Nhất Nghệ Tinh được phát sóng trên kênh VTC16 dưới dạng phim tài liệu có thời lượng phát sóng là 30 phút mỗi tuần. Ngay từ khi được lên ý tưởng, xây dựng format, Nhất Nghệ Tinh đã được lãnh đạo kênh cũng như những BTV của chương trình kỳ vọng sẽ là chương trình sẽ mang đến cho người xem một cuộc trải nghiệm thú vị. Trong đó, hành trình đi từ quá khứ, qua những thăng trầm, sóng gió của thời gian và lịch sử cho đến cuộc vật lộn tìm đường sống của một làng nghề sẽ phần nào được nhân vật của chương trình tái hiện. Và như thế, số phận của một làng nghề cũng giống như số phận của một con người, của một vùng quê, của một dân tộc, cũng có những biến cố, cũng có lúc suy, lúc thịnh.
Tuy nhiên, biến cố của làng nghề sẽ chỉ là một phần của chương trình. Mục đích của chương trình là nhằm chuyển tải đến khán giả những bí quyết và những vấn đề chuyên sâu của làng nghề hoặc nghề tiêu biểu của Việt Nam. Trong đó, tính thẩm mỹ, giải trí, giáo dục sẽ được đề cập trên mọi góc độ văn hóa làng nghề. Phản ánh những điểm tích cực, những yếu tố mang tính bí quyết nghề nghiệp trải theo chiều dài lịch sử và không gian văn hóa. Ở đó, điểm nhấn chính là sự nổi bật, tinh túy, khác biệt của các nghề và các nghệ nhân, cá nhân mang tính chất là người “giữ hồn” hay “thắp lửa” làng nghề hoặc nghề nghiệp. Toàn bộ chương trình sẽ là những câu chuyện, những chi tiết quan trọng nhất làm nổi bật lên sự thành công của một làng nghề.
Tuy nhiên, khi bắt tay vào thực hiện chương trình này, những người trực tiếp sản xuất cũng đã gặp phải không ít khó khăn. Bởi hiện nay các làng nghề cũng đã mai một dần. Những người được coi là nghệ nhân, lão làng, cây đa cây đề có lẽ đã già, trong khi đó những người trẻ lại ít người tâm huyết. Vậy nên quá trình đi tìm nhân vật của chương trình dường như cũng khó khăn hơn.
Những nghệ nhân tâm huyết với nghề hầu như đã có tuổi, không còn minh mẫn và đủ sức khỏe để chia sẻ những thông tin về nghề cũng như làng nghề. BTV Thu Trang chia sẻ, “chúng tôi đã không ít lần sung sướng vô cùng khi tìm được những nhân vật thật sự là những nghệ nhân đích thực của làng nghề. Ví dụ nghệ nhân nhân dân Nguyễn Kim của làng chạm khắc gỗ Phù Kê - Bắc Ninh, ông chính là người có công khôi phục lại nghề chạm khắc rồng cho làng. Ông là người có tay nghề cao nhất làng và có công lớn với làng nghề. Nhưng khi đến nơi, chúng tôi nhận thấy ở tuổi 88 ông không còn minh mẫn để có thể chia sẻ nữa. Điều đó đồng nghĩa với việc, rất nhiều khán giả của chương trình mất đi cơ hội để được nghe những câu chuyện có thật về một bàn tay tài hoa cũng như số phận của con người, của làng nghề ấy”.
Ở một số làng nghề mang tính chất lao động đặc thù, lớp trẻ không còn lưu luyến với nghề truyền thống mà đi ra ngoài mưu sinh. Ví dụ, làng đúc đồng Phước Kiều - Quảng Nam. Theo những nghệ nhân có tuổi của làng nghề, thì đây là nghề có thể kiếm ra thu nhập, nhưng lớp trẻ lại không mặn mà vì quá vất vả, phải làm việc cả ngày với đất, lửa, nước...; làng tranh Đông Hồ- Thuận Thanh - Bắc Ninh là làng nghề mang những nét văn hóa đặc sắc Việt Nam nhưng hiện nay chỉ còn hai nghệ nhân già tại làng vẫn giữ nghề, còn lớp trẻ hầu như không còn làm nghề nữa, do không có thị trường tiêu thụ.
Đối với những vùng quê ấy, việc lục lại hồ sơ của làng nghề quả thực vừa khiến người làm chương trình nhiều khi cảm thấy nản lòng vừa hụt hẫng. Diệu Năng, một BTV của chương trình chia sẻ “khi đọc tài liệu về một làng nghề nào đó, bạn sẽ tìm thấy những thông tin về một thời hoàng kim của nó. Câu chuyện của một làng nghề cũng giống như câu chuyện của cuộc đời con người đầy biến động. Bạn sẽ vẽ ra trong đầu rất nhiều những hình dung về làng nghề ấy. Thế nhưng, khi bạn về đến nơi, cảm giác hụt hẫng xâm chiếm khi xung quanh mọi thứ đều đã thay đổi. Bức tranh về một làng nghề bạn đã vẽ ra trong đầu biến mất và thực tế là chúng tôi đã phải “lục tìm”, xới tung hiện thực để tìm thấy dấu vết của một làng nghề xa xưa”.
Ở một số làng nghề lớp trẻ rất có nhiệt huyết với nghề của cha ông bởi vì họ có thể kiếm sống bằng chính nghề tổ đó. Ví dụ, trống đồng Đông Sơn - Thanh Hóa, Nghề mộc Kim Bồng - Hội An, Nghề tranh đá quý ở Lục Yên - Yên Bái, Làng đá Non nước - Đà Nẵng... thì việc tìm thông tin và tái hiện một làng nghề không quá khó khăn. Nhưng có những làng nghề đã mai một thì nhiều khi chương trình chỉ có thể tái hiện thông qua các cuộc trò chuyện, phỏng vấn mang tính hoài cổ mà thôi.
Hiện nay chương trình chủ yếu được thực hiện ở miền Bắc. Một số chương trình đã được thực hiện ở miền Trung. Trong thời gian sắp tới, nhóm thực hiện chương trình Nhất Nghệ Tinh đang có kế hoạch đến với các làng nghề ở miền Nam. Điều hạnh phúc nhất là khi đến với làng nghề của mỗi vùng miền, bản thân những người thực hiện chương trình cũng trải qua những cảm nhận và trải nghiệm thú vị. Có những khám phá thú vị ở mỗi làng nghề khác nhau. Ví như cùng nghề mộc, nhưng mộc miền Bắc có sự cầu kỳ, đi sâu vào chi tiết, thì mộc ở miền Trung lại mang sự phóng khoáng và gần gũi trong cách thể hiện hoa văn trên mỗi sản phẩm. Cùng là gốm, nhưng cách làm gốm của miền Bắc lại có chất men rất khác với chất men của gốm miền Trung… “Mỗi làng nghề có một bí quyết riêng do xuất phát từ lịch sử, từ tập tục hay một truyền thống nào đó, mà mỗi khi tìm đến, phát hiện và so sánh, chúng tôi lại cảm thấy vô cùng thích thú”, Diệu Năng chia sẻ. Có lẽ vì vậy, không chỉ làm báo hình, các BTV còn tranh thủ viết lại để lưu giữ như lưu giữ một tư liệu. Không ít những bài viết ấy đã được đăng trên các báo khác nhau để thông tin đến được với nhiều người hơn.
Chia sẻ về những ấn tượng khi thực hiện chương trình này, BTV Thu Trang nói: “Tôi có những trải nghiệm thú vị bởi được đến với những làng nghề và tiếp xúc với những nghệ nhân tâm huyết. Đó là những kỷ niệm nhỏ nho về những người thợ, những nghệ nhân miền Trung hết sức chân thành, chất phác. Họ rất vui khi thấy làng nghề của mình được chú ý, quan tâm. Nhưng cũng có những làng nghề sắp mai một, khi gặp đoàn làm chương trình họ thở dài nói rằng: mai một hết rồi, còn gì mà quay... Khi ấy, bản thân chúng tôi cũng cảm thấy tiếc nuối và hụt hẫng”.
Đã lên sóng gần 2 năm, đã đi từ làng nghề này qua làng nghề khác và cũng đã có một lượng khán giả nhất định, chủ nhiệm chương trình Nhất Nghệ Tinh tự tin khẳng định, “theo tôi, chương trình Nhất Nghệ Tinh có sự khác biệt bởi nó không chỉ phản ánh về một vài nghệ nhân, một làng nghề. Mỗi làng nghề, mỗi nghề thì ai cũng biết vậy còn điều gì người ta cần ở mỗi làng nghề? Đó là giá trị văn hóa, giá trị khám phá”.
Có lẽ, đây cũng chính là mấu chốt, là sự gia công công sức, trí tuệ và nhất là cách thể hiện của những người thực hiện chương trình đang nỗ lực để xây dựng nó như một chương trình khám phá về văn hóa Việt thông qua các làng nghề.
Đúng là làm về Nhất Nghệ Tinh, những người làm chương trình dường như cũng phải công phu hơn nhiều.
Thành Long
Bình luận