Vị trạng nguyên nào từng từ chối lấy công chúa làm vợ?

Đặng Công Chất

Theo Viện nghiên cứu hán nôm, Đặng Công Chất sinh ngày 28/8 năm Nhâm Tuất (1622) ở làng Phù Đổng huyện Tiên Du (nay là xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm, Hà Nội). Ông vốn họ Trần, dòng dõi Hưng Đạo Đại Vương Trần Quốc Tuấn.
Đặng Công Chất là người có tài kiêm văn võ, nội trị, ngoại giao và cũng là người có đạo đức, trung trực, liêm khiết. Năm ngoài 30 tuổi, ông thi đỗ trạng nguyên, được vua ban thưởng và ngỏ ý gả cho công chúa.

Đã có vợ ở quê nhà

Đặng Công Chất từ chối lấy công chúa làm vợ vì ở quê đã có vợ. Việc này làm cho vua không hài lòng. Một năm sau, vua điều ông đi dẹp loạn ở Nghệ An rồi được cử làm Đốc thị xứ ấy.
Vài năm qua đi, khi vua đã nguôi giận, ông được triệu về kinh cử làm Hàn Lâm Viện thị giảng, chính. Trong thời gian này ông tham gia biên soạn Đại Việt sử ký tục biên do Tham tụng Phạm Công Trứ chủ biên.
Tháng 3 năm Ất Tỵ ông được thăng chức Hữu thị lang Bộ Công. Ông cùng các quan Hồ Sĩ Dương và Đào Công Chính biên tập cuốn Trùng san Lam Sơn thực lục.

1661

Theo Viện nghiên cứu hán nôm, Đặng Công Chất đỗ trạng nguyên khoa Tân Sửu, Vĩnh Thọ thứ tư (1661). Ông là đồng tác giả Trùng san Lam Sơn thực lục và Đại Việt sử ký tục biên. Ông còn có nhiều công lao về nội trị, ngoại giao đối với đất nước.

Binh bộ Thượng thư

Tháng 6 năm Nhâm Tuất (1682) đoàn sứ bộ về đến Thăng Long, Đặng Công Chất được vua chúa khen ngợi, thăng Binh bộ Thượng thư.
Nhưng chưa được bao lâu, ngày 7/2 năm Quý Hợi (1683), ông mất, vua lấy làm thương tiếc, đặt tên hiệu là Trung Túc, tặng chức Lại bộ Thượng thư, Thiếu Bảo và tước Khánh Xuyên Bá. Thế phả đánh giá: “Đặng Công Chất là người khẳng khái có chí lớn, không làm dinh thự và để của. Làm quan chẳng thiết lợi lộc, bao nhiêu bổng lộc đem cấp cho người thân thuộc, nhà không có của thừa...Lúc bé thường ăn canh mướp đến khi phú quý vẫn ăn canh mướp”.

Xóm Dâu

Nhà thờ ông Đặng Công Chất nằm ở xóm Dâu, thôn Phù Đổng II, xã Phù Đổng, huyện Gia Lâm, thành phố Hà Nội. Cổng đền làm theo kiến trúc “tam môn”, ba cửa cuốn vòm, cửa giữa rộng và cao hơn hai cửa bên. Bốn chữ Hán đắp nổi “Đặng Trần gia miếu” (tạm dịch: Nhà thờ dòng họ Đặng Trần), được “đặt” ở vị trí trung tâm tầng 2 cổng chính.
Nhà thờ có kiến trúc hình chữ nhị, tòa tiền tế gồm ba gian hai dĩ, làm theo kiểu đầu hồi bít đốc tay ngai...