Sách Tiếng Việt 1 chi chít 'sạn'

Hơn một tháng bước vào năm học mới, nhiều giáo viên, phụ huynh phản ánh nội dung trong sách Tiếng Việt 1, bộ sách Cánh, bộ sách Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục diều sử dụng một số từ ngữ chưa phù hợp và thiếu ý nghĩa trong việc giáo dục trẻ.

Chi chít sạn trong sách Tiếng Việt 1

Các giáo viên đã chỉ sách Tiếng Việt 1 ở bộ Cánh diều và bộ Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục còn nhiều thiếu sót, chưa chuẩn. Một số bài có nội dung và hình ảnh sử dụng truyện ngụ ngôn, phỏng dịch từ nước ngoài không phù hợp với tâm lý lứa tuổi và thiếu tính định hướng giáo dục. Sách có nhiều từ ngữ mang tính địa phương, các yêu cầu không phù hợp với trẻ mới vào lớp 1; nhiều thuật ngữ còn trừu tượng; không ít tình huống còn gượng ép.

Ví dụ, trong sách Tiếng Việt 1 – bộ sách Cánh diều, như bài đọc “Quạ và chó” (trang 99): Quạ đỗ ở mỏm đá, mỏ ngậm khổ mỡ to. Chó nghĩ kế cuỗm khổ mỡ. Nó giả vờ: A, ca sĩ quạ! Quạ mà ca thì mê li lắm.

Quạ há to mỏ: Quà… quà… Thế là… “bộp”, khổ mỡ của quạ đã nằm kề mõm chó. Chó tợp mỡ tha đi. (Theo truyện ngụ ngôn Ê-dốp – Thành Vân kể).

Đây là một trong những bài tập đọc nhận nhiều phản ứng gay gắt. Bởi người ta thường nói xe đỗ, tàu đỗ chứ không ai nói quạ đỗ cả - mà phải là quạ đậu. “Khổ mỡ” là phương ngữ, còn từ phổ thông là “miếng mỡ”.

Hơn nữa, loài chó không thủ đoạn như văn bản trên. Ngoài ra, cách miêu tả “khổ mỡ của quạ đã nằm kề mõm chó. Chó tợp mỡ tha đi” cũng rất thô thiển, không mang tính giáo dục cho học sinh 6 tuổi.

Còn trong sách Tiếng Việt 1, bộ Vì sự bình đẳng và dân chủ trong giáo dục cũng có rất nhiều “sạn” ở mặt ngữ liệu bài đọc hiểu của học sinh.

Một số bài đọc “Sách vở sạch sẽ”, (trang 70, cuốn “Tiếng Việt 1, tập một) có mở đầu: “Hạnh mách mẹ: Mẹ à, anh Mạnh làm rách sách.” Câu hỏi trong bài tập đọc cũng lặp lại ý này: “Hạnh mách gì?”. Hai tranh minh họa còn vẽ bé Hạnh đứng ở một bên ghế để mách mẹ nữa! Như vậy, thì không biết giữa lời khuyên giữ gìn sách vở với chuyện xúi bẩy trẻ mách lẻo, tác dụng nào mạnh hơn?

Bài tập đọc “Đi sở thú” (trang 73, tập 1, Tiếng Việt 1) kể chuyện một em bé tên là Lam đi sở thú. Đây có lẽ là sở thú kỳ lạ nhất thế gian: chỉ có ngan, gà và “có anh chó vàng đua xe đạp”. Nhưng con vật này hoàn toàn không phải nuôi trong sở thú, những kiến thức này sai căn bản từ phía nhóm tác giả.

Các giáo viên cho rằng, dẫu biết đây là cách viết nhân cách hóa nhằm giúp học sinh lớp 1 hứng thú với bài học, nhưng người biên soạn cũng phải biết đặt các con vật trong mối quan hệ thì mới mang lại hiệu quả thẩm mỹ và mang lại ý nghĩa cho bài học.

TS Lê Thống Nhất, chuyên gia giáo dục cho rằng, một trong những nguyên nhân khiến sách giáo khoa Tiếng Việt 1 chi chít sạn là do quá trình dạy thử nghiệm chưa đầy đủ và không được kiểm chứng rõ ràng.

Ông nhắc lại lần thay đổi sách năm 2000, trước khi đưa vào sử dụng sách giáo khoa lớp 1 mới, Bộ GD&ĐT chỉ định một số địa phương dùng thử nghiệm sách. Trải qua 2 năm thử nghiệm và chỉnh sửa, bộ sách khi ấy mới được đưa vào sử dụng đại trà cho học sinh toàn quốc.

Tuy nhiên, hiện nay khi chúng ta thực hiện xã hội hoá sách giáo khoa, công tác thử nghiệm được đưa về cho các nhà xuất bản và nhóm tác giả chủ động thực hiện. Việc thử nghiệm này bị hạn chế vì chỉ dạy ở một vài lớp học với một vài bài dạy trong cả bộ sách, rất khó để đánh giá chất lượng thực sự.

Việc thực nghiệm sách giáo khoa lần này chỉ diễn ra quy mô hẹp, thời gian ngắn. Đồng thời, quá trình thực nghiệm còn quá nhiều điểm bất cập, thiếu tính khách quan, dẫn đến tính trạng sách nhiều sạn.

Về vấn đề ai sẽ chịu trách nhiệm khi để các bộ sách nhiều sạn như vậy đưa vào dạy học đại trà, TS Lê Thống Nhất cho rằng, căn cứ Điều 32, Luật giáo dục sửa đổi quy định, toàn bộ nội dung và chất lượng sách giáo khoa mới sẽ do Hội đồng thẩm định sách giáo khoa chịu trách nhiệm. Đồng thời, các nhóm tác giả hay chủ biên bộ sách cũng cần chịu trách nhiệm trước học sinh, giáo viên và toàn ngành giáo dục.

Thừa nhận có sạn

Trước những lùm xùm về sạn xuất hiện trong sách giáo khoa lớp 1 mới, trả lời Báo điện tử VTC News, GS.TS Nguyễn Minh Thuyết, Tổng chủ biên chương trình giáo dục phổ thông mới kiêm chủ biên sách giáo khoa Tiếng Việt 1 bộ Cánh diều cho biết, thời gian đầu, học sinh chưa biết nhiều chữ, tác giả phải vận dụng số chữ ít ỏi mà các em biết để tạo thành câu văn, bài tập đọc.

Một số từ khẩu ngữ được phụ huynh phản ánh như “chả” (thường xuất hiện ở miền Bắc). Tuy nhiên ở bài số 47, do các em chưa học đến từ “không” hoặc “chẳng”, các vần “ông”, “ăng” nên tác giả tính đến phương án sử dụng từ "chả". Những từ này đều nhằm diễn đạt ý phủ định, học sinh dễ dàng hiểu hơn vì các em đã học vần "a" và "ch" ngay từ những bài đầu.

Tương tự, từ “nhá cỏ, nhá dưa” có nghĩa giống “nhai cỏ, nhai dưa” nhưng học sinh chưa học vần “ai” nên phải dùng “nhá”. "Nhá" là từ phổ thông, được giải thích trong Từ điển Tiếng Việt của Viện Ngôn ngữ học nên hoàn toàn đúng trong hoàn cảnh này.

Còn với bài đọc dùng cả cụm “ba má” và “bố mẹ”, Tổng chủ biên sách Tiếng Việt 1 bộ Cánh diều lý giải, đây là bộ sách dạy học sinh cả nước, nên các tác giả tạo ra hai tuyến nhân vật. Nhân vật sống ở miền Nam gọi “ba má”, miền Bắc gọi “bố mẹ”. Ở góc độ nào đó thì việc dùng từ như vậy giúp trẻ mở rộng vốn từ.

Hoặc ở truyện Hai con ngựa (phần tập đọc bài 88), bản gốc ghi ngựa đực, ngựa cái, do học sinh chưa học các vần “ưc”, “ai” nên tác giả sửa thành ngựa tía, ngựa ô. Chi tiết ngựa cái khuyên ngựa đực cũng được đổi thành ngựa tía nói ngựa ô “trốn đi”.

Bài này cũng nhận chỉ trích khi cho rằng dạy học sinh thói xấu lười biếng. Đó là khi thấy ngựa ô làm vất vả, ngựa tía nói: "Chủ mà giục em làm, em sẽ trốn". GS Thuyết khẳng định, nhà văn lớn như Lev Tolstoy không bao giờ viết truyện với ý nghĩa phản giáo dục như vậy. Ý nghĩa của câu chuyện này là xui người khác làm bậy thì chính mình sẽ chịu hậu quả.

Hay trong truyện "Cua, cò và đàn cá" (bài số 64), nếu đưa cái kết trong bản gốc (cua kẹp đứt cổ cò) vào sách thì quá ghê rợn. Từ đó, các tác giả quyết định sửa câu chuyện dân gian này thành cua bắt cò đưa về hồ cũ.

Nói về ý nghĩa các bài đọc, GS Thuyết cho rằng, mọi người không nên vội vàng lên án, kết luận nội dung bài đọc dạy học sinh tính lừa lọc của cò. Những bài học rút ra từ truyện dân gian này là không nên nhẹ dạ nghe lời lừa dối của người xấu. Dạy trẻ cảnh giác với người xấu là cần thiết. Sách giáo viên đã hướng dẫn để thầy cô giúp học sinh hiểu đúng ý nghĩa của câu chuyện.

Trước phản ánh việc đưa các câu chuyện ngắn vào sách giáo khoa với nội dung chưa rõ ràng, không có mục đích, GS Thuyết cho biết, sách giáo khoa thường sử dụng các văn bản theo 4 cách, là dẫn nguyên văn, trích đoạn để phù hợp với thời lượng học, theo và phỏng theo.

Khi viết là “theo”, ban biên soạn chỉ sửa một vài chữ, từ hoặc cho ngắn gọn lại để học sinh dễ hiểu. Với các bài tập đọc “phỏng theo”, tác giả dựa vào ý tứ bài văn, truyện, chỉnh sửa một số chi tiết cho phù hợp.

Ông khẳng định, trong quá trình các trường triển khai dạy học, ban biên soạn sẽ tiếp tục lắng nghe để xử lý những vấn đề do giáo viên đặt ra. “Tôi tin phụ huynh sẽ thấy hiệu quả của sách. Việc xem xét điều chỉnh là cần thiết nhưng không thể đẽo cày giữa đường, ai nói gì cũng nghe".

Ngoài cuốn Tiếng Việt 1, bộ sách Cánh diều, giáo viên và các chuyên gia cũng "nhặt sạn" ở cả 4 cuốn sách Tiếng Việt 1 của Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam.

Câu hỏi được hầu hết giáo viên, phụ huynh đặt ra lúc này khi các nhà xuất bản thừa sẽ điều chỉnh những sai sót trên như thế nào để không làm ảnh hưởng đến hoạt động giảng dạy của các địa phương. Đồng thời, trong thời gian chờ điều chỉnh, giáo viên và học sinh sẽ học bài mới thế nào?.

Ông Thái Văn Tài, Vụ trưởng Vụ Giáo dục Tiểu học, Bộ GD&ĐT cho biết, Bộ GD&ĐT đã yêu cầu nhà xuất bản và các tác giả sách giáo khoa Tiếng Việt 1 xây dựng phương án chỉnh sửa, hiệu đính.

Trong đó, với bộ sác Cánh diều, nhà xuất bản sách Đại học Sư phạm TP.HCM sẽ xây dựng bản thảo nội dung chỉnh sửa và gửi hội đồng thẩm định để đánh giá các ngữ liệu phù hợp sử dụng trong sách. Nếu bản thảo được thẩm định đánh giá “đạt” thì sẽ báo cáo Bộ trưởng GD&ĐT xem xét, phê duyệt nội dung chỉnh sửa. Còn lại các bộ sách khác sẽ do Nhà xuất bản Giáo dục Việt Nam chịu trách nhiệm thực hiện.

Với những trường học, học sinh đã mua và đang sử dụng sách này, nhà xuất bản và tác giả có trách nhiệm gửi đầy đủ nội dung chỉnh sửa, hiệu đính.

Trong thời gian đợi thông tin chỉnh sửa, tác giả và nhà xuất bản sẽ sớm xây dựng hướng dẫn, báo cáo Bộ GD&ĐT và gửi tới các trường, các giáo viên, học sinh đang sử dụng sách Tiếng Việt 1 để kịp thời áp dụng.