Thế khó của các bên trong đàm phán chấm dứt xung đột ở Ukraine

Cuộc xung đột Nga - Ukraine đã bước sang năm thứ 4 nhưng vẫn chưa có dấu hiệu hạ nhiệt trên mọi mặt trận và cuộc đàm phán hòa bình vẫn rơi vào tình trạng bế tắc, dù hai bên đều bày tỏ mong muốn “giảm leo thang” trong mùa Giáng sinh năm nay.

Hồi kết trên bàn đàm phán?

Cuộc gặp kéo dài gần 5 giờ tại điện Kremlin giữa Nga với phái đoàn Mỹ, gồm đặc phái viên Steve Witkoff và Jared Kushner, con rể của Tổng thống Mỹ Donald Trump kết thúc trong bế tắc khi hai bên không thống nhất được những vấn đề cần giải quyết.

Trong khi ở diễn biến khác, giới chức Mỹ và Ukraine đều khẳng định cuộc đàm phán về kế hoạch hòa bình do Washington đề xuất diễn ra trong 3 ngày qua rất hiệu quả và mang tính xây dựng song không có kết quả đột phá.

Theo tờ The Guardian, Mỹ dưới thời Tổng thống Trump liên tục thúc giục Kiev nhượng bộ nhằm tiến tới chấm dứt xung đột, dù kế hoạch hòa bình nhận được sự hậu thuẫn từ các đặc phái viên như ông Witkoff và ông Kushner, tiến trình vẫn bị chặn lại ở điểm mấu chốt: Tổng thống Vladimir Putin. Chính lập trường cứng rắn của điện Kremlin đang trở thành rào cản lớn nhất khiến thỏa thuận Ukraine khó thể thành hiện thực.

Giới quan sát cho rằng chìa khóa của mọi thỏa thuận hòa bình nằm ở Moskva. Cuộc xung đột khiến hàng trăm nghìn người thương vong và buộc hàng triệu dân thường phải rời bỏ nhà cửa.

Nga cũng nhiều lần tuyên bố lập trường của nước này là không từ bỏ những vùng lãnh thổ đã sáp nhập, phản đối Ukraine gia nhập NATO, nhấn mạnh Kiev cần duy trì vị thế "trung lập, phi hạt nhân và không liên kết".

Ngoại trưởng Mỹ Marco Rubio khẳng định mục tiêu của Washington là tìm kiếm lộ trình kết thúc xung đột, trong đó hòa bình phải đi kèm với việc bảo vệ lợi ích lâu dài của Ukraine và có khả năng được cả hai phía chấp nhận.

Tuy nhiên, trong phát biểu mới đây, cố vấn chính sách đối ngoại của Tổng thống Putin, ông Yuri Ushakov cho biết ông chủ Điện Kremlin và ông Witkoff có sự thấu hiểu, giúp cuộc trao đổi của họ trở nên "thực sự thân thiện" và có hy vọng về tương lai.

Trong khi đó, tờ Kyiv Independent đưa tin Tổng tư lệnh Lực lượng vũ trang Ukraine, Tướng Oleksandr Syrskyi cho rằng việc Kiev phải nhượng lại lãnh thổ trong bất kỳ thỏa thuận hòa bình nào với Nga là điều “không thể chấp nhận được”. Ông Syrskyi nói rằng một “nền hòa bình công bằng” chỉ có thể bắt đầu bằng việc ngừng bắn dọc theo tuyến tiếp xúc hiện tại, sau đó mới tiến hành đàm phán.

Phản ứng đối lập giữa các bên

Trong bối cảnh các nỗ lực ngoại giao đang được đẩy mạnh nhằm tìm kiếm khuôn khổ ngừng bắn cho cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine kéo dài gần 4 năm, Tổng thống Pháp Emmanuel Macron và Tổng thống Zelensky có cuộc trao đổi kéo dài nhiều giờ tại Điện Élysée ở Paris, Pháp.

Theo nguồn tin rò rỉ, ông Macron cảnh báo ông Zelensky rằng "có khả năng Mỹ sẽ quay lưng với Ukraine về vấn đề lãnh thổ, nếu không có sự rõ ràng về đảm bảo an ninh”. Cùng với đó, Tổng thống Pháp nhấn mạnh đối tác châu Âu phải có tiếng nói trong việc hoàn thiện nội dung của kế hoạch hòa bình: từ tài sản Nga bị đóng băng, bảo đảm an ninh đến tiến trình hội nhập châu Âu của Ukraine hay các gói trừng phạt.

Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen hoan nghênh những nỗ lực tìm kiếm hòa bình của ông Trump, mô tả chúng là "điểm khởi đầu", nhưng cũng nói rõ rằng châu Âu có nhiều lo ngại về các chi tiết được nêu trong kế hoạch 28 điểm ban đầu của Mỹ. Bà cho biết đã nhìn thấy "một cơ hội để đạt được tiến bộ thực sự".

Trong khi đó, Thủ tướng Đức Friedrich Merz lưu ý ông Zelensky cần phải "rất cẩn trọng". "Họ đang tính toán với cả ông và chúng tôi", ông Merz nói. Theo Der Spiegel, bình luận này ám chỉ đến việc phái đoàn của Mỹ gồm đặc phái viên Steve Witkoff và Jared Kushner, con rể của Tổng thống Donald Trump tới Moskva để gặp Tổng thống Putin.

Về phía Ukraine, phát biểu trong chuyến thăm Ireland, Tổng thống Zelenskiy nhận định triển vọng hòa bình phụ thuộc nhiều vào những cuộc đàm phán trực tiếp với Nga. Tuy nhiên, ông cũng bày tỏ lo ngại rằng Washington có thể suy giảm cam kết đối với tiến trình ngoại giao này trong thời gian tới.

Theo tổng thống Zelensky, bản kế hoạch do Mỹ soạn thảo từng bao gồm đề xuất gây tranh cãi như giới hạn quy mô quân đội Ukraine, cấm Kiev gia nhập NATO và yêu cầu nhượng lãnh thổ đã được “điều chỉnh”. Tuy nhiên, ông thừa nhận “vấn đề lãnh thổ vẫn là khó khăn nhất” và nhấn mạnh Hiến pháp Ukraine không cho phép nhượng đất.

Sau cuộc điện đàm kéo dài 2 giờ với ông Witkoff và ông Kushner, Tổng thống Zelensky cũng tiết lộ phía Ukraine nhất trí về các bước tiếp theo và định dạng cho các cuộc trao đổi với phía Mỹ.

Trong khi đó, cố vấn chính sách đối ngoại của Tổng thống Nga, ông Yuri Ushakov cho biết: "Một số đề xuất của Mỹ có vẻ ít nhiều có thể chấp nhận được, mặc dù chúng cần được thảo luận". Đồng thời, ông nhấn mạnh một số điểm khác "không phù hợp với chúng tôi".

Điện Kremlin cũng nhắc lại lập trường mọi thỏa thuận hòa bình đều phải giải quyết những gì họ mô tả là "nguyên nhân ban đầu" hoặc "lý do cơ bản" cho cuộc xung đột. Bao gồm, việc dừng mở rộng NATO, công nhận quyền kiểm soát của Nga với các khu vực ở Ukraine và chấm dứt thực sự Ukraine là quốc gia có chủ quyền.

Hiện tại, phía Mỹ vẫn chưa công khai bình luận về các cuộc đàm phán, nhưng theo thư ký báo chí Nhà Trắng Karoline Leavitt, Mỹ "rất lạc quan" về việc đạt thỏa thuận chấm dứt cuộc cuộc xung đột giữa Nga và Ukraine.

Tương lai xung đột

Hôm 6/12, phát biểu tại Diễn đàn quốc phòng Reagan, ông Kellogg cho rằng những nỗ lực giải quyết xung đột Nga - Ukraine đang ở "10m cuối cùng" nhưng cũng là chặng đường khó khăn nhất. Theo ông Kellogg, vấn đề bây giờ phụ thuộc vào việc giải quyết hai chủ đề chính còn tồn đọng: tương lai của vùng Donbass và nhà máy điện hạt nhân Zaporizhzhia.

“Nếu chúng ta xử lý xong hai vấn đề đó, tôi tin phần còn lại sẽ diễn biến khá suôn sẻ. Chúng ta gần như đã chạm đích. Chúng ta thật sự, thật sự rất gần rồi”, ông Kellogg nói.

Ở góc nhìn khác, nhà kinh tế người Nga hiện sống ở Mỹ, Vladislav Inozemtsev nói với Al Jazeera rằng: "Ông Putin hoàn toàn hiểu Ukraine đang cạn kiệt thời gian. Vì vậy, lực lượng của Nga có thể chiến đấu trong một hoặc hai năm. Nhưng ông ấy sẵn sàng trì hoãn, không phải cho đến khi Ukraine mệt mỏi và từ bỏ mà cho đến khi điều kiện của ông ấy được đáp ứng".

Đồng quan điểm, bà Ilya Budraitskis - sử gia về Nga tại Đại học California, Berkeley nhấn mạnh Nga có khả năng duy trì nỗ lực chiến đấu của mình vô thời hạn.

Mọi thỏa thuận hòa bình tiềm năng và việc dỡ bỏ lệnh trừng phạt đều sẽ có lợi cho nền kinh tế Nga, nhưng ông Inozemtsev và bà Budraitskis nghi ngờ cuộc sống sẽ không thể trở lại như trước năm 2022.

Trong cuộc phỏng vấn với kênh truyền hình NBC News, Phó Tổng thống JD Vance nhấn mạnh: "Tôi nghĩ, xét cho cùng, chúng ta đã đạt được nhiều tiến bộ, nhưng vẫn chưa hoàn toàn chạm đến đích. Tôi nghĩ vẫn còn hy vọng, hy vọng sẽ có tin tốt lành trong vài tuần tới về vấn đề này".

Trong khi đó, Tổng thống Putin cho rằng Tổng thống Trump thực sự cố gắng tìm kiếm một giải pháp đồng thuận cho vấn đề Ukraine, nhưng điều đó "không hề dễ dàng". Ông thừa nhận có những vấn đề xảy ra trong quá trình xây dựng kế hoạch hòa bình cho Ukraine mà không đạt được sự đồng thuận và “đó là một công việc khó khăn”.