(VTC News) - Bầy ong khoái đã làm cả trăm tổ lủng liểng trên tán cây khổng lồ ở bản Púng Ngừu hàng trăm năm qua.
Kỳ 1: Tận mục cây thần khổng lồ ở Điện Biên
Từ TP. Điện Biên Phủ, đi về phía tây, đến sát biên giới Việt - Lào, nơi cuối cùng của lòng chảo Mường Thanh, thì đến xã Thanh Chăn, thuộc huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên.
Bản Phúng Ngừu nằm dưới chân dãy núi khổng lồ, rừng già xanh thẫm. Đi đến giữa bản, ngước mắt lên lưng núi, thì thấy một tán cây khổng lồ, cao vọt khỏi tán rừng. Dưới chân núi là những mái nhà sàn lúp xúp. Đứng từ khoảng cách vài trăm mét, cũng nhìn thấy những tổ ong khổng lồ, treo lủng lẳng, chi chít trên những cành cây.
Hỏi han người dân về "cây tổ ong" khổng lồ, ai cũng có thể kể những câu chuyện kỳ bí, nhưng nhờ họ dẫn đường, thì họ đều lắc đầu. Theo người dân bản Púng Ngừu, chỉ vào một ngày duy nhất, là lễ Xên Bản, người dân mới được tự do vào rừng, đến gốc cây để chiêm ngưỡng tổ ong. Những ngày thường, phải có thầy cúng, mổ gà, xin phép thần linh, mới dám bước chân vào.
Sau khi không thuyết phục được ai dẫn lên cây tổ ong khổng lồ, thì tôi tự tìm đường mò vào chân núi.
Theo lối mòn trâu đi một lát thì đến. Không có đường rẽ vào phía gốc cây khổng lồ, mà dân bản gọi là cây mạy nỏng, bởi dây leo mọc vít lối. Sau lễ cúng Xên Bản diễn ra vào dịp cuối năm ngoái, thì không có ai vào đây nữa.
Mấy đứa trẻ trâu 5-6 tuổi, có lẽ quá nhỏ để sợ thứ gì đó liên quan đến tâm linh, nên lò dò theo tôi.
Đến gần gốc cây mạy nỏng, mới thực sự thấy thân cây khổng lồ, dễ đến 4-5 người ôm. Đường kính thân cây phải đến 2m. Ngửa mỏi cổ mới nhìn thấy ngọn cây và những tổ ong lủng liểng trên các cành.
Thân cây cao đến 40m, thẳng đuột. Tôi trộm nghĩ, nếu kẻ nào muốn trộm tổ ong, thì việc trèo lên được ngọn cây mạy nỏng cũng không phải dễ dàng.
Đứng dưới đất nhìn lên, những tổ ong khá nhỏ, thế nhưng, theo lời của anh Tòng Văn Quang, nhà ở dưới chân núi, chúng đều to bằng mặt cái bàn uống nước, bằng nửa cái chiếu chứ chẳng đùa. Có lẽ, vì thân cây quá cao, nên đứng dưới nhìn lên, thấy nhỏ lại.
Theo lời người dân bản Púng Ngừu, năm nào bầy ong khoái cũng làm khoảng 100 tổ trên cây mạy nỏng, nhưng tôi không tin lắm, vì nhìn từ xa chỉ thấy chừng vài chục tổ, nhưng lúc vào gốc cây, thì quả thực đã tin, bởi phía dưới gốc cây la liệt những tổ ong rơi xuống.
Những tổ ong rơi từ độ cao vài chục mét, bị xé nát ra, nhưng những miếng vỡ của tổ ong vẫn còn to bằng cái mâm, thậm chí bằng mặt chiếc bàn loại nhỏ.
Theo anh Tòng Văn Quang, thì đợt mưa gió, lụt lội ở tây bắc, đã có mấy cơn giông lốc tràn qua, gió mạnh vặn xoắn cả thân cây, khiến tổ ong rơi lả tả. Có đến cả trăm mảnh tổ ong to bằng cái mâm, rải trên diện tích vài trăm mét vuông quanh gốc cây mạy nỏng khổng lồ.
Ngay dưới gốc cây mạy nỏng, là ngôi miếu nhỏ, xây bằng gạch. Ngôi miếu lợp phi-bro-ximăng. Trong miếu chỉ có vỏ chai nhựa, chục chiếc chén nhỏ và bát hương lạnh lẽo.
Theo lời các cụ già ở bản Púng Ngừu, mấy chục đời trước, người Thái đi tìm đất dựng bản, nghĩ cây mạy nỏng có thần ngự, nên họ dừng chân. Họ cũng lập luôn ngôi miếu dưới gốc cây để thờ cúng thần linh - những vị thần bảo hộ cuộc sống đồng bào.
Người Thái ở đây cũng tin rằng, khi người già chết đi, thì linh hồn của người già cũng vào chỗ gốc cây, chỗ ngôi miếu này trú ngụ, bàn bạc với thần linh cách thức giúp đỡ con cháu làm ăn, no ấm.
Trước đây, ngôi miếu dựng bằng gỗ, mái lợp cỏ gianh. Mỗi năm, phải thay mái gianh một lần. Đến ngày sửa miếu, mỗi gia đình cử một suất đinh, đi bộ cắt núi cả ngày sang địa phận nước Lào để lấy cỏ gianh về.
Mặc dù mỗi người chỉ cầm một nắm cỏ gianh là đủ lợp cho ngôi miếu, hoặc chỉ cần vài người vác là đủ, nhưng làm việc gì liên quan đến ngôi miếu, cũng cả làng tham gia. Phụ nữ thì đảm nhiệm việc dọn cỏ, phát quang. Việc ít, những cả bản tham gia để thể hiện tinh thần đoàn kết, báo công với tổ tiên, các vị thần.
Lễ Xên Bản thường diễn ra vào ngày 20 và 30 tháng 12 âm lịch hàng năm. Buổi lễ Xên Bản, ngoài ý nghĩa tạ ơn thần linh, cũng là lúc cầu "thần ong" cũng như các vị thần, tổ tiên giúp bản làng có năm mới tốt lành, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Lễ vật dâng lên các vị thần là một con trâu béo tốt. Con trâu được cột ở ngay gốc cây mạy nỏng. Rượu, thịt, xôi, gà được dâng lên miếu. Thầy cúng có uy tín trong vùng được dân bản mời đến chủ trì lễ cúng.
Lễ cúng kéo dài tới 4 tiếng đồng hồ. Con trâu mộng bị giết tại chỗ để hiến tế. Các bộ phận của trâu gồm lòng, chân, đuôi, đùi, đầu được dâng lên miếu để cúng, còn thịt mang về bản chế biến. Món thịt trâu sống (nem thịt trâu), cũng được dâng lên thần linh.
Qua tìm hiểu của tôi, xung quanh cây tổ ong thần ở Điện Biên này có rất nhiều chuyện ly kỳ, đồn đại. Người dân trong bản đồn rằng, "thần ong" sẽ "vật" bất cứ ai dám xâm phạm. Lời đồn ấy khiến ai cũng kinh hãi, không dám đến gần tổ ong, chứ đừng nói đến chuyện lấy mật. Có thể, những câu chuyện ấy được kể ra để dọa những kẻ có ý định ăn cắp.
Kỳ 1: Tận mục cây thần khổng lồ ở Điện Biên
Từ TP. Điện Biên Phủ, đi về phía tây, đến sát biên giới Việt - Lào, nơi cuối cùng của lòng chảo Mường Thanh, thì đến xã Thanh Chăn, thuộc huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên.
Bản Phúng Ngừu nằm dưới chân dãy núi khổng lồ, rừng già xanh thẫm. Đi đến giữa bản, ngước mắt lên lưng núi, thì thấy một tán cây khổng lồ, cao vọt khỏi tán rừng. Dưới chân núi là những mái nhà sàn lúp xúp. Đứng từ khoảng cách vài trăm mét, cũng nhìn thấy những tổ ong khổng lồ, treo lủng lẳng, chi chít trên những cành cây.
Hỏi han người dân về "cây tổ ong" khổng lồ, ai cũng có thể kể những câu chuyện kỳ bí, nhưng nhờ họ dẫn đường, thì họ đều lắc đầu. Theo người dân bản Púng Ngừu, chỉ vào một ngày duy nhất, là lễ Xên Bản, người dân mới được tự do vào rừng, đến gốc cây để chiêm ngưỡng tổ ong. Những ngày thường, phải có thầy cúng, mổ gà, xin phép thần linh, mới dám bước chân vào.
 |
| 'Cây tổ ong' khổng lồ trồi hẳn lên khỏi tán rừng |
Sau khi không thuyết phục được ai dẫn lên cây tổ ong khổng lồ, thì tôi tự tìm đường mò vào chân núi.
Theo lối mòn trâu đi một lát thì đến. Không có đường rẽ vào phía gốc cây khổng lồ, mà dân bản gọi là cây mạy nỏng, bởi dây leo mọc vít lối. Sau lễ cúng Xên Bản diễn ra vào dịp cuối năm ngoái, thì không có ai vào đây nữa.
Mấy đứa trẻ trâu 5-6 tuổi, có lẽ quá nhỏ để sợ thứ gì đó liên quan đến tâm linh, nên lò dò theo tôi.
Đến gần gốc cây mạy nỏng, mới thực sự thấy thân cây khổng lồ, dễ đến 4-5 người ôm. Đường kính thân cây phải đến 2m. Ngửa mỏi cổ mới nhìn thấy ngọn cây và những tổ ong lủng liểng trên các cành.
Thân cây cao đến 40m, thẳng đuột. Tôi trộm nghĩ, nếu kẻ nào muốn trộm tổ ong, thì việc trèo lên được ngọn cây mạy nỏng cũng không phải dễ dàng.
Đứng dưới đất nhìn lên, những tổ ong khá nhỏ, thế nhưng, theo lời của anh Tòng Văn Quang, nhà ở dưới chân núi, chúng đều to bằng mặt cái bàn uống nước, bằng nửa cái chiếu chứ chẳng đùa. Có lẽ, vì thân cây quá cao, nên đứng dưới nhìn lên, thấy nhỏ lại.
 |
| Tổ ong treo lủng lẳng trên cây, nhưng không ai dám lấy |
Theo lời người dân bản Púng Ngừu, năm nào bầy ong khoái cũng làm khoảng 100 tổ trên cây mạy nỏng, nhưng tôi không tin lắm, vì nhìn từ xa chỉ thấy chừng vài chục tổ, nhưng lúc vào gốc cây, thì quả thực đã tin, bởi phía dưới gốc cây la liệt những tổ ong rơi xuống.
Những tổ ong rơi từ độ cao vài chục mét, bị xé nát ra, nhưng những miếng vỡ của tổ ong vẫn còn to bằng cái mâm, thậm chí bằng mặt chiếc bàn loại nhỏ.
Theo anh Tòng Văn Quang, thì đợt mưa gió, lụt lội ở tây bắc, đã có mấy cơn giông lốc tràn qua, gió mạnh vặn xoắn cả thân cây, khiến tổ ong rơi lả tả. Có đến cả trăm mảnh tổ ong to bằng cái mâm, rải trên diện tích vài trăm mét vuông quanh gốc cây mạy nỏng khổng lồ.
Ngay dưới gốc cây mạy nỏng, là ngôi miếu nhỏ, xây bằng gạch. Ngôi miếu lợp phi-bro-ximăng. Trong miếu chỉ có vỏ chai nhựa, chục chiếc chén nhỏ và bát hương lạnh lẽo.
Theo lời các cụ già ở bản Púng Ngừu, mấy chục đời trước, người Thái đi tìm đất dựng bản, nghĩ cây mạy nỏng có thần ngự, nên họ dừng chân. Họ cũng lập luôn ngôi miếu dưới gốc cây để thờ cúng thần linh - những vị thần bảo hộ cuộc sống đồng bào.
Người Thái ở đây cũng tin rằng, khi người già chết đi, thì linh hồn của người già cũng vào chỗ gốc cây, chỗ ngôi miếu này trú ngụ, bàn bạc với thần linh cách thức giúp đỡ con cháu làm ăn, no ấm.
Trước đây, ngôi miếu dựng bằng gỗ, mái lợp cỏ gianh. Mỗi năm, phải thay mái gianh một lần. Đến ngày sửa miếu, mỗi gia đình cử một suất đinh, đi bộ cắt núi cả ngày sang địa phận nước Lào để lấy cỏ gianh về.
 |
| Đền thờ dưới gốc cây có cả trăm tổ ong |
Mặc dù mỗi người chỉ cầm một nắm cỏ gianh là đủ lợp cho ngôi miếu, hoặc chỉ cần vài người vác là đủ, nhưng làm việc gì liên quan đến ngôi miếu, cũng cả làng tham gia. Phụ nữ thì đảm nhiệm việc dọn cỏ, phát quang. Việc ít, những cả bản tham gia để thể hiện tinh thần đoàn kết, báo công với tổ tiên, các vị thần.
Lễ Xên Bản thường diễn ra vào ngày 20 và 30 tháng 12 âm lịch hàng năm. Buổi lễ Xên Bản, ngoài ý nghĩa tạ ơn thần linh, cũng là lúc cầu "thần ong" cũng như các vị thần, tổ tiên giúp bản làng có năm mới tốt lành, mưa thuận gió hòa, mùa màng bội thu.
Lễ vật dâng lên các vị thần là một con trâu béo tốt. Con trâu được cột ở ngay gốc cây mạy nỏng. Rượu, thịt, xôi, gà được dâng lên miếu. Thầy cúng có uy tín trong vùng được dân bản mời đến chủ trì lễ cúng.
Lễ cúng kéo dài tới 4 tiếng đồng hồ. Con trâu mộng bị giết tại chỗ để hiến tế. Các bộ phận của trâu gồm lòng, chân, đuôi, đùi, đầu được dâng lên miếu để cúng, còn thịt mang về bản chế biến. Món thịt trâu sống (nem thịt trâu), cũng được dâng lên thần linh.
Qua tìm hiểu của tôi, xung quanh cây tổ ong thần ở Điện Biên này có rất nhiều chuyện ly kỳ, đồn đại. Người dân trong bản đồn rằng, "thần ong" sẽ "vật" bất cứ ai dám xâm phạm. Lời đồn ấy khiến ai cũng kinh hãi, không dám đến gần tổ ong, chứ đừng nói đến chuyện lấy mật. Có thể, những câu chuyện ấy được kể ra để dọa những kẻ có ý định ăn cắp.
 |
| Tổ ong rụng la liệt dưới đất |
Trước đây, có một thợ lấy mật ong, đến bản yêu cầu được khai thác mật ong trên cây mạy nỏng. Anh ta cam kết chỉ khai thác một phần, không làm đàn ong bỏ đi. Mỗi đợt khai thác, anh ta sẽ cúng tiến cho bản 1 con lợn tạ và số tiền 30 triệu đồng.
Tuy nhiên, sau khi họp bản, thì các cụ già đều phản đối. Không có ai đồng ý cho khai thác tổ ong. Hầu hết người dân đều sợ "thần ong" quở phạt, nên nhất quyết không khai thác ong.
Quả thật, nếu không khai thác mật ong, để tổ ong rơi xuống đất, mật vãi ra đất, rất phí phạm. Mỗi tổ ong cho cả chục lít mật, thậm chí tổ lớn cho đến 30-40 lít mật, mà không khai thác thì phí lắm, nhưng quy chế của bản là vậy rồi. Tổ ong mang ý nghĩa tâm linh, nên tiền bạc không đem ra đánh đổi được.
Hai năm nay, sau khi họp bàn, thì có quy chế lượm nhộng ong và mật ong rơi xuống đất. Hễ nghe thấy tiếng rơi "bịnh, bịch" từ trên núi, thì một người uy tín trong bản sẽ được phân công vào lượm tổ ong rụng.
Trước khi lấy tổ ong rơi dưới đất, thì phải cúng bái, xin phép thần linh. Dù tổ ong to hay nhỏ, thì cũng sẽ chia đều cho cả bản. Có những lần, tổ ong bằng miệng thúng rơi xuống, mỗi nhà chỉ được chén mật, với vài con nhộng, nhưng cũng chia đều, để thể hiện tình đoạn kết, coi đó như lộc của thần linh.
Còn tiếp…
Phong Nguyệt
Bình luận