Giải pháp nào cho mức sinh thấp tại Việt Nam?

Ngày 10/11, Hội Phụ sản Việt Nam (VAGO) chủ trì, phối hợp cùng Tổng Cục Dân số Kế hoạch hoá Gia đình, Bộ Y tế và Công ty TNHH Merck Healthcare Việt Nam tổ chức hội thảo “Mức sinh thấp tại Việt Nam: Thực trạng và giải pháp”.

Mức sinh thấp tác động sâu sắc tới cơ cấu dân số

Theo tiến sĩ Phạm Vũ Hoàng, Phó tổng Cục trưởng phụ trách Cục Dân số - Kế hoạch hoá gia đình, Bộ Y tế, cả nước có 21 tỉnh có mức sinh thấp, trong đó dưới mức sinh thay thế tập trung ở phía Nam gồm các tỉnh Đồng bằng sông Cửu Long (trừ Bình Phước) và Đông Nam Bộ.

Các tỉnh khác của khu vực hiện có mức sinh 1,8 con/phụ nữ; Đông Nam Bộ mức sinh rất thấp với 1,56 con/phụ nữ, riêng TP.HCM là địa phương có tổng tỷ suất sinh thấp nhất cả nước với 1,48 con/phụ nữ.

Ngoài ra, ước tính mỗi năm có khoảng hơn 1 triệu cặp vợ chồng vô sinh hiếm muộn, tỷ lệ khoảng 7,7%. Trong số này, khoảng 50% là cặp vợ chồng ở độ tuổi dưới 30. Đặc biệt, tỷ lệ vô sinh thứ phát (vô sinh sau một lần có thai) đang gia tăng đến 15-20% sau mỗi năm và chiếm hơn 50% các cặp vợ chồng vô sinh.

Mức sinh thấp tác động trực tiếp, sâu sắc tới cơ cấu dân số, suy giảm nhóm dân số trong độ tuổi lao động, tác động mạnh vào quá trình di cư, tăng nhanh quá trình già hóa dân số, suy giảm quy mô dân số.

Mức sinh thấp cũng tác động sâu sắc tới cấu trúc gia đình, đời sống văn hóa - xã hội, kinh tế, lao động, việc làm và an sinh xã hội.

Theo ThS.Mai Trung Sơn, chuyên viên cao cấp, Phó Vụ trưởng Vụ Quy mô Dân số-Kế hoạch hóa gia đình, Tổng cục Dân số-Kế hoạch hóa gia đình, hiện dân số cả nước vượt quy mô 100 triệu người. Song mức sinh đang giảm so với giai đoạn trước, cơ cấu dân số trẻ đang bắt đầu chuyển sang già hóa.

Năm 2019, nếu cứ 2 trẻ em thì có 1 người cao tuổi, thì dự báo đến năm 2069 cứ 2 đứa trẻ sẽ có 3 người trên 60 tuổi. Đây là bức tranh của Việt Nam trong 50 năm tới. Như vậy, chúng ta sẽ phải đối diện với hai câu chuyện tác động toàn diện đến phát triển kinh tế - xã hội, đó là mức sinh thấp và dân số già.

Theo chuyên gia, nếu mức sinh thấp dưới 1,3 con thì hầu như không có khả năng khôi phục về mức sinh thay thế. “Tất cả các nhóm nghèo trung bình, giàu, giàu nhất đều xung quanh mức sinh 2 con, chỉ có nhóm nghèo nhất là vượt hẳn lên 2,4 con”, ông Sơn thông tin.

Như vậy, các chính sách can thiệp, hỗ trợ cho người nghèo vẫn cần tiếp tục và không để cho những gia đình còn điều kiện kinh tế rất hạn chế, khó khăn nhưng vẫn sinh nhiều con, điều này sẽ tác động không tốt đến sự phát triển của mỗi gia đình và toàn xã hội.

Tông Cục Dân số - Kế hoạch hóa gia đình dự báo bức tranh dân số Việt Nam vào năm 2069 khoảng 117 triệu người, chỉ số già hoá (chỉ số % giữa số người từ 60 tuổi trở lên so với số trẻ dưới 15 tuổi) là 154,3%, tăng gấp 3 lần so với năm 2019, nghĩa là cứ 2 trẻ em sẽ có 3 người già.

Vì vậy, ngay lúc này, cần phải triển khai các giải pháp đồng bộ để giải quyết chênh lệch mức sinh trước khi quá muộn.

Loạt giải pháp hỗ trợ các cặp vợ chồng sinh đủ 2 con

Theo ThS.BS Mai Trung Sơn, đơn vị đang tham mưu xây dựng dự thảo Luật Dân số, trong đó, đề xuất các biện pháp của nhà nước khuyến khích sinh đủ 2 con tại tỉnh, thành phố có mức sinh thấp.

Theo đó, 4 biện pháp được đưa ra, đề xuất hỗ trợ một lần bằng tiền khi phụ nữ sinh con thứ 2. Mục đích là trong quá trình mang thai phụ nữ cần nghỉ làm, bồi dưỡng sức khỏe, đề xuất miễn, giảm học phí, hỗ trợ chi phí học tập cho trẻ em lứa tuổi mầm non, tiểu học, đề xuất cơ quan, tổ chức, doanh nghiệp tham gia cung cấp dịch vụ tư vấn, hỗ trợ hôn nhân và gia đình được hưởng các chính sách khuyến khích xã hội hoá trong lĩnh vực y tế.

Đơn vị này cũng đề xuất xây dựng môi trường, cộng đồng phù hợp tạo điều kiện cho các cặp vợ chồng sinh đủ 2 con, chăm sóc và nuôi dạy con tốt, chia sẻ trách nhiệm giữa các thành viên gia đình.

Các tỉnh, thành có mức sinh thấp cần rà soát, bãi bỏ các chính sách khuyến khích sinh ít con mà cần khuyến khích sinh đủ 2 con. 

Theo Thứ trưởng Bộ Y tế Nguyễn Thị Liên Hương, Thủ tướng ban hành quyết định số 588 phê duyệt chương trình điều chỉnh mức sinh phù hợp với các vùng, đối tượng đến năm 2030. Bộ trưởng Bộ Y tế đã có quyết định ban hành kế hoạch hành động thực hiện.  

Chiến lược Dân số Việt Nam đến năm 2030 nhấn mạnh mục tiêu “duy trì vững chắc mức sinh thay thế, giảm chênh lệch mức sinh giữa các vùng, đối tượng”.

Đây là những định hướng chính sách về dân số rất kịp thời, nhằm cải thiện thực trạng mức sinh thấp tại một số vùng. Để đạt được điều này, đòi hỏi phải có chính sách, chiến lược hỗ trợ công tác dân số trong thời gian tới.

Theo bà Hương, để làm được điều này, các vùng có mức sinh thấp phải tập trung tuyên truyền vào lợi ích của việc sinh đủ hai con, các yếu tố bất lợi của việc kết hôn, sinh con quá muộn, sinh ít con đối với việc phát triển kinh tế xã hội, đối với gia đình và chăm sóc bố mẹ khi về già. 

Tập trung vận động nam, nữ thanh niên không kết hôn muộn, không sinh con muộn, mỗi cặp vợ chồng sinh đủ 2 con và nuôi dạy con tốt.