Hà Nội không thiếu nước, nhưng Hà Nội đang thiếu nguồn nước sạch, an toàn và bền vững cho tương lai. Giữa nhịp sống đô thị ngày càng dày đặc, những dòng sông, hồ nước, từng là “lá phổi điều hòa” của Thủ đô đang phải gánh trên mình áp lực chưa từng có từ nước thải sinh hoạt, sản xuất, đô thị hóa và biến đổi khí hậu.
Bài toán tài nguyên nước vì thế không còn là câu chuyện môi trường đơn thuần. Đó là bài toán an ninh nguồn nước, chất lượng sống của hơn 8 triệu người dân, và xa hơn, là nền tảng cho mục tiêu phát triển bền vững của một đô thị đặc biệt.
Nằm ở trung tâm lưu vực sông Hồng - Thái Bình, Hà Nội được thiên nhiên ưu đãi với mạng lưới sông ngòi, kênh mương dày đặc. Các con sông lớn như sông Hồng, sông Đuống, sông Đáy, sông Nhuệ, sông Tô Lịch cùng hơn 120 hồ lớn nhỏ tạo nên hệ thống cấp nước, thoát nước, điều hòa khí hậu và cảnh quan đô thị đặc trưng của Thủ đô.
Theo thống kê của ngành chức năng, nhu cầu nước sạch sinh hoạt của Hà Nội hiện đạt trên 1,5 triệu m³/ngày đêm. Nguồn nước này không chỉ phục vụ sinh hoạt mà còn là “đầu vào” thiết yếu cho công nghiệp, dịch vụ, y tế, giáo dục, nông nghiệp đô thị và du lịch.
Sông Tô Lịch dần hồi sinh với dòng nước xanh, mùi hôi giảm đáng kể. (Ảnh: Nam Đức Minh)
Với Hà Nội, nước không chỉ là tài nguyên. Nước là điều kiện tồn tại của đô thị, là thước đo chất lượng sống và năng lực quản trị đô thị hiện đại.
Thực tế cho thấy, tài nguyên nước Hà Nội đang chịu sức ép rất lớn từ nhiều phía. Đáng lo ngại nhất là ô nhiễm nước mặt tại các sông nội đô. Những dòng sông từng gắn bó với đời sống người dân như Tô Lịch, Kim Ngưu, Nhuệ nay thường xuyên trong tình trạng ô nhiễm nặng, nước đen, mùi hôi, hệ sinh thái suy kiệt.
Theo số liệu thống kê, mỗi ngày Hà Nội phát sinh khoảng 1,3 - 1,5 triệu m³ nước thải sinh hoạt, nhưng tỷ lệ thu gom, xử lý mới đạt khoảng 40%. Phần còn lại xả thẳng ra sông, hồ, kênh mương, tạo áp lực lớn lên môi trường nước.
Mỗi ngày Hà Nội phát sinh khoảng 1,3 - 1,5 triệu m³ nước thải sinh hoạt, nhưng tỷ lệ thu gom, xử lý mới đạt khoảng 40%.
Không chỉ nước mặt, nước dưới đất cũng đang “kêu cứu”. Việc khai thác nước ngầm với cường độ cao trong thời gian dài khiến mực nước ngầm tại một số khu vực có dấu hiệu suy giảm. Nguy cơ sụt lún nền đất, suy thoái nguồn nước ngầm không còn là cảnh báo xa vời.
Ở các huyện ngoại thành, ven đô, không ít khu vực vẫn phụ thuộc vào nước ngầm trong sinh hoạt hằng ngày, trong khi việc kiểm soát khai thác chưa đồng bộ, tiềm ẩn nhiều rủi ro về lâu dài.
Biến đổi khí hậu đang khiến bài toán tài nguyên nước ở Hà Nội trở nên khó lường hơn. Những trận mưa lớn bất thường trong thời gian ngắn gây ngập úng cục bộ, trong khi các đợt nắng nóng kéo dài lại làm gia tăng đột biến nhu cầu sử dụng nước. Hệ thống hạ tầng thoát nước, xử lý nước thải vốn đã chịu áp lực, nay càng đứng trước thách thức lớn hơn.
Nếu không thay đổi cách tiếp cận, không quản lý tổng hợp và dài hạn, Hà Nội có nguy cơ phải trả giá đắt bằng chính chất lượng môi trường sống của mình.
Trước thực trạng đó, việc hoàn thiện thể chế, chính sách về tài nguyên nước được xác định là nhiệm vụ then chốt.
Luật Tài nguyên nước (sửa đổi) cùng các văn bản hướng dẫn thi hành đã tạo hành lang pháp lý quan trọng cho công tác quản lý, bảo vệ, khai thác và sử dụng tài nguyên nước theo hướng tổng hợp, bền vững.
Đối với Hà Nội, quản lý tài nguyên nước không chỉ là cấp phép khai thác hay xả thải, mà còn phải gắn chặt với quy hoạch đô thị, bảo vệ hành lang sông hồ, kiểm soát ô nhiễm và phục hồi các nguồn nước bị suy thoái.
Thành phố đang từng bước rà soát, điều chỉnh các quy hoạch liên quan, ưu tiên đầu tư hạ tầng thu gom, xử lý nước thải tập trung, giảm dần việc xả thải trực tiếp ra môi trường.
Song song với đó là tăng cường thanh tra, kiểm tra, xử lý nghiêm các hành vi xả thải không qua xử lý, khai thác nước dưới đất trái phép. Thực thi pháp luật nghiêm minh không chỉ để răn đe, mà còn để nâng cao ý thức tuân thủ trong toàn xã hội.
Một bước đi quan trọng khác là chuẩn hóa chất lượng nước sạch sinh hoạt. UBND TP Hà Nội đã ban hành Kế hoạch số 299/KH-UBND về tiếp tục xây dựng Quy chuẩn kỹ thuật địa phương về chất lượng nước sạch sử dụng cho mục đích sinh hoạt. Đây được xem là cơ sở pháp lý quan trọng nhằm bảo đảm quyền tiếp cận nước sạch an toàn cho người dân Thủ đô.
Theo kế hoạch, việc xây dựng quy chuẩn được thực hiện qua 5 bước, từ thành lập ban soạn thảo, biên soạn dự thảo, lấy ý kiến, xem xét ban hành đến chính thức áp dụng. Đến tháng 12/2024, Sở Y tế Hà Nội đã hoàn thành bước 3 - lấy ý kiến và hoàn thiện dự thảo. Các bước tiếp theo dự kiến triển khai từ năm 2025 và hoàn tất vào năm 2027.
Sông Tô Lịch nhìn từ trên cao trước khi 'lột xác' thành công viên xanh. (Ảnh: Thành Vĩnh - Viên Minh)
Việc ban hành quy chuẩn địa phương không chỉ giúp đồng bộ với quy định quốc gia, mà còn phù hợp với điều kiện thực tiễn của Hà Nội - đô thị đặc biệt với mật độ dân cư cao và nhu cầu sử dụng nước lớn.
anh_vtcnews_1200x800.jpg
Với Hà Nội, thu gom nước thải là khó nhất. Càng làm muộn, càng khó khăn khi phải làm hệ thống thu gom từ từng hộ gia đình. Càng để lâu, càng trả giá đắt”.
GS. TS. Nguyễn Việt Anh, Viện trưởng Viện Khoa học và Kỹ thuật Môi trường. (Trường Đại học Xây dựng Hà Nội)
Từ góc độ khoa học, nhiều chuyên gia cho rằng Hà Nội không còn nhiều thời gian để chần chừ.
GS. TS. Nguyễn Việt Anh, Viện trưởng Viện Khoa học và Kỹ thuật Môi trường (trường Đại học Xây dựng Hà Nội), thẳng thắn chỉ ra: “Với Hà Nội, thu gom nước thải là khó nhất. Càng làm muộn, càng khó khăn khi phải làm hệ thống thu gom từ từng hộ gia đình. Càng để lâu, càng trả giá đắt”.
Theo GS. Nguyễn Việt Anh, thành phố cần có chính sách đủ mạnh để ràng buộc trách nhiệm của nhà đầu tư. Mọi dự án phát triển đô thị phải đi kèm giải pháp hạ tầng môi trường, đặc biệt là không làm gia tăng ngập úng.
“Nếu chuyển từ đất thấm sang bê tông, mái nhà… sẽ làm tăng dòng chảy mặt. Thành phố cần yêu cầu tính toán bằng mô hình thủy lực để biết dự án đó làm gia tăng ngập úng bao nhiêu, tránh để thành phố phải gánh hậu quả”, GS. Nguyễn Việt Anh nhấn mạnh.
Trong bức tranh phát triển bền vững, Hà Nội đang đặt mục tiêu trở thành đô thị xanh - thông minh - đáng sống. Nhưng mục tiêu đó sẽ không thể đạt được nếu tài nguyên nước tiếp tục bị xem nhẹ.
Nước sạch, sông hồ sạch không chỉ phục vụ sinh hoạt, mà còn quyết định sức khỏe cộng đồng, hình ảnh đô thị và năng lực cạnh tranh của Thủ đô trong thu hút đầu tư, du lịch, nhân lực chất lượng cao.
Bảo vệ tài nguyên nước vì thế không phải nhiệm vụ riêng của cơ quan quản lý. Đó là trách nhiệm của chính quyền, doanh nghiệp và từng người dân - từ việc sử dụng nước tiết kiệm, không xả thải bừa bãi, đến giám sát và lên tiếng trước những hành vi gây tổn hại môi trường nước.
Bình luận