Tổ nghề sân khấu là ai?

Đây là hoạt động tâm linh của những người làm nghệ thuật, tưởng nhớ những bậc tiền bối trong nghề.

Giai thoại về ngày giỗ Tổ

Mặc dù hoạt động giỗ Tổ, tri ân được các nghệ sĩ trong Nam và ngoài Bắc tổ chức long trọng với tất cả sự thành kính nhưng khi được hỏi vậy Tổ nghề là ai thì hầu hết đều mơ hồ và không đưa ra được câu trả lời rõ ràng. 

Theo nhà biên kịch Chu Thơm, có rất nhiều giai thoại về ngày giỗ Tổ của ngành sân khấu Việt Nam. Một trong những giai thoại phổ biến nhất là có vị vua hiếm muộn về đường con cái, lúc có tuổi thì sinh hạ được hai vị hoàng tử khôi ngô, tuấn tú sau thời gian dài cầu xin trời Phật.

Hai hoàng tử rất mê ca hát, không quan tâm tới việc triều chính. Họ qua đời vào ngày 12/8 âm lịch, trong một lần trốn cha đi coi hát. Linh hồn của họ ở lại sân khấu, độ trì cho người theo nghiệp cầm ca. Ngày họ qua đời được giới nghệ sĩ lấy làm ngày giỗ Tổ nghề.

Nhà biên kịch Chu Thơm cho rằng, các giai thoại về ngày giỗ Tổ sân khấu rất khác nhau và chỉ mang tính ước lệ. Rất khó để xác định cụ thể nguồn gốc của ngày giỗ này. 

Năm 2011, Thủ tướng ký quyết định ban hành Quyết định số 13/QĐ-TTg lấy ngày 12/8 âm lịch làm ngày Sân khấu Việt Nam. Từ đó tới nay, ngày giỗ Tổ sân khấu được tổ chức trọng thể khắp cả nước. Không chỉ các nghệ sĩ sân khấu mà ngay cả những người hoạt động trong các loại hình biểu diễn khác như phim ảnh, ca nhạc, MC... cũng háo hức tham gia các hoạt động của ngày giỗ Tổ.

Lễ giỗ Tổ thường được tổ chức tại các nhà hát, sân khấu, đền thờ... Đền Tâm Linh Việt do nghệ sĩ Hoài Linh xây dựng là một trong những điểm tổ chức giỗ Tổ nghề long trọng nhất, không chỉ rất đông nghệ sĩ có mặt mà còn thu hút nhiều người dân tham gia.

Các hoạt động trong ngày giỗ Tổ thường chia làm hai phần: Phần dâng hương, làm lễ và phần hội. Trong phần dâng hương, vai trò chủ tế thường được giao cho những nghệ sĩ gạo cội, có nhiều đóng góp cho sân khấu. Trong phần hội, các nghệ sĩ sẽ biểu diễn chung vui với nhau hoặc tri ân khán giả.

Năm nay, do ảnh hưởng của dịch COVID-19, ngày giỗ Tổ nghề sân khấu được thực hiện đơn giản hơn mọi năm. Phần lớn các nhà hát, sân khấu chỉ giữ lại phần lễ, còn phần hội sẽ được rút gọn để đảm bảo an toàn sức khỏe cho mọi người.

Riêng nghệ sĩ Hoài Linh thông báo không mở cửa đền thờ Tâm Linh Việt vào ngày giỗ Tổ như mọi năm. Thông báo viết: "Tình hình dịch bệnh đã được kiểm soát. Tuy nhiên, phòng bệnh hơn chữa bệnh và nhằm đảm bảo tốt trong công tác phòng chống dịch cho cá nhân và cho cộng đồng, tôi thay mặt ban tổ chức lễ hội giỗ Tổ sân khấu và ngày Sân khấu Việt Nam 12/8 âm lịch năm Canh Tý (28/9), đền thờ Tâm Linh Việt sẽ không tổ chức và mở cửa đón khách như mọi năm".

Nghệ sĩ Vượng Râu cũng thường tổ chức giỗ Tổ tại Thiên Trường Vọng phủ. Anh cho biết, do ảnh hưởng của dịch COVID-19 nên phần khách mời phải gói gọn nhưng nghi lễ sẽ được chăm chút kỹ lưỡng hơn.

Trong dịp giỗ Tổ sân khấu năm nay, CLB Sân khấu thử nghiệm thuộc Hội Nghệ sĩ Sân khấu Việt Nam không chỉ tổ chức lễ dâng hương mà còn biểu diễn vở Dưới ánh đèn của biên kịch Chu Thơm. NSND Trần Nhượng cho hay, vở diễn này rất phù hợp với ngày giỗ Tổ sân khấu. 

Dưới ánh đèn nói về cuộc đời của các nghệ sĩ mang "kiếp con tằm", nhả những sợi tơ đầu tiên và cuối cùng làm đẹp cho đời. Vở diễn là tiếng lòng của những con người đứng dưới ánh đèn sân khấu.

Biên kịch Chu Thơm cho rằng các nghệ sĩ tổ chức lễ giỗ Tổ sân khấu là điều đáng được ủng hộ: "Họ nhớ đến các bậc tiền bối, nhớ ngày giỗ Tổ, thành kính dâng lễ, mong Tổ nghề phù hộ, điều này thể hiện họ rất trân trọng công việc của mình, khát khao được cống hiến, được khẳng định bản thân trong nghề nghiệp. Đó là điều rất đáng quý.

Hơn nữa, ngày giỗ Tổ cũng là dịp họ nhìn lại mình, xem một năm qua mình đã làm được gì, đã tiến bộ tới đâu, so với các đồng nghiệp khác thế nào, từ đó càng có thêm quyết tâm trong nghề nghiệp".

Biên kịch Chu Thơm cũng đánh giá, việc các nghệ sĩ chủ động giảm quy mô của ngày giỗ Tổ trong thời điểm có dịch COVID-19 thể hiện rõ tinh thần trách nhiệm của họ đối với cộng đồng.

"Lễ to hay lễ nhỏ không phải là yếu tố duy nhất thể hiện sự thành kính. Quan trọng nhất vẫn là cái tâm của người nghệ sĩ. Họ luôn hướng về nghề với sự trân trọng, với khát vọng được cống hiến thì chắc chắn sẽ gặt hái được những trái ngọt" - Biên kịch Chu Thơm nói.