Con đường đầy bụi bặm dẫn vào Cảng Doraleh của Djibouti là nơi đón tiếp 2 siêu cường thế giới hồi đầu năm.
Trong khi Đô đốc Mỹ Heidi Berg đứng trên bục phát động cuộc tập trận Cutlass Express do Mỹ dẫn đầu, một số quan chức quân sự Trung Quốc ngồi cách đó vài mét.
Cutlass Express, và một số cuộc tập trận hàng năm do Mỹ dẫn đầu, được tổ chức trên khắp lục địa châu Phi, vốn ít rủi ro và chi phí thấp, là cách để Bộ Tư lệnh châu Phi của Mỹ (AFRICOM) giành và giữ các đồng minh trong khu vực.
Nhưng ở Djibouti, quốc gia nhỏ bé với 884.000 người, đồng minh chủ chốt ở Biển Đỏ của Mỹ, sự xuất hiện của quân đội Trung Quốc đang đe dọa tới quan hệ từng khăng khít này.
Quan chức Trung Quốc tham gia vào buổi phát động cuộc tập trận Cutlass Express. (Ảnh: CNN)
Năm 2017, Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc (PLA) khai trương căn cứ đầu tiên ở nước ngoài tại Djibouti. Khu phức hợp bê tông xám trải dài nằm ở vị trí đắc địa bên cạnh một trong những cảng chính của Djibouti và chỉ cách căn cứ thường trực duy nhất của quân đội Mỹ trên lục địa đen - Camp Lemonnier, 15 phút lái xe.
Camp Lemonnier là tài sản chiến lược cho các nhiệm vụ của Mỹ ở nước ngoài, đóng vai trò là nơi tổ chức các hoạt động tình báo và chống khủng bố của Mỹ ở châu Phi và xa hơn nữa.
Một quan chức của AFRICOM nói rằng, sự hiện diện của PLA đang trở thành mối quan tâm lâu dài của Washington.
“Trung Quốc đã nâng cấp trò chơi của mình bằng ngôn ngữ đơn giản và cuối cùng họ đang cung cấp những thứ mà đối tác của chúng tôi muốn, cái họ cần. Ở nhiều nơi, chúng tôi lo ngại đang bị cạnh tranh”, ông này chia sẻ.
Trên mặt đất, 2 bên vẫn tỏ ra tôn trọng lẫn nhau. Đêm trước khi buổi tập trận Cutlass diễn ra, Trung Quốc mời Đô đốc Berg và cấp dưới của ông tới tàu khu trục Trung Quốc. Sáng hôm sau, nhóm quan chức Trung Quốc tham gia vào buổi phát động Cutlass Express.
Nhóm quan chức Trung Quốc từ chối bình luận với CNN liên quan tới các chính sách sắp tới của Bắc Kinh ở Djibouti, nhưng Chủ tịch Tập Cận Bình trong một hội nghị cấp cao ở Bắc Kinh vào tháng 9/2018 khẳng định rằng ông đang theo duổi quan hệ đối tác chiến lược và hợp tác toàn diện với châu Phi, bao gồm 60 tỷ USD gói viện trợ, đầu tư và các khoản vay cho châu Phi.
“Chúng tôi sắp bắt đầu một hành trình mới trong lịch sử”, ông Tập nói.
Mở rộng ở châu Phi
Trung Quốc phát triển quan hệ quân sự ở châu Phi trong nhiều năm thông qua các nhiệm vụ gìn giữ hòa bình mở rộng, đào tạo nhân viên quân sự và diễn đàn Sáng kiến An ninh và Hòa bình Trung Quốc-Châu Phi.
Năm 2017, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc Cảnh Sảng nhấn mạnh, căn cứ Djibouti là một phần trong những nỗ lực không ngừng nhằm giúp mang lại hòa bình và an ninh cho khu vực.
"Việc hoàn thành và vận hành căn cứ sẽ giúp Trung Quốc thực hiện tốt hơn các nghĩa vụ quốc tế trong các nhiệm vụ hỗ trợ nhân đạo. Nó cũng sẽ thúc đẩy sự phát triển kinh tế và xã hội ở Djibouti" ông Cảnh nói.
Khu trục hạm USS Chung-Hoon rời Djibouti trở về cảng neo đậu. (Ảnh: CNN)
Mỹ tất nhiên không "vừa mắt" với căn cứ của Trung Quốc, đơn giản bởi nó nằm gần Camp Lemonnier và cảng chính của Djibouti, nguồn cung cấp chính để Mỹ trì 4.000 nhân viên quân sự tại căn cứ.
“Điều mà ai cũng biết là khoảng 98% hỗ trợ hậu cần cho Djibouti, cũng như Somalia và Đông Phi, đi qua cảng đó. Cảng đó là một trong năm thực thể của toàn bộ cảng Djiboutia. Vì vậy, việc truy cập của chúng tôi là cần thiết và bắt buộc”, Tướng Thomas Waldhauser của AFRICOM nói trong một cuộc họp của ủy ban Thượng viện.
Mất quyền truy cập sẽ là đòn giáng nặng nề vào lợi ích và hoạt động của Mỹ. Kịch bản mà Washington không muốn nhất là khi Trung Quốc siết nợ Djibout để kiểm soát các cảng của quốc gia này. Bắc Kinh hiện nắm giữ 80% các khoản nợ của Djibout.
Trong những năm gần đây, Trung Quốc gia tăng các mối quan hệ quân sự kéo dài hàng thập kỷ với các nước châu Phi bằng cách mở rộng các chương trình đào tạo và các hợp đồng mua bán vũ khí. Theo số liệu của Viện nghiên cứu hòa bình quốc tế Stockholm, Bắc Kinh hiện là nhà cung cấp vũ khí số 2 cho khu vực châu Phi hạ Sahara sau Nga và là nhà cung cấp số 3 cho Bắc Phi sau Nga và Mỹ.
Nhưng mối quan tâm của Mỹ đặt vào các khoản cho vay của Trung Quốc trên khắp lục địa đen. Từ năm 2000, các nước châu Phi đã vay 130 tỷ USD từ Trung Quốc. Các khoản vay tăng gấp 3 lần từ năm 2012, chủ yếu thông qua Sáng kiến Vành đai và Con đường.
Năm 2018, Cố vấn An ninh Quốc gia Mỹ John Bolton thằng thừng lên án Trung Quốc, cáo buộc Bắc Kinh đang áp dụng chính sách "ngoại giao bẫy nợ" để buộc các quốc gia trên lục địa đen làm theo yêu cầu của mình.
Theo CNN, việc Mỹ lo sợ mất đi quyền truy cập vào cảng chính của Djibouti có thể bắt nguồn từ việc Sri Lanka năm 2017 chấp nhận để Trung Quốc thuê cảng của nước này trong 99 năm sau khi không thể trả nổi khoản vay của Bắc Kinh.
Bắc Kinh tất nhiên vẫn khẳng định các khoản đầu tư của họ không có bất cứ ràng buộc chính trị nào. Các quan chức Djiboutia trong khi đó cũng nhấn mạnh nước này sẽ duy trì quyền kiểm soát với các cảng của mình và cho đến nay chính phủ đã lập một hồ sơ theo dõi về việc trả nợ các khoản vay.
“Tiền tài trợ chủ yếu từ Trung Quốc, nhưng chúng tối vẫn kiểm soát các khoản đầu tư, kiểm soát tài sản. Đó là cảng, đó là một tuyến đường sắt, một khu vực tự do. Chúng tôi vẫn kiểm soát 2/3 khoản đầu tư của chúng tôi”, Chủ tịch Cảng Djibouti Aboubaker Omar Hadi cho hay.
Ông Hadi thừa nhận các rủi ro từ việc vay nợ Trung Quốc, nhưng khẳng định Djibouti không muốn chỉ phụ thuộc vào một bên, một lục địa, một quốc gia.
Ông này cũng nổi giận với các ý kiến cho rằng đất nước của ông đang bị cuốn vào một cuộc chiến giữa các siêu cường.
“Thế giới cần phải hiểu rằng bất kể thế nào chúng tôi vẫn sẽ tự quyết định vận mệnh của mình. Mọi người sẽ đều được chào đón”, ông Hadi cho hay.
Theo một quan chức của AFRICOM, trong trường hợp Trung Quốc tiếp tục bành trướng về cả quân sự và kinh tế, Mỹ sẽ không cạnh tranh để bảo vệ ảnh hưởng của mình.
Bà Lina Benabdallah của Đại học Wake Forest cho rằng không nên đặt gánh nặng chống lại lợi ích kinh tế của Trung Quốc lên AFRICOM.
“Trung Quốc đã hoạt động ở châu Phi trong 2 thập kỷ nay và đã làm như vậy một cách rất thông minh với các mạng lưới và kết nối gần gũi xây dựng vài năm trở lại đây”, bà Lina cho hay.
Vị giáo sư Mỹ cho rằng phần lớn sự bành trướng của Trung Quốc ở châu Phi là toan tính, chiến lược do Chủ tịch Tập Cận Bình vạch ra. Nhà lãnh đạo Trung Quốc đã công du 6 lần tới lục địa này.
Một quan chức của AFRICOM thừa nhận rằng Mỹ đang thua ở ở châu Phi và viễn cảnh trong tương lai cũng không hề tươi sáng.
Bình luận