Đi tiên phong trong lĩnh vực hàng không thương mại và là một trong những máy bay phản lực đầu tiên trên thế giới, Tu-104 từng được kỳ vọng sẽ trở thành niềm tự hào của Liên Xô. Nhưng thực tế lại không giống vậy.
Tu-104 là mẫu máy bay chở khách gặp nhiều tai nạn nhất trong lịch sử Liên Xô. Trong số 201 chiếc được sản xuất, 37 (gần 1/5) chiếc gặp nạn trong các vụ rơi máy bay. 1.137 người thiệt mạng trong các thảm họa này.
Giống như nhiều máy bay chở khách khác ở Liên Xô trong những năm 1950, Tu-104 thiết kế dựa trên một mẫu máy bay quân sự. Tu-104 là phiên bản dân sự được thiết kế dựa trên nguyên mẫu máy bay ném bom phản lực Tu-16.
Lãnh tụ Liên Xô Nikita Khrushchev từng rất tự hào về mẫu chuyên cơ chở khách này. Trong chuyến thăm Anh năm 1956, ông yêu cầu để ba chiếc Tu-104 bay tới thủ đô London để chứng minh Liên Xô có bước tiến vượt bậc trong ngành hàng không dân dụng.
Trong quá trình sử dụng sau đó, Tu-104 lộ hàng loạt điểm yếu. Khả năng điều khiến của Tu-104 khá kém và hệ thống lái cũng không đáng tin cậy. Phi công rất khó điều khiển khi bay ở tốc độ thấp. Bên cạnh đó, chất lượng của các thiết bị điện tử tích hợp trên Tu-104 cũng được đánh giá là khá tệ.
Các phi công thường xuyên phàn nàn về chiếc máy bay. Tuy nhiên, các nhà thiết kế tại văn phòng Tupolev lại tìm cách gạt bỏ các cáo buộc này. Họ thậm chí còn chỉ trích ngược các đội bay thiếu chuyên nghiệp.
Mọi chuyện thay đổi sau khi một chiếc Tu-104 rơi khi đang trên lộ trình bay từ Bắc Kinh tới Matxcơva năm 1958. Trước khi máy bay rơi, cơ trưởng Harold Kuznetsov cung cấp các diễn biến xảy ra với chiếc máy bay cho kiểm soát không lưu. Các thông tin này giúp sửa chữa nhiều lỗi kỹ thuật của những chiếc Tu-104 còn lại. Tuy nhiên, các tai nạn sau đó vẫn tiếp diễn.
Các vụ tai nạn hàng loạt khiến Tu-104 để lại ấn tượng xấu với người dân Liên Xô. Người dân thậm chí còn lan truyền một bài hát với phần lời có đoạn “Tu-104 là máy bay nhanh nhất và nó sẽ đưa bạn tới nấm mồ chỉ sau hai phút”.
Thông thường với quân đội Liên Xô, lực lượng này sẽ sử dụng các mẫu máy bay dân sự sau khi nó ngừng phục vụ cho mục đích dân sự. Nhưng Tu-104 chỉ được sử dụng trong một thời gian khá ngắn.
Năm 1981, một chiếc Tu-104 bị rơi ở vùng Leningrad. Toàn bộ ban lãnh đạo Hạm đội Thái Bình Dương của Liên Xô, bao gồm 16 đô đốc thiệt mạng. Ngay sau đó, Tu-104 cũng bị quân đội loại biên.
Dù Tu-104 nguy hiểm là vậy, nó vẫn đóng vai trò là nền tảng cho các thế hệ máy bay phản lực mới, chẳng hạn như Tu-154 an toàn hơn rất nhiều.
Bình luận