Đổi đời nhờ cây di sản chè Shan tuyết hàng trăm năm tuổi

Tháng 2/2016, quần thể 400 cây chè Shan tuyết tại xã Suối Giàng, huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái được đón bằng Cây di sản Việt Nam. Đây là những cây cổ thụ có tuổi đời hàng trăm năm, mọc tự nhiên trên dãy Hoàng Liên Sơn quanh năm mây mù bao phủ, ở độ cao 1.300 mét so với mực nước biển.

400 cây chè Shan tuyết cổ thụ ở Suối Giàng được công nhận là Cây di sản Việt Nam không chỉ là sự vinh danh, ghi nhận những giá trị độc đáo, tiêu biểu về cảnh quan môi trường sinh thái mà còn góp phần nâng cao ý thức bảo vệ môi trường thiên nhiên của người dân, góp phần phát triển văn hóa - du lịch, mang lại lợi ích kinh tế cho người dân và địa phương.

Trong số 400 cây chè Shan tuyết cổ thụ được công nhận là cây di sản, một số cây có dáng, thế rất đẹp và năng suất cao vừa cung cấp chè thành phẩm vừa mang đến giá trị tham quan, du lịch.

Điển hình trong số đó là cây chè được đánh số 003, do gia đình ông Nguyễn Quang Hoàng (người bản địa) quản lý. Chia sẻ với phóng viên Báo điện tử VTC News, ông Sổng A Páo (người H'Mông) - người chăm sóc đặc biệt cho cây chè - cho biết, hàng ngày ông luôn kiểm tra gốc cây chè xem có bị mối không. Sau đó, ông sẽ hái bỏ phần lớn quả chè để cây tập trung dưỡng chất nuôi búp.

Quy trình chế biến shan tuyết ở đây rất phức tạp, trải qua nhiều bước như sao héo chè, vò chè, sao khô chè, lấy hương chè. Quá trình này phải trải qua ít nhất 8 tiếng đồng hồ. Đối với bạch trà, quy trình này sẽ phức tạp hơn.

Mỗi người chế biến loại chè này sẽ có bí quyết riêng. Những búp chè Shan tuyết màu trắng xám, bọc một lớp phấn trắng mờ như tuyết, được sao bằng kinh nghiệm và bàn tay khéo léo của người Mông.

Sổng A Páo là một trong những người nắm giữ bí quyết này, ông cũng được sự đồng thuận của chủ cây chè Shan tuyết số 003 đặt tên cho loại chè mình làm ra là chè Sổng A Páo. Chè Sổng A Páo có giá khoảng 2,5 triệu đồng/kg đối với bạch trà. Thấp nhất là loại trà mạn thông thường, giá 350.000 đồng/kg.

Để hái được những búp chè non, ông Páo và bà con người H’mông nhiều khi phải trèo lên những cành cao. Với độ cao của vùng đất Suối Giàng, mùa đông thường không có mặt trời; còn buổi sáng mùa hè, búp chè cũng ngậm sương mù, hái buốt tay.

Sau khi thu hoạch, búp chè tươi sẽ được phân loại để chế biến thành nhiều loại trà gồm bạch trà, hồng trà, lục trà...Trong đó, bạch trà là loại quý hiếm nhất, được chế biến từ “tôm” chè (một búp non duy nhất có màu trắng tuyết), số lượng vô cùng khiêm tốn. Sắp xếp theo độ hiếm giảm dần gồm hồng trà (1 tôm 2 lá), lục trà (1 tôm 3 lá)... Giá trị cũng theo đó giảm dần.

Chè tươi hái về, đầu tiên chọn những búp không bị sâu, không quá già, sau đó đưa vào chảo để sao. Sao chè nhất thiết phải dùng củi phơi khô cháy đượm thì nước chè mới xanh.

Khi sao chè, phải luôn hơ tay trần vào chảo nóng để ước lượng nhiệt độ. Trong quá trình sao, lửa phải thật đều, rồi đưa chè ra vò bằng tay. Phải vò khéo léo sao cho chè không bị nát, vừa không mất hương vị chè, vừa không làm rơi hết những tuyết trắng còn bám ở búp. Đó là cả một quá trình cẩn thận, kỹ lưỡng, chứa đựng tâm huyết của người làm chè.

Đây là kinh nghiệm và bí quyết sao chè của người Mông truyền lại. Sau khi sao, những búp chè săn lại bằng hạt đỗ xanh, tuyết phủ trắng, mang hương thơm độc đáo thanh cao của núi ngàn.

Đến thời điểm hiện tại, khách du lịch kéo đến xã Suối Giàng ngày một tăng lên vì muốn được thưởng thức không khí và ngắm nhìn những cây chè Shan tuyết cổ thụ tại mảnh đất được ví như Sa Pa thứ hai của Việt Nam.

Khách đến Suối Giàng hầu như đều ghé thăm tất cả những cây chè Shan tuyết cổ thụ, thưởng thức vẻ đẹp lưu giữ giá trị văn hóa của người H’mông. Ông Sổng A Páo và nhiều người dân khác giờ đây cuộc sống đã thay đổi, không còn vác cuốc, địu gùi lên rừng từ sáng sớm như trước đây nữa. Thay vào đó là thong thả dọn dẹp đình quán, ăn bận sạch sẽ, tươm tất để sẵn sàng pha trà đón khách và giới thiệu cho du khách về chè Shan tuyết Suối Giàng.

Được tận mắt ngắm cô gái Mông nâng chén trà với đôi má ửng hồng vì lửa nóng từ lò sao mới thấy giá trị của chè Suối Giàng không chỉ dừng lại ở hương vị đặc biệt của một đồ uống. Vượt lên trên là sự thưởng thức và trải nghiệm cả cách làm nên hương vị ấy.

Lúc gia về, ai nấy cũng muốn mua cho mình một vài cân chè Shan tuyết làm quà cho người thân, bạn bè, để mượn món quà ấy mà kể lại những câu chuyện về chè Shan tuyết ở vùng đại ngàn Suối Giàng, nơi họ được một lần đặt chân đến.

Vào mùa chế biến chè, Suối Giàng thơm ngào ngạt. Mùi lá chè búp chín mềm bởi sức nóng của chảo gang, củi lửa gỗ rừng. Nhựa chè thơm chan chát, ngầy ngậy. Khi hãm, chè rất được nước. Uống xong, dư âm của thứ hương rừng sắc núi ấy vẫn cứ lưu mãi nơi đầu lưỡi.

Theo Chủ tịch UBND xã Suối Giàng Lường Văn Tâm: Những năm gần đây, xã đầu tư mạnh mẽ vào các cơ sở homestay, và kinh doanh dịch vụ, trải nghiệm, nhằm thúc đẩy du lịch phát triển. Xã có khoảng 25 homestay, không gian văn hóa trà và các hang động Cốc Tình, Thiên Cung…để phục vụ nhu cầu tham quan, nghỉ dưỡng của du khách thập phương.

Hiện, mỗi năm Suối Giàng đón hàng chục nghìn lượt du khách trong và ngoài nước tới tham quan, trải nghiệm nhiều hoạt động văn hóa truyền thống và thưởng thức chè Shan tuyết cổ thụ.