Từ thượng nguồn đổ về, sông Hồng mang theo lớp phù sa dày, bồi đắp cho bãi bờ, tạo nên những vùng đất trù phú ven sông. Dưới lòng sông, cát lặng lẽ nằm đó, qua nhiều năm trở thành vật liệu không thể thiếu cho xây dựng hạ tầng, chỉnh trị dòng chảy, gia cố đê điều và phát triển đô thị.
Nhưng cũng chính những dòng sông ấy đang phải gánh chịu áp lực lớn khi tốc độ đô thị hóa ngày càng nhanh, nhu cầu vật liệu xây dựng không ngừng gia tăng. Nếu không được quản lý chặt chẽ, khai thác cát có thể làm thay đổi dòng chảy, gây sạt lở bờ sông, ảnh hưởng đến đời sống người dân và an toàn đê điều - những yếu tố sống còn đối với Thủ đô Hà Nội.
Nhận thức rõ điều đó, Hà Nội xác định quản lý tài nguyên cát không chỉ là câu chuyện cung - cầu vật liệu, mà còn là vấn đề môi trường, an sinh xã hội và phát triển bền vững lâu dài.
Cuối tháng 10 vừa qua, Phó Chủ tịch UBND TP Hà Nội Nguyễn Trọng Đông đã ký ban hành quyết định phê duyệt khu vực không đấu giá quyền khai thác khoáng sản đối với ba mỏ cát gồm Cổ Đô, Thanh Chiểu (đều thuộc xã Cổ Đô) và Liên Mạc (phường Thượng Cát).
Theo quyết định, tổng diện tích ba mỏ cát này hơn 200 ha. Trong đó, mỏ Cổ Đô có diện tích hơn 156 ha, mỏ Thanh Chiểu hơn 33 ha và mỏ Liên Mạc hơn 15 ha.
Lực lượng chức năng triệt phá tụ điểm khai thác cát trái phép trên tuyến sông Hồng, đoạn qua xã Võng La, huyện Ðông Anh. (Ảnh: Minh Hải)
Việc không tổ chức đấu giá được nêu rõ nhằm bảo đảm nguồn nguyên liệu, vật liệu phục vụ các dự án quan trọng quốc gia, các dự án đầu tư công khẩn cấp và các công trình thuộc chương trình mục tiêu quốc gia, theo quy định tại khoản 5, Điều 143 Nghị định 193/2025/NĐ-CP và Nghị quyết 66.4/NQ-CP ngày 21/9/2025 của Chính phủ.
Đây là quyết định mang tính điều hành linh hoạt, thể hiện sự chủ động của Hà Nội trong bối cảnh thị trường vật liệu xây dựng, đặc biệt là cát, đang chịu nhiều biến động, ảnh hưởng trực tiếp đến tiến độ các công trình trọng điểm.
UBND TP Hà Nội giao Sở Nông nghiệp và Môi trường chủ trì, phối hợp với các đơn vị liên quan quản lý chặt chẽ khu vực không đấu giá; đồng thời yêu cầu UBND xã Cổ Đô và UBND phường Thượng Cát tổ chức bảo vệ khoáng sản chưa khai thác, kịp thời ngăn chặn tình trạng khai thác trái phép.
Hà Nội hiện là một trong những địa phương có tốc độ đô thị hóa nhanh nhất cả nước. Hàng loạt dự án giao thông chiến lược, đường vành đai, cầu vượt sông, khu đô thị mới, công trình chỉnh trang đô thị đang được triển khai đồng loạt.
Sự phát triển này kéo theo nhu cầu rất lớn về vật liệu xây dựng. Trong đó, cát giữ vai trò đặc biệt quan trọng, từ xây dựng nền móng công trình, hạ tầng giao thông đến chỉnh trị sông ngòi, phòng chống sạt lở.
Thực tế cho thấy, có những thời điểm thị trường vật liệu xây dựng biến động mạnh, giá cát tăng cao, ảnh hưởng trực tiếp đến chi phí và tiến độ các dự án đầu tư công cũng như nhiều công trình dân sinh.
Trước áp lực đó, yêu cầu đặt ra là phải có giải pháp quản lý tổng thể, bảo đảm nguồn cung hợp lý, đồng thời kiểm soát chặt chẽ hoạt động khai thác để tránh những hệ lụy lâu dài cho môi trường và xã hội.
Tháng 11/2023, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội (nay là Sở Nông nghiệp và Môi trường) đã tổ chức đấu giá quyền khai thác ba mỏ cát gồm Liên Mạc, Tây Đằng - Minh Châu và Châu Sơn, thu hút hơn 40 nhà thầu tham gia.
Hà Nội hiện là một trong những địa phương có tốc độ đô thị hóa nhanh nhất cả nước. Hàng loạt dự án giao thông chiến lược, đường vành đai, cầu vượt sông, khu đô thị mới, công trình chỉnh trang đô thị đang được triển khai đồng loạt. (Ảnh: Đạt Minh)
Kết quả đấu giá gây nhiều chú ý khi tổng số tiền trúng đấu giá lên tới khoảng 1.700 tỷ đồng, cao gấp nhiều lần giá khởi điểm. Mức giá này được đánh giá là bất thường, tiềm ẩn nguy cơ gây biến động thị trường khoáng sản và ảnh hưởng đến an ninh kinh tế.
Trước tình hình đó, Thủ tướng Chính phủ đã yêu cầu UBND TP Hà Nội rà soát toàn bộ quy trình đấu giá, bảo đảm tuân thủ quy định pháp luật, tránh thất thoát tài sản nhà nước và lợi ích nhóm.
Đến tháng 10/2024, Sở Tài nguyên và Môi trường Hà Nội (cũ) đã ban hành quyết định hủy kết quả lựa chọn đơn vị trúng đấu giá đối với cả ba mỏ cát, do các nhà thầu vi phạm quy định của Luật Đấu thầu, cung cấp thông tin không trung thực, làm sai lệch kết quả lựa chọn nhà đầu tư.
Trong báo cáo gửi Thủ tướng, UBND TP Hà Nội khẳng định việc giá trúng đấu giá lên tới 1.700 tỷ đồng là yếu tố bất thường, tiềm ẩn nhiều hệ lụy đối với thị trường và trật tự xã hội.
Từ thực tiễn đó, Hà Nội xác định quản lý tài nguyên cát không thể tách rời nhiệm vụ bảo vệ môi trường sông ngòi và an toàn đê điều. Với hệ thống sông Hồng, sông Đuống, sông Đáy chảy qua địa bàn, việc khai thác cát nếu không được kiểm soát chặt chẽ sẽ làm gia tăng nguy cơ sạt lở, thay đổi dòng chảy, ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống người dân ven sông.
Những năm gần đây, TP Hà Nội đã triển khai đồng bộ nhiều giải pháp: rà soát, điều chỉnh quy hoạch khai thác khoáng sản; khoanh định rõ khu vực được phép và không được phép khai thác; tăng cường thanh tra, kiểm tra, tuần tra trên các tuyến sông trọng điểm; kiên quyết xử lý các hành vi khai thác, vận chuyển, tiêu thụ cát trái phép.
Cùng với đó, thành phố yêu cầu các địa phương ven sông nâng cao trách nhiệm trong bảo vệ khoáng sản chưa khai thác, phát huy vai trò giám sát của cộng đồng dân cư.
Một trong những định hướng quan trọng của Hà Nội là từng bước giảm sự phụ thuộc vào cát tự nhiên. Thành phố khuyến khích nghiên cứu, sử dụng các loại vật liệu thay thế như cát nhân tạo, vật liệu tái chế từ phế thải xây dựng, góp phần giảm áp lực lên tài nguyên thiên nhiên và bảo vệ môi trường.
Một trong những định hướng quan trọng của Hà Nội là từng bước giảm sự phụ thuộc vào cát tự nhiên. Trong ảnh, công nhân đang thi công cầu Ngọc Hồi được thiết kế 8 làn xe với tổng vốn gần 12.000 tỷ đồng, điểm đầu nối đê Hữu Hồng (Thanh Trì, Hà Nội), điểm cuối nối đê Tả Hồng (Văn Giang, Hưng Yên).
Nhiều dự án thí điểm đã cho thấy hiệu quả tích cực, vừa đáp ứng yêu cầu kỹ thuật, vừa giúp tiết kiệm tài nguyên, giảm chi phí dài hạn cho các công trình xây dựng.
Trong chiến lược phát triển Thủ đô đến năm 2030, tầm nhìn 2050, Hà Nội xác định rõ mục tiêu phát triển kinh tế đi đôi với bảo vệ môi trường, sử dụng tiết kiệm và hiệu quả tài nguyên thiên nhiên.
Quản lý tài nguyên cát vì thế không chỉ nhằm đáp ứng nhu cầu trước mắt, mà còn hướng tới bảo đảm an ninh tài nguyên, giữ gìn hệ sinh thái sông ngòi và môi trường sống cho các thế hệ mai sau, để những dòng sông của Hà Nội tiếp tục chảy bền bỉ cùng sự phát triển của Thủ đô.
Bình luận