Zealand và Pháp chỉ trích mạnh mẽ.

Cảnh báo của Bắc Kinh

Malcolm Turnbull, từng là Thủ tướng Australia từ năm 2015 đến năm 2018, cho biết danh sách các “khiếu nại” của Bắc Kinh với Canberra không có chỗ để hai bên lùi bước hoặc thỏa hiệp. Dưới thời ông Turnbull, Chính phủ Australia xung đột với Bắc Kinh về lệnh cấm Huawei tham gia vào mạng 5G và thông qua luật chống can thiệp của nước ngoài.

“Về cơ bản, Trung Quốc phàn nàn ở nhiều khía cạnh, trong đó có việc Australia là một nền dân chủ cởi mở. Tôi chắc chắn rằng, Bắc Kinh còn đổ lỗi điều đó cho những quốc gia khác, nhưng nếu chỉ vin vào điều đó để dọa nạt các nước xung quanh, đó không phải là cách để thu phục nước khác”, cựu Thủ tướng Malcolm Turnbull nói.

Ông Malcolm Turnbull cho rằng, các quốc gia trong khu vực sẽ “ghi chép cẩn thận” về kinh nghiệm của Australia trong cách xử lý các vấn đề với Trung Quốc, đồng thời cũng sẽ xây dựng các biện pháp đối phó trước sự gây hấn của Bắc Kinh, khiến hình ảnh của Bắc Kinh ở nước ngoài giảm mạnh.

Nhiều nhà quan sát cho rằng, chiến thuật của Bắc Kinh đang áp dụng trong đụng độ với Australia là tín hiệu gửi đến các nước khác trong đó có Canada và Liên minh châu Âu… về hậu quả của việc chống lại những gì Trung Quốc coi là lợi ích cốt lõi.

Jeffrey Wilson, Giám đốc nghiên cứu tại Trung tâm Perth USAsia, cho biết: “Nếu bạn xem xét danh sách '14 khiếu nại' của Trung Quốc, rõ ràng đây không phải là những 'yêu cầu' thực tế mà Trung Quốc mong đợi Australia sẽ thực hiện”.

“Thay vào đó, đây là một ‘danh sách cảnh báo’, được Trung Quốc thiết kế để trừng phạt kinh tế đối với các quốc gia khác. Nói cách khác, Trung Quốc lấy Australia làm ví dụ cho những nước khác”, Jeffrey Wilson cho hay.

Tuần trước, trong cuộc phỏng vấn với truyền thông Australia, Chủ tịch Ủy ban Đối ngoại của Quốc hội Anh Tom Tugendhat cho rằng, danh sách các lĩnh vực bất đồng mà Bắc Kinh vừa đưa ra được xem là "lời cảnh tỉnh" đối với các quốc gia khác và được chính phủ Anh coi là "hành động cực kỳ hung hăng”.

Trước hành động của Bắc Kinh, Liên minh Liên nghị viện về Trung Quốc, tập hợp hơn 200 nghị sĩ từ 19 quốc gia, đã phát động một chiến dịch yêu cầu người tiêu dùng mua rượu vang Australia - vốn bị Bắc Kinh đánh thuế với mức thuế lên tới 212% vào tuần trước.

Mặc dù nền kinh tế của Australia đã bị ảnh hưởng bởi các lệnh trừng phạt của Trung Quốc, tuy nhiên ở phạm vi rộng, hành động này của Bắc Kinh sẽ là kinh nghiệm với các chính phủ ở châu Á - Thái Bình Dương. Nhật Bản, Hàn Quốc và Philippines - các đồng minh của Mỹ thực hiện phần lớn thương mại với Trung Quốc, đều nhận thấy họ đang phải nhận những đòn trả đũa kinh tế rõ ràng của Bắc Kinh trong những năm gần đây.

Shin Oya, chuyên gia tư vấn cấp cao tại Viện sáng kiến châu Á - Thái Bình Dương, một tổ chức tư vấn có trụ sở tại Tokyo, cho biết Nhật Bản đã có trải nghiệm trong thương mại với việc Bắc Kinh ngăn chặn xuất khẩu đất hiếm của nước này vào năm 2010.

Ông Shin Oya cho rằng, Nhật Bản đã ký một hiệp ước quốc phòng mang tính bước ngoặt với Australia vào tháng trước và các nước cần đẩy lùi các chiến thuật gây sức ép của Trung Quốc trên tinh thần hợp tác và đoàn kết quốc tế.

“Đồng hành cùng Australia không chỉ dành cho người Australia, mà cho tất cả những người tin tưởng vào pháp quyền và thế giới không bị ép buộc về kinh tế”, chuyên gia Nhật Bản nhấn mạnh.

Shin Kak-soo, cựu quan chức ngoại giao, từng là Đại sứ Hàn Quốc tại Nhật Bản và Israel, cho biết tình hình đang diễn ra ở Australia tương tự như Trung Quốc từng áp dụng với Hàn Quốc. Theo đó, vào năm 2017, Bắc Kinh nhắm mục tiêu vào ngành du lịch của Seoul để trả đũa rõ ràng việc nước này cho phép triển khai hệ thống phòng thủ tên lửa THAAD của Mỹ.

Theo Shin Kak-soo, mặc dù chính quyền hiện tại của ông Moon Jae-in hy vọng sẽ được hưởng lợi từ sự “mập mờ” về lập trường giữa Mỹ và Trung Quốc, nhưng Seoul lo ngại sự trả đũa từ Bắc Kinh khi đứng về phía Washington trong tương lai.

“Tất cả các quốc gia trong khu vực nên nỗ lực hết sức để xây dựng một mạng lưới đa tầng gồm các khuôn khổ khu vực, nơi Trung Quốc phải hành xử phù hợp với các quy tắc và chuẩn mực với tư cách là một bên liên quan có trách nhiệm”, Shin Kak-soo nói và cho biết: “Sáng kiến ​​thúc đẩy của Tổng thống đắc cử Mỹ Joe Biden trong việc tăng cường liên minh các nước dân chủ có thể là một phương tiện tốt để kiểm tra và cân bằng sự hành động bắt nạt hoặc ép buộc của Trung Quốc với các nước”.

Bilahari Kausikan, cựu Đại sứ của Singapore tại Liên hợp quốc và Nga, nhận định Bắc Kinh muốn xem liệu nó có thể phá vỡ ý chí chính trị của Australia hay không, điều này sẽ “gây ra sự nghi ngờ trên khắp Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương cho tất cả đối tác và đồng minh của Mỹ”.

“Nếu Australia cúi đầu trước áp lực của Trung Quốc, các nước sẽ lưu ý và xem xét lại lập trường của mình. Vì vậy, hãy bình tĩnh và giữ vững lập trường đối với các vấn đề mang tính nguyên tắc và lợi ích quốc gia cốt lõi. Không ai nên đi xung quanh chọc vào mắt Trung Quốc chỉ để xem điều gì xảy ra, nhưng hãy vẽ ra những hướng đi rõ ràng”, ông Bilahari Kausikan cho biết.

Bài học cho các nước

Một số quan điểm cho rằng, Australia không thực sự “khôn ngoan” trong xử lý quan hệ với Trung Quốc, chỉ ra việc các nước châu Á - trong đó có cả các nền dân chủ tự do, là đồng minh của Mỹ như Hàn Quốc và Nhật Bản, đã có thể duy trì quan hệ nồng ấm hơn trong quan hệ với Bắc Kinh mặc cho có sự khác biệt giữa họ.

Phát biểu tại Hội thảo Trung Quốc - Mỹ do South China Morning Post tổ chức, cựu Thủ tướng Australia Kevin Rudd cho rằng, Canberra nên “dẹp bỏ cái loa phóng thanh” và học hỏi từ cách tiếp cận ngoại giao của Nhật Bản, quốc gia đang có tranh chấp lãnh thổ với Trung Quốc về Quần đảo Điếu Ngư/Senkaku.

Trong khi đó, Hugh White, một cựu quan chức quốc phòng Australia, hiện là giáo sư danh dự tại Đại học Quốc gia Australia cho biết: “Australia có ít tranh chấp thực chất với Trung Quốc hơn so với nhiều nước châu Á khác, nhưng trong những năm gần đây, dưới thời Thủ tướng Malcolm Turnbull và Scott Morrison, Canberra đã chọn cách chỉ trích Trung Quốc ở mức độ cao hơn bất kỳ quốc gia nào khác ở châu Á”.

Theo Hugh White, Canberra lẽ ra có thể theo đuổi các lợi ích chính sách quan trọng của mình mà không “khiêu khích Bắc Kinh một cách công khai như họ đã làm”.

“Tôi nghĩ Australia sẽ không nhận được sự tôn trọng từ các nhà lãnh đạo châu Á khác - những người hiểu rõ rằng  quan hệ với Trung Quốc cần được xử lý cẩn thận. Có thể có cảm giác rằng, các nhà lãnh đạo Australia không nằm bắt được biến động ở châu Á, hay nói thẳng ra có thể có chính sách tốt ở trong nước nhưng thực tế không thu được kết quả”.

Theo Shin Jung-seung, Đại sứ Hàn Quốc tại Trung Quốc từ năm 2008 đến năm 2009, việc Trung Quốc phát triển mạnh về kinh tế có thể được xem là "mối đe dọa nghiêm trọng" đối với các các nước châu Á, song nhiều nước cũng sẽ cho rằng cách xử lý của Australia như hiện nay “không thu được gì đáng kể”

George Yeo, người từng là Bộ trưởng Ngoại giao của Singapore từ năm 2004 đến năm 2011, cho biết các nước trong khu vực đang theo dõi căng thẳng trong quan hệ Trung Quốc - Australia, đã rất "ngạc nhiên" trước việc Canberra để cho mối quan hệ chìm xuống cho đến nay.

“Các hành động gần đây của Trung Quốc chống lại Australia là để đáp trả những gì họ coi là động thái vô cớ của Australia chống lại Trung Quốc, vượt ra ngoài lợi ích quốc gia của Australia. Bắc Kinh cho rằng, Canberra cho phép Mỹ có ảnh hưởng không cân xứng đối với cơ sở an ninh - tình báo - chính trị và truyền thông của nước này”, George Yeo nói.

“Những gì Trung Quốc tìm kiếm là một vị thế cân bằng hơn trong ứng xử của Australia. Bắc Kinh coi sự phụ thuộc của Canberra vào thị trường nước này là con át chủ bài, để gia tăng chính sách của mình”, George Yeo cho hay.

Mặc dù có các quan điểm khác nhau về nguyên nhân khiến cho quan hệ Trung Quốc - Australia đi xuống điểm thấp nhất trong quan hệ song phương, song phần lớn các luồng dư luận - trong đó có những ý kiến ​​chỉ trích cao đối với hành vi gần đây của Bắc Kinh, đều cho rằng sự cần thiết phải tăng cường đối thoại giữa hai bên.

“Khôi phục đối thoại và tôn trọng lẫn nhau là con đường để đi. Đó là điều cần thiết và mỗi bên cẩn trọng để không phản ứng thái quá với những điều thực tế hoặc tưởng tượng”, cựu Thủ tướng Turnbull nói.