Cầu Hiền Lương bắc qua sông Bến Hải là nơi phân chia giới tuyến, chia cắt hai miền Nam - Bắc hơn 70 năm trước. Di tích chứa đựng trong mình những giá trị lịch sử, đồng thời cũng là biểu tượng cho khát vọng hòa bình.
Đây cũng là nơi diễn ra những sự kiện bi tráng, gắn với quá trình đấu tranh giải phóng dân tộc, thống nhất đất nước của quân và dân ta. Trong đó có cả giai đoạn diễn ra những cuộc chiến không tiếng súng, là nơi cột cờ bị bắn gãy thì ngay lập tức mọc lên, thể hiện chủ quyền của dân tộc. Cũng là nơi mà những mũi kim, đường chỉ may cờ Tổ quốc trở thành huyền thoại mang theo "khát vọng thống nhất".
Di tích lịch sử Quốc gia đặc biệt đôi bờ Hiền Lương - Bến Hải từng là giới tuyến phân chia hai miền Bắc - Nam. (Ảnh tư liệu)
Vượt 'mưa bom' ra Hà Nội xin vải may cờ
Cách đây 71 năm, sau Chiến dịch Điện Biên Phủ toàn thắng (7/5/1954); Hiệp định Geneva được ký kết (21/7/1954), vĩ tuyến 17 - nơi sông Bến Hải, cầu Hiền Lương được chọn làm vùng giới tuyến quân sự tạm thời chia cắt đất nước thành hai miền Nam - Bắc.
Tuy nhiên, sau đó chính quyền Ngô Đình Diệm dưới sự hậu thuẫn của Mỹ đã phản bội Hiệp định Geneva với ý đồ biến vĩ tuyến 17 thành biên giới quốc gia. Giai đoạn 1954-1967, nơi đây diễn ra những “cuộc chiến” không tiếng súng nhưng rất căng thẳng.
Cầu Hiền Lương khi ấy bị chia đôi, mỗi bên dài 89m. Bờ Bắc có 450 tấm gỗ, bờ Nam có 444 tấm gỗ. Ban đầu, cầu chỉ có một đường kẻ ngang sơn trắng làm ranh giới giữa hai miền Nam - Bắc. Khi chính quyền Ngô Đình Diệm bội ước lại Hiệp định Geneva, trên cầu Hiền Lương từng diễn ra "cuộc chiến màu sơn" quyết liệt.
Ban đầu, cầu có màu đỏ ở phía bắc và xanh ở phía đối diện. Với khát vọng thống nhất, phía bờ bắc sơn lại màu xanh thì bờ nam sơn vàng. Cuộc chiến màu sơn kéo dài mãi đến 1960 thì giữ nguyên 2 màu xanh - vàng.
Không chỉ diễn ra cuộc chiến màu sơn, tại di tích Hiền Lương - Bến Hải khi ấy cũng là cuộc chiến giữa dàn loa tuyên truyền và cờ Tổ quốc... Khi Mỹ thực hiện chiến dịch ném bom phá hoại miền Bắc, cột cờ của ta ở di tích Hiền Lương - Bến Hải trở thành mục tiêu đánh phá của địch và nhiều lần bị bắn gãy. Tuy vậy, với tinh thần bất khuất, quân dân ta luôn dựng lại cột cờ – như một lời khẳng định mạnh mẽ về khát vọng hoà bình, thống nhất non sông.
Là người duy nhất còn sống từng phụ trách may cờ tại khu giới tuyến Hiền Lương - Bến Hải 65 năm trước, ông Nguyễn Đức Lãng (sinh năm 1937, trú phường 5, TP Đông Hà, tỉnh Quảng Trị) còn nhớ như in những năm tháng đấu tranh đầy ác liệt nơi giới tuyến.
Ông Nguyễn Đức Lãng là người duy nhất còn sống từng phụ trách may cờ Tổ quốc treo tại khu giới tuyến Hiền Lương - Bến Hải 65 năm trước.
Ông Lãng nhập ngũ năm 1959 và công tác tại Ban Hậu cần (Công an giới tuyến huyện Vĩnh Linh). Vốn sinh ra trong gia đình có truyền thống nghề may. Từ nhỏ, ông được dì ruột hướng dẫn cách may quần áo, nên một năm sau ngày nhập ngũ, ông Lãng xin và được giao phụ trách công tác quân trang, trong đó ông được giao nhiệm vụ rất đặc biệt là may cờ Tổ quốc để treo trên kỳ đài Hiền Lương – biểu tượng của lòng tin và ý chí Bắc – Nam thống nhất. Không chỉ may, ông Lãng còn đảm nhiệm vá những lá cờ khi bị hư hỏng do mưa gió, bom đạn.
Ông Lãng đảm nhận việc may, vá cờ Tổ quốc ở khu giới tuyến Hiền Lương - Bến Hải đến năm 1973 thì được chuyển vào Nam công tác. Thời điểm ban đầu, để may một lá cờ, ông Lãng phải mất thời gian khoảng 7 ngày, sau này quen dần thì thời gian rút ngắn xuống còn 3 ngày.
"Lá cờ lớn nhất tôi từng may có diện tích 96m2, nặng hàng chục ký. Mỗi cánh sao vàng dài đến 5m. Việc may những lá cờ khổ lớn rất gian nan, nhất là khi ráp ngôi sao vàng 5 cánh, phải mất ba ngày liên tục, cúi lưng trong bụi đất, dưới ánh đèn dầu leo lét, tôi mới hoàn thành. Mỗi lần nhìn lá cờ Tổ quốc tung bay giữa trời xanh, tôi như thấy hình hài đất nước. Lá cờ ấy là niềm tự hào của tôi và những người lặng thầm may cờ trong bóng tối nhưng mang trong tim khát vọng sáng bừng của dân tộc, mỗi đường kim, mũi chỉ đều mang khát vọng hòa bình...", ông Lãng tự hào.
Theo ông Lãng, khi ấy, hoàn cảnh thiếu thốn trăm bề, chiến tranh ác liệt, việc may một lá cờ Tổ quốc, ông và đồng đội phải tính toán rất kỹ để tránh lãng phí. Bởi lẽ, từng tấc vải lúc ấy cũng là máu thịt, từng đường chỉ cũng là sinh mệnh. Những lúc địch ném bom, tiểu đội của ông Lãng phải sơ tán vào rừng sâu, trải bạt trong hầm trú ẩn để tiếp tục may cờ.
Với ông Lãng, từng đường chỉ may cờ của ông 65 năm trước là niềm tin mang tên "Khát vọng thống nhất non sông".
Dù biết lá cờ sau khi treo lên có thể bị rách hoặc phá hủy bất cứ lúc nào, ông Lãng và đồng đội vẫn luôn tự hào mỗi lần cờ được thay mới, là một lần khẳng định lòng kiên cường, bất khuất, là lời nhắn gửi đầy hy vọng đến đồng bào miền Nam.
Đất nước trong thời kỳ bao cấp, mọi nhu yếu phẩm đều thông qua tem phiếu, vì chiến tranh đánh phá ác liệt, đường liên lạc với Hà Nội bị gián đoạn. Mỗi năm, ông Lãng phải cùng đồng đội phải đạp xe ra Hà Nội hai lần để trình kế hoạch xin vải.
"Chuyến đi mất khoảng 5 ngày, trên đường không ít lần gặp những trận oanh tạc bom đạn của địch. Cả hai người nhanh ra ruộng để tránh bom đạn, may mắn sống sót thì cả hai lại tìm nhau, hỏi xem có sao không... Khi thấy không sao thì đứng dậy đi tiếp...", ông Lãng kể.
Hoà bình lập lại, ông Nguyễn Đức Lãng vẫn giữ thói quen may cờ Tổ quốc vào mỗi dịp trọng đại như Quốc khánh, ngày 30/4, Tết Nguyên đán...
Theo ông Lãng, sau mỗi lá cờ tung bay là cả một “cuộc đấu cờ” cam go với địch. Mỗi lần phía bên kia nâng cao cột cờ, ta lại quyết tâm dựng cột mới cao hơn, sừng sững như ý chí không khuất phục. Cao nhất là cột cờ thép ống cao 38,6m, nơi lá cờ của ông Lãng từng kiêu hãnh tung bay giữa bom đạn, bão gió.
Để cờ Tổ quốc tung bay trên giới tuyến
Nếu ông Lãng là một trong những người đầu tiên may cờ Tổ quốc treo lên kỳ đài Hiền Lương - Bến Hải thì ông Nguyễn Văn Trợ (sinh năm 1936, trú xã Hiền Thành, huyện Vĩnh Linh, tỉnh Quảng Trị) từng là người trực tiếp vào rừng chặt cây phi lao dài 12m để dựng nên cột cờ đầu tiên ở Hiền Lương - Bến Hải sau Hiệp định Geneva.
Là người con của vùng giới tuyến, ông Nguyễn Văn Trợ tham gia cách mạng khi mới 20 tuổi. Năm 1954, ông Trợ là Tiểu đội trưởng dân quân, ban ngày lao động sản xuất, ban đêm phối hợp với Công an Đồn Hiền Lương bảo vệ cầu, cột cờ và tuần tra dọc sông.
Sau Hiệp định Geneva, khu vực lá cờ Tổ quốc tung bay ở phía Bắc cầu Hiền Lương luôn là mục tiêu phá hoại của Mỹ - nguỵ. (Ảnh tư liệu)
Theo ông Trợ, khi Mỹ leo thang bắn phá miền Bắc thì cột cờ của ta ở Hiền Lương - Bến Hải cũng là mục tiêu chúng công phá đầu tiên. Sáng 17/8/1965, từ hướng biển, năm chiếc chiếc phản lực F105 của Mỹ lao đến giội bom vào lá cờ Tổ quốc của ta. Chúng ta cũng bí mật đánh trả, bị bất ngờ, những chiếc F105 của Mỹ thả bom bừa bãi tạo ra khoảng trời đầy khói bụi, khét lẹt nhưng lá cờ Tổ quốc của ta vẫn tung bay đầy kiêu hãnh.
Cuối năm 1966, đầu năm 1967, địch tiếp tục dùng pháo hạm đội từ Cồn Tiên – Dốc Miếu (xã Gio Phong, huyện Gio Linh) đánh vào cờ, sau đó chúng dùng máy bay ném bom, bắn Rocket vào đơn vị công an vũ trang bảo vệ cờ không một ngày ngơi nghỉ.
Máy bay bổ nhào ném bom, máy bay đánh bom theo tọa độ hoặc địch đi đánh ở đâu về khi quay trở lại đều nhằm vào lá cờ đỏ sao vàng mà trút hết số bom còn lại. Hết máy bay, chúng đánh bằng tên lửa khiến cho khu nhà liên hợp, nhà nghỉ của Ủy ban Quốc tế, Đồn Công an phút chốc biến thành những hố bom chất chồng lên nhau.
Dù tuổi cao nhưng ông Nguyễn Văn Trợ nhớ như in những kỷ niệm bi hùng của quân ta khi xây dựng, chiến đấu bảo vệ kỳ đài ở phía Bắc cầu Hiền Lương trước sự bắn phá của Mỹ - nguỵ.
Đến mùa mưa, nước sông dâng cao, xung quanh cột cờ nước dâng trắng xóa, hễ thấy bóng dáng chiến sĩ ta xuất hiện ở chân cột cờ là địch pháo kích tới tấp. Không có công sự che chắn dưới cột cờ, các chiến sĩ chặt cây chuối kết lại làm công sự nổi trên mặt nước trong điều kiện chiến đấu ác liệt. Người này ngã xuống, người khác tiến lên, quyết giữ vững cho lá cờ Tổ quốc luôn tung bay trên bầu trời Hiền Lương.
Mỹ còn nhiều lần điên cuồng thực hiện các cuộc bắn phá bằng máy bay, Rocket... nhắm vào cột cờ Tổ quốc của ta ở phía Bắc cầu Hiền Lương. Mặc dù vậy, quân ta luôn có những phương án để bảo vệ kỳ đài và lá cờ Tổ quốc nơi giới tuyến ác liệt.
Hễ cột cờ này bị phá thì gần như ngay lập tức, một cột cờ khác lại mọc lên. Cứ thế lá cờ đỏ sao vàng luôn tung bay đầy kiêu hãnh ở phía Bắc cầu Hiền Lương sông Bến Hải cho đến ngày Hiệp định Paris được ký kết và sau đó là đất nước hoàn toàn giải phóng, non sông quy về một mối.
Với những đóng góp của mình, ông Nguyễn Đức Lãng được Nhà nước trao tặng Huân chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất, Huân chương Chiến sĩ Giải phóng (hạng Nhất, Nhì, Ba), và Huân chương Chiến sĩ vẻ vang (hạng Nhất, Nhì, Ba).
Bình luận