Bài toán cạnh tranh cho thị trường gọi xe công nghệ thời kỳ bình thường mới

Câu chuyện “cạnh tranh” trên thị trường này ra sao, bị tác động như thế nào bởi đại dịch COVID-19 và đến nay sẽ có xu hướng phát triển gì trong thời kỳ bình mới là những nội dung chính của Tọa đàm “Bài toán cạnh tranh cho thị trường gọi xe công nghệ trong thời kỳ bình thường mới” do Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng – Bộ Công Thương phối hợp Dự án “Hoàn thiện chính sách và nâng cao năng lực thực thi cạnh tranh” thuộc Dự án JICA Nhật Bản tổ chức, được phát sóng vào lúc 21h00 ngày 19/3/2022 và phát lại vào 16h30 ngày 20/ 3/2022 trên kênh VTC6 – Đài Truyền hình Kỹ thuật số VTC.

Tọa đàm có sự tham gia, chia sẻ của đại diện các cơ quan quản lý nhà nước có liên quan, gồm Bà Trần Phương Lan – Trưởng phòng, Phòng Kiểm soát tập trung kinh tế, Cục Cạnh tranh và Bảo vệ người tiêu dùng, Bộ Công Thương; ông Nguyễn Hữu Tuấn – Trưởng phòng, Phòng Quản lý thương mại điện tử – Bộ Công Thương và ông Đinh Văn Minh – Chuyên viên, Vụ Vận tải, Bộ Giao thông vận tải.

Sự hình thành và phát triển thị trường gọi xe công nghệ tại Việt Nam

Chia sẻ tại Tọa đàm, ông Đinh Văn Minh cho biết, thời điểm năm 2014, ngoài xe taxi truyền thống, tại Việt Nam, sự xuất hiện của một số ứng dụng gọi xe kết nối tài xế với khách hàng với các tên tuổi như Grab, Uber… đã làm thay đổi bộ mặt của ngành vận tải.

Tuy nhiên, ở thời điểm đó, Việt Nam mới chỉ có quy đinh về hợp đồng bằng giấy giữa đơn vị kinh doanh vận tải với khách hàng, mà chưa có quy định về hợp đồng điện tử.

Ngày 19 tháng 10 năm 2015, Thủ tướng Chính phủ cho phép triển khai thí điểm mô hình mới này tại một số địa phương như Hà Nội, Quảng Ninh, TP. Hồ Chí Minh và khánh Hòa với 10 đơn vị cung cấp ứng dụng phần mềm kết nối đăng ký tham gia. Đến nay, có khoảng 67.000 xe taxi, 90.000 xe hợp đồng đã đăng ký kinh doanh và được cấp phù hiệu.

Từ góc độ cơ quan quản lý hoạt động thương mại điện tử và kinh tế số, ông Nguyễn Hữu Tuấn nhấn mạnh, sau 7 năm phát triển, thị trường gọi xe trực tuyến Việt Nam đã có sự bùng nổ với hơn 20 nền tảng khác nhau ra đời và cạnh tranh khốc liệt với dịch vụ đa dạng hơn và quy mô thị trường lớn hơn nhiều với mức tăng trưởng cao thứ 2 chỉ sau thị trường thương mại điện tử bán lẻ.

Cạnh tranh trên thị trường gọi xe công nghệ tại Việt Nam

Theo bà Trần Phương Lan, về lý thuyết, một thị trường với nhiều chủ thể tham gia cung cấp hàng hóa, dịch vụ thường được coi là thị trường có mức độ cạnh tranh cao. Tuy nhiên, dưới góc độ pháp luật cạnh tranh, số lượng doanh nghiệp tham gia thị trường chưa hẳn đã có tính quyết định, phản ánh chính xác thực trạng cạnh tranh trên thị trường.

Thay vào đó, các chỉ số CR3 (tổng thị phần của 03 doanh nghiệp lớn nhất trên thị trường), CR5 (tổng thị phần của 5 doanh nghiệp lớn nhất trên thị trường) hay HHI (tổng bình phương thị phần của các doanh nghiệp trên thị trường) mới phản ánh về mức độ tập trung trên thị trường. Thông thường, thị trường có mức độ tập trung càng cao thì mức độ cạnh tranh càng giảm và ngược lại.

Theo số liệu của Statista năm 2020, tổng thị phần của 03 doanh nghiệp lớn nhất trên thị trường gọi xe trực tuyến tại Việt Nam, gồm Grab, Gojek và Be đã đạt gần 99%, cho thấy mức độ tập trung thị trường khá cao. Tuy nhiên, thị phần chỉ phản ánh trạng thái hiện tại của thị trường, không nhất thiết phản ánh đầy đủ về cấu trúc và thực trạng cạnh tranh trên thị trường.

Đối với những thị trường đặc thù như thị trường của các nền tảng số, khi đánh giá mức độ cạnh tranh, thay vì yếu tố thị phần, cơ quan cạnh tranh các quốc gia chủ yếu xem xét các yếu tố rào cản gia nhập và mở rộng thị trường.

Bà Trần Phương Lan cho biết đối với thị trường gọi xe công nghệ thì rào cản tài chính là một trong những rào cản lớn. Những doanh nghiệp không có tiềm lực tài chính thì khó có thể tồn tại và duy trì hoạt động kinh doanh thành công trên thị trường nền tảng gọi xe trực tuyến.

Ngoài rào cản về tài chính, bà Lan nhấn mạnh, hiệu ứng mạng lưới gián tiếp giữa các nhóm người dùng trên nền tảng và dữ liệu người dùng cũng được các cơ quan cạnh tranh ưu tiên xem xét khi đánh giá cạnh tranh trên thị trường gọi xe công nghệ.

Ông Nguyễn Hữu Tuấn cũng chia sẻ thêm, trong bất kỳ lĩnh vực nào thì dữ liệu đều rất quan trọng, đặc biệt là dữ liệu về khách hàng. Việc đánh giá đúng nhu cầu và thói quen tiêu dùng, hành vi của khách hàng hay người sử dụng dịch vụ… có vai trò hết sức quan trọng, góp phần vào thành công của doanh nghiệp, từ đó tối ưu hóa việc sử dụng ngân sách, hiệu suất và chất lượng dịch vụ gọi xe trực tuyến.

Bên cạnh đó, khi có lượng người dùng nhất định thì việc cung cấp thêm các dịch vụ khác mà khách hàng có nhu cầu là một xu hướng tất yếu. Chính vì vậy, các ứng dụng gọi xe công nghệ sẽ tích hợp thêm nhiều tính năng mới như giao hàng, thanh toán điện tử, giao đồ ăn… vào nền tảng ban đầu với sự tham gia của các đơn vị có tiềm lực tài chính, công nghệ.

Việc này sẽ làm thay đổi thói quen tiêu dùng, đẩy nhanh quá trình thương mại hóa và tăng hiệu suất của các sản phẩm và dịch vụ mới. Điều này khiến cho các doanh nghiệp mới càng khó khăn hơn khi muốn thâm nhập và khai thác thị trường này.

Thúc đẩy cạnh tranh trên thị trường gọi xe công nghệ trong thời kỳ bình thường mới

Trong giai đoạn 2020 – 2021, dưới ảnh hưởng của đại dịch COVID-19, có những giai đoạn hoạt động cung cấp dịch vụ gọi xe trực tuyến bị gián đoạn nhằm đảm bảo thực hiện các biện pháp ngăn ngừa dịch bệnh.

Tuy nhiên, với đặc tính năng động, sáng tạo của các hoạt động kinh doanh trong lĩnh vực kinh tế số, các nền tảng gọi xe trực tuyến đã tăng cường mở rộng, bổ sung các dịch vụ khác và liên tục giới thiệu các dịch vụ mới trên nền tảng của mình nhằm thích nghi với hoàn cảnh, đồng thời, đáp ứng nhu cầu của người dân trong mùa dịch.

Bởi vậy, cuộc đua tranh trên thị trường gọi xe công nghệ tại Việt Nam trong và hậu COVID-19 càng trở nên khốc liệt hơn, không chỉ ganh đua về phí dịch vụ, mà còn cạnh tranh nhau về chất lượng và sự đa dạng hóa dịch vụ trên nền tảng. Sự cạnh tranh trên thị trường gọi xe trực tuyến trong thời kỳ bình thường mới mang yếu tố tích cực, đem lại những lợi ích nhất định cho người dùng, bao gồm cả người đi xe và lái xe.

Người tiêu dùng sẽ được hưởng lợi nhiều hơn, quyền lợi của người tiêu dùng sẽ được đảm bảo hơn. Tuy nhiên, điều này cũng tạo ra những thách thức, áp lực lớn hơn đối với các doanh nghiệp tiềm năng, muốn gia nhập thị trường.

Với vai trò quản lý nhà nước về thương mại điện tử và kinh tế số, ông Nguyễn Hữu Tuấn khẳng định, để thúc đẩy cạnh tranh trên thị trường gọi xe công nghệ tại Việt Nam, cần tạo một môi trường cạnh tranh lành mạnh, thuận lợi và công bằng giữa taxi truyền thống và taxi công nghệ.

Bên cạnh đó, cần khuyến khích quá trình chuyển đổi số, đồng thời, có thể tạo điều kiện thuận lợi về vốn cho các doanh nghiệp mới gia nhập thị trường thông qua các ưu đãi thuế hay ưu đãi về thanh toán trực tuyến. Cuối cùng, cần tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra để đảm bảo doanh nghiệp tuân thủ pháp luật cạnh tranh.

Ông Đinh Văn Minh đã nhận định sự ra đời của Nghị đinh số 10/2020/NĐ-CP thay thế cho Nghị định số 86/2014/NĐ-CP là một cú huých cho sự phát triển của các đơn vị kinh doanh vận tải.

Với việc cắt giảm và đơn giản hóa 50% điều kiện đầu tư kinh doanh dịch vụ vận tải bằng xe ô tô đối với cả loại hình xe taxi và xe hợp đồng, Nghị định được kỳ vọng sẽ tạo điều kiện cho môi trường kinh doanh, cạnh tranh minh bạch, lành mạnh và bình đẳng giữa các chủ thể có hoạt động kinh doanh vận tải, mang lại nhiều lợi ích cho người dân và doanh nghiệp.

Bên cạnh nỗ lực của Nhà nước trong việc tạo ra hành lang pháp lý thông thoáng, giảm thiểu các rào cản, điều kiện kinh doanh, khuyến khích doanh nghiệp tích cực tham gia vào công cuộc chuyển đổi số, bà Trần Phương Lan nhấn mạnh, bản thân các doanh nghiệp cũng cần chủ động, sáng tạo để đổi mới, tăng cường ứng dụng công nghệ thông tin trong hoạt động kinh doanh của mình, kết nối, hợp tác với nhau để phát triển trên cơ sở tuân thủ pháp luật nhằm cạnh tranh công bằng và lành mạnh.