Chính biến Myanmar: Bài kiểm tra đối với thế giới thời hậu Trump

Kể từ sau cuộc đảo chính hôm 1/2, căng thẳng ở Myanmar chưa có dấu hiệu hạ nhiệt khi làn sóng biểu tình, phản đối chính quyền quân sự diễn ra trên diện rộng, nhiều ngày liên tục. Chưa dừng lại, người biểu tình càng có thêm động lực để xuống đường sau khi tòa án cáo buộc thêm tội với Cố vấn Nhà nước Aung San Suu Kyi, kéo dài thời gian giam giữ với bà.

Trong diễn biến mới nhất liên quan đến tình hình Myanmar, hôm 2/3, các quốc gia thành viên ASEAN đã thúc giục quân đội Myanmar trả tự do cho Cố vấn Nhà nước Aung San Suu Kyi của Myanmar, dừng sử dụng vũ khí sát thương nhắm vào người biểu tình phản đối đảo chính quân sự và tìm giải pháp cho cuộc khủng hoảng.

Bất ổn khó tháo gỡ

Nhận định về tình hiện Myanmar hiện nay, trả lời VTC News, Tiến sĩ Satoru Nagao (chuyên gia tại Viện Hudson, Mỹ) cho rằng, căng thẳng ở Myanmar khó có thể được giải quyết “một sớm, một chiều”, bất ổn sẽ kéo dài bởi các bên liên quan trực tiếp - cả dân sự và quân sự, sẽ không bỏ cuộc hay nhượng bộ.

“Tình hình đang diễn ra tại Myanmar là nghiêm trọng. Quân đội nước này sẽ không từ bỏ quyền cai trị. Tuy nhiên, cuộc bầu cử tháng 11 năm ngoái chứng minh Aung San Suu Kyi, lãnh đạo của đảng Liên minh Quốc gia vì dân chủ (NLD) của bà Aung San Suu Kyi là bên chiến thắng. Do đó, cả bên dân sự và quân sự ở Myanmar sẽ không sớm bỏ cuộc”, Tiến sĩ Satoru Nagao cho hay.

Đề cập đến vai trò của quân đội Myanmar, Tiến sĩ Hosoda Takashi, chuyên gia an ninh châu Á tại Đại học Charles (CH Séc) và là nhà nghiên cứu tại Trung tâm Đối ngoại Tokyo (Nhật Bản) cho rằng, nguyên nhân chính khiến cho tình hình bất ổn ở Myanmar tiếp diễn là xuất phát từ cuộc bầu cử năm ngoái với chiến thắng của NLD trước đảng đảng Liên minh Đoàn kết và Phát triển (USDP) - được quân đội hậu thuẫn.

“Rõ ràng, kết quả của cuộc tổng tuyển cử vào tháng 11 năm ngoái là một trong những lý do cốt lõi khiến quân đội Myanmar bắt đầu lo lắng về tính hợp pháp và vai trò chính của họ tại quốc gia Đông Nam Á này. Tuy nhiên, câu hỏi được quan tâm là ngoài lý do đó, liệu còn có những biến số nào khác để quân đội Myanmar quyết định tiến hành cuộc đảo chính hay không?

Bởi vì, trên thực tế, quá trình cải cách dân chủ và bình thường hóa quan hệ với nước ngoài cũng đã mang lại lợi ích to lớn cho quân đội Myanmar. Quân đội đang đóng vai trò quan trọng trong nền kinh tế và các cơ sở công nghiệp của Myanmar”, Tiến sĩ Hosoda Takashi cho biết.

Theo chuyên gia Hosoda Takashi, chính quyền quân đội Myanmar tuyên bố tình trạng khẩn cấp trong một năm. Trong thời gian này, quân đội có thể chuẩn bị nhiều dự luật, quy định pháp lý để giảm ảnh hưởng chính trị và xã hội của NLD, hoặc cấm các thành viên của NLD tham gia tranh cử. Hơn nữa, chính quyền quân đội cũng có thể kết tội, bỏ tù bà Aung San Suu Kyi và các nhân vật quyền lực khác của NLD.

Đồng quan điểm, chuyên gia Satoru Nagao nhận định, lực lượng quân đội coi Cố vấn Nhà nước Aung San Suu Kyi là mối đe dọa, tranh giành ảnh hưởng quyền lực ở Myanmar. Bà Aung San Suu Kyi rất nổi tiếng và có sức hút. Do đó, nếu một bộ phận quân đội nào đó quay sang ủng hộ bà, Aung San Suu Kyi có thể sửa đổi hiến pháp. Sửa đổi hiến pháp có nghĩa là chính quyền quân sự sẽ mất các đặc quyền.

“Ở Myanmar, chính quyền quân sự có đặc quyền cả về chính trị và kinh tế. Doanh nghiệp thuộc sở hữu của quân đội, do đó, chính quyền quân đội không muốn để mất quyền lực. Đặc biệt, lãnh đạo quân đội đương nhiệm Min Aung Hlaing sẽ kết thúc nhiệm kỳ nếu cuộc đảo chính không xảy ra. Có khả năng là ông này muốn tiếp tục nắm quyền, gia tăng ảnh hưởng bằng cuộc đảo chính này”, chuyên gia đến từ Viện Hudson phân tích.

Theo Tiến sĩ Hosoda Takashi, Cố vấn Nhà nước Aung San Suu Kyi được xem như “cái gai trong mắt” của Thống tướng Min Aung Hlaing, tranh giảm quyền lực chính trị ở Myanmar. Do đó, thực hiện đảo chính, kết án tù bà Aung San Suu Kyi sẽ giúp ông Min Aung Hlaing không chỉ duy trì quyền lực trong quân đội mà còn cả tại Myanmar.

Căng thẳng ở Myanmar dâng cao trong "ngày đẫm máu" hôm 3/3, khi cảnh sát Myanmar bắn đạn thật để giải tán biểu tình, khiến ít nhất 38 người chết. Theo chuyên gia an ninh Hosoda Takashi, quân đội Myanmar thực hiện biện pháp mạnh tay với mong muốn lập lại trật tự, song điều đó khó đạt được, thậm chí phản tác dụng trong bối cảnh hiện nay.

“Nhiều dân thường Myanmar, đặc biệt là thế hệ trẻ - trong đó có các thành viên trong gia đình của binh lính và sĩ quan quân đội, đã tham gia vào các cuộc đình công và làn sóng biểu tình ở nước này. Đó là kết quả của 10 năm tiến hành cải cách dân chủ của đảng NLD và những người ủng hộ nó. Có thể nói, NLD đã cho thấy sự cải cách mạnh mẽ và bảo vệ tiến trình dân chủ ở Myanmar”, ông Hosoda Takashi cho hay.

Một số ý kiến cho rằng, với tình hình bất ổn kéo dài, trong khi các bên liên quan không tìm được tiếng nói chung thì có nguy xảy ra cuộc nội chiến kéo dài ở quốc gia Đông Nam Á này. Theo chuyên gia Hosoda Takashi, điều này khó xảy ra bởi quân đội đang kiểm soát vũ khí ở Myanmar, trong khi đó lực lượng quân sự không nắm giữ vũ khí.

“Thật khó để tưởng tượng những gì đang diễn ra là sự khởi đầu của một cuộc nội chiến. Tình hình Myanmar sẽ giống như cuộc biểu tình ở Hong Kong trong năm 2019. Tuy nhiên, một cuộc nổi dậy của một phần các đơn vị trong quân đội hoặc cuộc nổi dậy của các nhóm vũ trang như KIA và UWSA có thể khiến tình hình thêm phức tạp. Thế giới cần ngăn chặn nội chiến ở Myanmar xảy ra, ngăn chặn các hành vi bạo lực đối với những người biểu tình và tránh gây mất ổn định an ninh khu vực”, ông Hosoda Takashi nói.

Các chuyên gia an ninh khu vực đều cho rằng, tình hình Myanmar tới đây sẽ tiếp diễn theo chiều hướng bất ổn gia tăng. Nếu không có sự nhượng bộ, tính toán của các bên liên quan đối với lợi ích đất nước thì cuộc khủng hoảng chính trị hiện nay sẽ khó giải quyết, khiến quốc gia Đông Nam Á suy thoái trầm trọng về kinh tế, trong khi tiến trình dân chủ bị chặn lại.

Bài kiểm tra đối với thế giới

Trước diễn biến tại Myanmar, cộng đồng quốc tế như Liên hợp quốc, ASEAN, Mỹ, châu Âu… đã lên tiếng mạnh mẽ, yêu cầu chính quyền quân sự Myanmar trả tự do cho Cố vấn Nhà nước Aung San Suu Kyi cùng các quan chức bị bắt giữ, không sử dụng vũ lực đối với người biểu tình, đồng thời tìm kiếm giải pháp hòa bình cho bất ổn hiện nay. Thậm chí một số nước như Mỹ, Anh… áp đặt các biện pháp trừng phạt mạnh tay với quan chức quân đội.

Theo chuyên gia Hosoda Takashi, quân đội Myanmar có xu hướng đóng cửa với bên ngoài. Không một cường quốc bên ngoài nào, kể cả Trung Quốc có thể có được ảnh hưởng đủ mạnh đối với quân đội nước này. Quân đội Myanmar không quan tâm nhiều đến sức ép từ bên ngoài vì nền kinh tế của họ không theo định hướng thương mại và sự phụ thuộc vào nguồn lực nhập khẩu không quá cao. Họ tự tin có thể kiểm soát nền kinh tế Myanmar và củng cố sự ổn định chính trị.

Tiến sĩ Hosoda Takashi cho rằng, đảo chính và bất ổn chính trị hiện nay ở Myanmar dường như là bài kiểm tra đầu tiên đối với các nhân tố quốc tế thời kỳ hậu Trump. Với những diễn biến trên chính trường địa chính trị quốc tế sau khi ông Biden tiếp quản Nhà Trắng, nhìn chung thế giới quay trở lại xu thế của chủ nghĩa đa phương, tuy nhiên, cạnh tranh quyền lực lớn giữa Washington và Bắc Kinh sẽ vẫn tiếp diễn.

“Mỹ, Canada và New Zealand... lên án cuộc đảo chính, hành động bắt giam bà Suu Kyi và trấn áp đối với dân thường. Trong khi đó, Trung Quốc lên tiếng sẽ theo dõi sát sao tình hình mà không lên án quân đội Myanmar.

Nhật Bản đang ở vào thế khó. Trong nỗ lực cải thiện quan hệ với Myanmar, Tokyo tăng cường quan hệ kinh tế với các công ty thuộc sở hữu quân đội nước này. Qua đó, thúc đẩy quan hệ hợp tác song phương về quân sự. Nhật Bản đang thận trọng trong phản ứng trước vấn đề Myanmar, theo dõi động thái của các cường quốc phương Tây - những nước có xu hướng chỉ trích chính quyền quân sự, giữ đối thoại với Myanmar và không đẩy Myanmar về phía Trung Quốc.

Trong khi đó, EU đã lên tiếng, yêu cầu chính quyền quân sự Myanmar tôn trọng các quyền cơ bản của con người. EU cũng xem xét một số hình thức trừng phạt đối với các nhà lãnh đạo quân sự. EU cũng sẽ đưa ra các biện pháp trừng phạt cụ thể hơn đối với chính quyền quân sự nước này dựa trên cơ sở bảo vệ nguyên tắc dân chủ hoặc nhân quyền”, chuyên gia Hosoda Takashi phân tích.

Theo vị chuyên gia này, ASEAN nên đóng vai trò chính để ổn định tình hình trong dài hạn vì vấn đề sẽ không thể giải quyết trong một thời gian ngắn. Đây sẽ là một dịp quan trọng để đánh giá tính thống nhất, đoàn kết và khả năng phản ứng của ASEAN trước những biến động trong khu vực.

“Sau đảo chính hôm 1/2, nhiều quốc gia trong ASEAN đã lên tiếng, bày tỏ quan ngại về tình hình ở Myanmar. Thái Lan đã tổ chức hội đàm cấp ngoại trưởng ba bên với Myanmar và Indonesia vào ngày 24/2. Trong khi đó, ASEAN đã tổ chức họp trực tuyến cấp bộ trưởng thảo luận về tình hình Myanmar. Điều này cho thấy, tầm quan trọng của Cộng đồng Chính trị ASEAN trong việc giữ ổn định khu vực thông qua các biện pháp hòa bình, cũng như vai trò trung tâm và tính thống nhất của ASEAN”, chuyên gia Hosoda Takashi nói.