Hai vị vua cuối cùng nhà Hậu Lê bị cướp ngôi, nhận kết cục bi thảm, là ai?

26

Triều đại Hậu Lê có tổng cộng 26 vua. Trong đó, nhà Lê sơ có 10 vua (có tài liệu chép 11 vua) và nhà Lê trung hưng có 16 vua. Đây là triều đại phong kiến trải qua nhiều đời vua nhất trong sử Việt.
10 vị vua nhà Lê sơ thuộc 6 thế hệ bao gồm: Lê Thái Tổ, Lê Thái Tông, Lê Nhân Tông, Lê Thánh Tông, Lê Hiến Tông, Lê Túc Tông, Lê Uy Mục, Lê Tương Dực, Lê Chiêu Tông và Lê Cung Hoàng. Đây là thời kỳ các vua nhà Lê nắm trọn quyền hành, cũng là thời kỳ vĩ đại, hoàng kim của chế độ phong kiến Việt Nam.
Một số tài liệu chép nhà Lê sơ trải qua 11 đời vua. Vị vua còn lại được nhắc đến là Lê Nghi Dân, lên ngôi sau khi lật đổ Lê Nhân Tông. Nhưng chưa tròn một năm, ông đã bị các đại thần lật đổ vì cho rằng không có tài cán và mang tội phản nghịch. Sau khi bị lật đổ, ông bị giáng làm Lệ Đức hầu và sử sách thường không coi ông là vị quân chủ chính thống của nhà Hậu Lê.
16 vị vua nhà Lê trung hưng bao gồm: Lê Trang Tông, Lê Trung Tông, Lê Anh Tông, Lê Thế Tông, Lê Kính Tông, Lê Thần Tông, Lê Chân Tông, Lê Huyền Tông, Lê Gia Tông, Lê Hy Tông, Lê Dụ Tông, Lê Đế Duy Phương, Lê Thuần Tông, Lê Ý Tông, Lê Hiển Tông và Lê Mẫn Đế (Lê Chiêu Thống).

Lê Chiêu Tông

Vua Lê Chiêu Tông, tên húy là Lê Y, sinh ngày 4/10/1506, là con trưởng của Lê Sùng, mẹ là Trịnh Thị Loan. Xét theo dòng dõi, ông là chắt của vua Lê Thánh Tông. Năm 1516, Trịnh Duy Sản giết vua Lê Tương Dực do không nghe lời khuyên, ngược lại còn đánh đập ông. Sau đó, Duy Sản lập Lê Chiêu Tông làm vua.
Lên ngôi năm 10 tuổi, giữa lúc tình hình trong nước có nhiều rối ren, giặc giã nổi lên như ong, mọi việc triều đình thời Lê Chiêu Tông đều do Trịnh Duy Sản chủ trương. Thời gian có Trịnh Duy Sản ở bên, vua đã dẹp loạn được cuộc khởi nghĩa nông dân lớn nhất đầu thế kỷ 16 do Trần Cảo đứng đầu.
Tuy nhiên, sau khi Trịnh Duy Sản chết, các đại thần như Nguyễn Hoằng Dụ, Trịnh Tuy, Trần Chân lại nảy sinh mâu thuẫn. Mạc Đăng Dung, người xuất thân từ đội quân Túc vệ cầm dù theo vua Lê Uy Mục đã lấn át quyền thế, cơ nghiệp nhà Lê sơ (còn gọi là nhà Hậu Lê giai đoạn đầu) tiêu vong từ đây.

Từng bước thâu tóm binh quyền

Theo Lịch sử Việt Nam, thời Lê Uy Mục tuyển dũng sĩ, Mạc Đăng Dung dự thi môn đánh vật, do có sức khỏe đã trúng Đô lực sĩ xuất thân, được sung vào đội Túc vệ cầm dù theo vua. Kể từ đó, ông liên tiếp được thăng chức. Đến năm 1511, khi 29 tuổi, Mạc Đăng Dung được tiến phong làm Vũ Xuyên bá.
Để lấy uy tín với triều đình và tăng cường thế lực của mình, Mạc Đăng Dung đã từng bước loại trừ các thế lực chống đối, phái cựu thần nhà Lê sơ và các cuộc khởi nghĩa nông dân. Ông khôn khéo nhiều lần dâng sớ kể tội các quan trong triều như Cồ Khắc Xương, Trần Công Vụ, thậm chí cả quan đại thần Lê Quảng Độ, người cùng Trịnh Duy Sản lật đổ ông vua Lợn Lê Tương Dực. Vua Lê Chiêu Tông luôn nghe theo sớ tâu của Mạc Đăng Dung mà xử tử các quan.
Do có công lao đánh dẹp và mưu kế trừ khử những kẻ được coi là tà thuật, phản nghịch trong triều, Mạc Đăng Dung được vua tin là người trung thực, hiểu lẽ cương thường nên càng thêm ân sủng và liên tục thăng chức. Còn Mạc Đăng Dung ngày càng được triều đình và nhiều người biết đến.
Năm 1521, Mạc Đăng Dung được vua Lê Chiêu Tông phong làm Nhân quốc công, tiết chế các quan thủy, bộ của 13 đạo, sau lại được phong làm Thái phó. Do nắm được binh quyền, Mạc Đăng Dung từ đấy chuyên quyền, một mình xử lý mọi việc, quyền thần không ai dám chống đối.
Đánh dẹp được các thế lực thù địch trong triều và đàn áp được nhiều cuộc khởi nghĩa, "lòng người ai cũng hướng về Mạc Đăng Dung" (Lê Quý Đôn toàn tập). Vì thế, Mạc Đăng Dung càng chú tâm vào việc chiếm ngôi nhà Lê sơ.
Mạc Đăng Dung khôn khéo bố trí họ hàng thân thích, những người cùng vây cánh vào vị trí quan trọng trong triều đình và ngoài trấn. Uy thế của ông ngày càng lớn, nghi thức đi lại trong triều không khác bậc đế vương. Đại Việt sử ký toàn thư chép: "Mạc Đăng Dung đi bộ thì dùng lọng phượng dát vàng, đi thủy thì thuyền rồng dây kéo, ra vào trong cung cấm, không kiêng sợ gì".

Bỏ chạy khỏi kinh thành

Trước sự chuyên quyền, lộng hành của Mạc Đăng Dung, vua Lê Chiêu Tông và một số cựu thần trung thành như Phạm Hiến, Phạm Thứ muốn tạm thời bỏ kinh thành chạy ra ngoài.
Ngày 17/7/1522, vua Lê Chiêu Tông cùng các đại thần trốn ra xã Mộng Sơn, huyện Minh Nghĩa, trấn Sơn Tây (nay thuộc Hà Nội). Nhưng ngay ngày hôm sau, Mạc Đăng Dung đã sai Hoàng Duy Nhạc đem quân đuổi kịp. Vua Chiêu Tông huy động lực lượng đánh bại quân của Mạc Đăng Dung. Ông được nhiều cựu thần địa phương ủng hộ.
Tháng 10/1522, theo mật chiếu của vua Lê Chiêu Tông, Trịnh Tuy đem hơn 10.000 quân ba phủ từ Thanh Hóa và các xứ đến hộ giá. Do bị ly gián, thuộc tướng của Trịnh Tuy là Bùi Bá Kỷ vào hầu vua bị Phạm Điền tâu vua giết hại. Trịnh Tuy tức giận nên ép Chiêu Tông bỏ kinh sư về Thanh Hóa, giải tán hết các đạo binh. Thế lực của vua Chiêu Tông từ đây suy sụp; các cựu thần hết hy vọng vào việc vực dậy triều Lê sơ.
Năm 1523, Mạc Đăng Dung sai người đi đánh tan quân của Trịnh Tuy. Trịnh Tuy liền đưa vua Chiêu Tông lên châu Lang Chánh (Thanh Hóa) trốn. Năm đó, Đăng Dung giáng Chiêu Tông xuống làm Đà Dương vương.

Em trai Lê Chiêu Tông

Ngày 1/8/1522, ngay sau khi vua Lê Chiêu Tông cùng một số cựu thần bỏ kinh thành ra ngoài, Mạc Đăng Dung cùng các quan tôn hoàng đệ của Lê Chiêu Tông là Lê Xuân lên ngôi hoàng đế.
Lê Xuân chính là Lê Cung Hoàng, vua cuối cùng của giai đoạn Lê sơ - nhà Lê sơ. Ông sinh ngày 26/7/1507, là em ruột của Chiêu Tông. Lê Cung Hoàng lên ngôi nhưng chỉ là ông vua bù nhìn, là quân bài bị Mạc Đăng Dung khống chế, thực tế không có quyền hạn gì và cũng không có tài năng gì.
Mạc Đăng Dung tự thăng mình làm các chức vụ quan trọng trong triều, tự thăng, giáng, thưởng, phạt các tướng sĩ, quan lại có công với mình và thẳng tay loại bỏ các văn thần, võ tướng không theo hoặc chống đối.