Chất bán dẫn - Mặt trận mới trong cạnh tranh Mỹ-Trung

Cuộc đua công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc đã phủ rộng mọi thứ, từ điện thoại thông minh, thiết bị di động đến mạng xã hội và trí tuệ nhân tạo (AI). Tuy nhiên, một mặt trận mới đang nổi lên và đi vào chiều sâu hơn, đó là chất bán dẫn, thành phần không thể thiếu trong điện thoại thông minh, máy tính, ô tô và thiết bị gia dụng.

Tổng thống Joe Biden ngày 9/8 đã ký luật mới nhằm thúc đẩy ngành công nghiệp bán dẫn của Mỹ, trong nỗ lực giải quyết tình trạng thiếu chip máy tính kéo dài và giảm sự phụ thuộc vào các quốc gia khác như Trung Quốc trong việc sản xuất.

Đạo luật CHIPS và Khoa học khuyến khích sản xuất trong nước cũng như nghiên cứu và phát triển chất bán dẫn, cho phép chi hơn 50 tỷ USD cho việc sản xuất và nghiên cứu chất bán dẫn tại Mỹ.

Thoát khỏi sự phụ thuộc vào Trung Quốc

Trung Quốc lâu nay là quốc gia thống trị trong lĩnh vực sản xuất công nghệ. Các công ty như Apple, Google và Microsoft đều phụ thuộc đáng kể vào Trung Quốc để sản xuất thiết bị và linh kiện. Theo một phân tích gần đây của Trung tâm Nghiên cứu Chiến lược và Quốc tế, Trung Quốc cũng nhanh chóng giành được vị thế trên thị trường bán dẫn, đứng đầu toàn cầu về lắp ráp, đóng gói và thử nghiệm; đứng thứ tư – xếp trên Mỹ  - về sản xuất chip điện tử trên tấm bán dẫn.

Việc Bắc Kinh tăng cường tập trung vào sản xuất trong nước có thể là do hạn chế của Mỹ đối với một số công ty bán dẫn lớn nhất của Trung Quốc. Doanh số bán dẫn của Trung Quốc đã tăng hơn 30% trong năm 2020, đạt gần 40 tỷ USD.

Tuy nhiên, đại dịch COVID-19 đã gây ra sự thiếu hụt nguồn cung chip trên toàn cầu. Vấn đề trở nên tồi tệ hơn khi các đợt phong tỏa nghiêm ngặt của Trung Quốc đã khiến các nhà máy bị đình trệ và ảnh hưởng tới chuỗi cung ứng. Nhiều khu vực hiện đang xem xét lại cách tiếp cận để có thể độc lập hơn và giảm sự phụ thuộc vào sản xuất của Trung Quốc.

Bộ trưởng Tài chính Mỹ Janet Yellen đã nhiều lần đánh giá cao tầm quan trọng của việc chuyển các hoạt động trong chuỗi cung ứng hàng hóa về các nước thân thiện, cụ thể là chuyển chuỗi cung ứng qua các đồng minh của Mỹ như Hàn Quốc và Nhật Bản để tách khỏi ngành công nghệ với Trung Quốc.

Không chỉ Mỹ, các nhà lập pháp châu Âu đã đề xuất các khoản đầu tư trị giá hàng chục tỷ USD trong những năm tới để thúc đẩy ngành công nghiệp bán dẫn của lục địa già.

Về phần mình, Trung Quốc tiếp tục cố gắng phát triển ngành công nghiệp bán dẫn như một phần của kế hoạch 5 năm được công bố vào năm 2021.

“Thế giới đang ngày càng công nhận rằng đây là những công nghệ sẽ quyết định ai ‘chiến thắng’ trong nền kinh tế toàn cầu trong tương lai”, bà Kenton Thibaut, nghiên cứu sinh tại Phòng Thí nghiệm Nghiên cứu Pháp y Kỹ thuật số của Hội đồng Đại Tây Dương có trị sở ở Washington DC cho biết.

Tuy nhiên, bà nói thêm, việc hoàn toàn tự chủ trong lĩnh vực sản xuất chíp nói dễ hơn làm vì có nhiều lớp công nghệ và chuyên môn chuyên sâu liên quan.

Vấn đề phức tạp hơn nữa là đảo Đài Loan đã trở thành tâm điểm ngoại giao và quân sự giữa Mỹ và Trung Quốc. Căng thẳng xung quanh Đài Loan – hòn đảo mà Trung Quốc coi là một phần lãnh thổ và đang chờ thống nhất, đã leo thang nhanh chóng sau chuyến thăm của Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi hồi tuần trước.

Đài Loan đóng vai trò quan trọng đối với ngành công nghiệp bán dẫn toàn cầu do một số nhà sản xuất hàng đầu thế giới đặt trụ sở chính tại đây, bao gồm các nhà cung cấp của Apple như Foxconn và Pegatron. Công ty sản xuất chip lớn nhất trong số đó, TSMC, chiếm khoảng 90% lượng chip máy tính siêu tiên tiến trên thế giới.

Cú hích thúc đẩy sản xuất của Mỹ

Tập đoàn TSMC đã cam kết đầu tư ít nhất 12 tỷ USD để xây dựng một nhà máy chế tạo chất bán dẫn ở Arizona, dự kiến bắt đầu sản xuất từ năm 2024. Một nhà sản xuất khác của Đài Loan, GlobalWafers, gần đây đã cam kết 5 tỷ USD để xây dựng một nhà máy tấm bán dẫn silicon ở Texas. Các tập đoàn của Hàn Quốc như Samsung và SK Group đầu năm nay, cũng đưa ra kế hoạch chi hàng chục tỷ USD để tham gia nhiều hơn vào lĩnh vực sản xuất công nghệ tại Mỹ.

Theo chuyên gia phân tích rủi ro Zachary Collier, Giảng viên Đại học Radford ở Virginia, khoản đầu tư của TSMC được thực hiện từ trước khi Mỹ ban hành Đạo luật CHIPS và Khoa học, nhưng luật này có khả năng thúc đẩy nhiều công ty đặt nhà máy tại Mỹ.

“Việc xây dựng một cơ sở sản xuất lớn là quá trình tốn rất nhiều vốn và bất cứ thứ gì bù đắp được phần nào chi phí đó sẽ khuyến khích các công ty tìm đến để thiết lập hoạt động kinh doanh”, ông Collier nói.

Đạo luật dành gần 53 tỷ USD trong 5 năm tới để mở rộng sản xuất chất bán dẫn của Mỹ, bao gồm 1,5 tỷ USD cho các công ty viễn thông cạnh tranh với các công ty Trung Quốc như Huawei. Các công ty đầu tư vào sản xuất chất bán dẫn cũng sẽ được khấu trừ thuế 25%.

Ngoài các ưu đãi ngắn hạn, các công ty có thể muốn thiết lập cơ sở sản xuất ở Mỹ vì sự ổn định và an ninh tại đây, tầng lớp lao động có trình độ học vấn cao. Quan trọng nhất là vì nhu cầu. Ông Collier ước tính Mỹ chiếm 1/4 nhu cầu chất bán dẫn toàn cầu nhưng chỉ chiếm 12% sản lượng. TSMC cho biết Bắc Mỹ chiếm 65% doanh thu của công ty này, Trung Quốc và Nhật Bản lần lượt chiếm 10% và 5%.

“Các công ty sẽ tìm cách đổ đến và đáp ứng nhu cầu đó. Nhưng việc thay thế Trung Quốc trong một sớm một chiều không hề dễ dàng”, ông Collier nhận định.

Bà Thibaut cũng cho rằng: “Hiện tại, Trung Quốc có lợi thế do họ có một chiến lược phối hợp xoay quanh việc quảng bá các công nghệ của mình và cung cấp cơ sở hạ tầng quan trọng cho các quốc gia cần chúng. Mỹ và các nước khác cũng cần phát triển một chiến lược xoay quanh công nghệ không chỉ tập trung vào việc cạnh tranh với Trung Quốc mà còn chủ động cung cấp các giải pháp thực sự cho các nhu cầu thực tế”.

Dù các quốc gia tìm cách xây dựng các cơ sở sản xuất tại địa phương càng nhiều càng tốt, nhưng họ cũng không thể tách khỏi chuỗi cung ứng toàn cầu, đặc biệt là đối với các sản phẩm thiết yếu và phức tạp như chất bán dẫn. Việc thiết kế, chế tạo, sản xuất và thậm chí cả nguyên liệu thô cho chip được phân bổ ở nhiều quốc gia và khu vực khác nhau.

“Đó thực sự là một mạng lưới khổng lồ”, ông Collier nói, đồng thời nhấn mạnh, các quốc gia dù cố gắng nội địa hóa sản xuất đến đâu thì sự phụ thuộc lẫn nhau là không thể tránh khỏi.