Tìm giải pháp để trồng 1 triệu ha lúa 'xanh' vào 2030

Tại hội thảo “Thúc đẩy mở rộng diện tích sản xuất lúa chất lượng cao và phát thải thấp hướng đến mục tiêu 1 triệu ha vào năm 2030”, sáng 27/11, ông Lê Thanh Tùng, Phó Chủ tịch Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) khẳng định, sau 2 năm triển khai mô hình này hoàn toàn khả thi. Đồng thời, ông cũng nêu ra loạt "nút thắt" cần tháo gỡ để đề án về đích.

Theo ông Tùng, tính đến cuối vụ Hè - Thu 2025, diện tích tham gia Đề án đạt 354.839 ha, vượt 197% mục tiêu. Đây là con số “ngoài dự tính”, phản ánh sự hưởng ứng mạnh mẽ của nông dân và doanh nghiệp.

Theo ông Tùng, điểm sáng của mô hình là giúp nông dân giảm 1,7 - 4,9 triệu đồng/ha chi phí, cắt giảm 31,3% phân đạm, giảm số lần phun thuốc và tối ưu lượng nước tưới.

Bên cạnh đó, không chỉ giảm chi phí, năng suất tăng 1,4 - 15,9 tạ/ha, tương đương 3,2 - 22,1% so với canh tác truyền thống. Đặc biệt, vụ Đông - Xuân ghi nhận mức giảm phát thải 3,7 tCO₂e/ha/vụ, mở ra tiềm năng lớn để nhân rộng mô hình lúa chất lượng cao - phát thải thấp.

Từ những kết quả này, Hiệp hội Ngành hàng Lúa gạo Việt Nam (VIETRISA) nhấn mạnh, muốn mở rộng diện tích phải mở rộng liên kết; muốn giảm phát thải phải chuẩn hóa quy trình; muốn nông dân hưởng lợi phải có doanh nghiệp dẫn dắt. Đề án được xem là cuộc chơi của “trách nhiệm - tiêu chuẩn - liên kết chuỗi”.

Những đánh giá trên được củng cố bằng dữ liệu thực tế từ Dự án chuyển đổi chuỗi giá trị lúa gạo thích ứng biến đổi khí hậu (TRVC). Sau hai vụ Hè - Thu 2024 và Đông - Xuân 2025, 10 doanh nghiệp thuộc TRVC đã áp dụng quy trình sản xuất theo Quyết định 145 trên 40.184 ha, giúp giảm 156.416 tCO₂e, mang lại tỷ suất lợi nhuận trung bình 59,06% cho nông hộ.

Đáng chú ý, 8 doanh nghiệp thuộc TRVC trở thành những đơn vị đầu tiên tại Việt Nam được chứng nhận “Gạo Việt xanh, phát thải thấp” cho hơn 70.000 tấn gạo, tạo lợi thế cạnh tranh vượt trội trên thị trường quốc tế. Một số doanh nghiệp như Angimex Kitoku còn tận dụng mô hình TRVC để tiếp cận nguồn tín dụng xanh từ MUFG (Nhật Bản), mở ra hướng tài chính bền vững mới cho ngành lúa gạo.

Theo TS Trần Thu Hà, Giám đốc Dự án TRVC - Tổ chức phát triển Hà Lan SNV, mục tiêu xuyên suốt của dự án là hỗ trợ Đồng bằng sông Cửu Long chuyển đổi sang mô hình nông nghiệp carbon thấp, xây dựng chuỗi giá trị bền vững và tăng khả năng chống chịu khí hậu.

TRVC sử dụng cơ chế “trao thưởng dựa trên kết quả” trị giá 57 tỷ đồng nhằm thúc đẩy doanh nghiệp liên kết với hợp tác xã và nông hộ sản xuất theo quy trình 145/4003.

Một điểm đột phá của TRVC là hệ thống MRV-Tier3, theo dõi từng ô ruộng qua ảnh vệ tinh và mô hình DNDC để tính phát thải – nền tảng hình thành tín chỉ carbon cho ngành lúa gạo Việt Nam.

Ông Nguyễn Quốc Mạnh, Phó Cục trưởng Cục Trồng trọt và Bảo vệ Thực vật, kêu gọi các doanh nghiệp vật tư và chế biến chủ động liên kết với hợp tác xã, đăng ký tham gia TRVC, đồng thời tận dụng hỗ trợ kỹ thuật từ hệ thống MRV để bảo đảm độ tin cậy dữ liệu. Các địa phương được đề nghị đồng hành cùng doanh nghiệp và nông dân trong chuẩn hóa quy trình sản xuất và mở rộng vùng lúa chất lượng cao.

“Không lúc nào bằng lúc này, chúng ta có đủ thị trường, kỹ thuật, chính sách và quyết tâm để đưa hạt gạo Việt sang trang mới - xanh hơn, sạch hơn, cạnh tranh hơn. Mỗi đơn vị là một mắt xích mạnh, góp phần tạo nên hệ sinh thái triệu ha lúa chất lượng cao - phát thải thấp”, ông Mạnh nhấn mạnh.